Vinnan - 01.09.1946, Qupperneq 46

Eggert Þorbjarnarson
Fram að árinu 1942 hafði grunnkaup íslenzkra laun-
þega verið mestmegnis óbreytt frá stríðsbyrjun. Enda
voru á haustþinginu 1939 sett lög, sem fyrirmunuðu
verkalýðsfélögum að bæta kjör meðlima sinna. Sömu-
leiðis var ákveðið, að dýrtíðaruppbót á grunnlaun
skyldi ekki framkvæmd nema á þriggja mánaða fresti
og þá aðeins um 50—80% af verðlagshækkuninni.
Vegna hinnar vaxandi dýrtíðai fór raunverulegt kaup
því lækkandi.
Samtímis jukust innstæður bankanna um tugi millj-
óna og áætlað var, að hreinn gróði togaraeigenda frá
stríðsbyrjun og fram til ársloka 1940 hefði numið um
40 milljónum króna.
Oánægja verkafólks með þetta ástand jókst og magn-
aðist. Um áramótin 1941—1942 sögðu járniðnaðar-
menn, rafvirkjar, skipasmiðir, prentarar og bókbind-
arar upp samningum og 2. janúar. 1942 hófu öll þessi
félög verkföll. Dagsbrún og Hlíf, tvö stærstu félögin,
stóðu hins vegar utan við þessar kaupdeilur.
Nokkrum dögum síðar gaf þióðstjórnin svonefnda
út bráðabirgðalög, en samkvæmt þeim var settur á fót
hinn alræmdi gerðardómur í kaupgjalds- og verðlags-
málum. Lög þessi bönnuðu allar grunnkaupshækkanir
á árinu nema til samræmingar. 011 verkföll til breytinga
á kaupi og kjörum voru bönnuð. Með þessu voru hin
nýbyrjuðu verkföll lýst „ólögleg“.
Til þess að mæta þessum nýju aðstæðum aflýstu
áðurnefnd félög verkföllum sínum, en enginn meðlimur
þeirra mætti til vinnu. Þessi baráttuaðferð var bending
um það, er síðar varð: hinn víðtæka skæruhernað.
Deilur þessar stóðu í nokkrar vikur. Þeim lauk í flest-
um tilfellum með sigri verkamanna, og kjarabótum, en
tvö þessara félaga, prentarafélagið og rafvirkjafélagið
viðurkenndu aldrei gerðardóminn. í rauninni snerust
þessi verkföll upp í baráttu verkalýðsins gegn gerðar-
dómslögunum og brutu verulegt skarð í þau.
í kjölfar janúarverkfallanna fór óánægja launþega
yfir kaupi og kjörum hraðvaxandi. Víða fóru atvinnu-
rekendur að greiða hærra kaup og menn skiptu iðulega
um vinnustaði eftir því hvar bezt var borgað. Öánægj-
unnar gætti ekki hvað sízt hjá hafnarverkamönnum í
Reykjavík, sem urðu að vinna óhæfilega langan og
heilsuspillandi vinnutíma fyrir sama grunnkaup og gilt
hafði fyrir stríð.
Miðvikudaginn 10. júní gerðist svo sá atburður, að
Eimskipafélag Islands bað sem oftar um leyfi Dags-
brúnar til að láta vinna næturvinnu eftir kl. 10 um
kvöldið. Dagsbrún leyfði það með nokkrum skilyrðum,
sem Eimskipafélagið gekk ekki að. Dagsbrúnarmenn
hættu því vinnu kl. 10, en þá voru erlendir hermenn
látnir halda áfram vinnu þeirra.
Tiltæki þetta vakti mikla undrun og gremju meðal
verkamanna og alls almennings.
Daginn eftir mætti enginn íslenzkur verkamaður til
vinnu hjá Eimskip, án þess þó að nein félagssamþykkt
eða fyrirskipun hefði til komið. Stjórn Eimskipafélags-
ins ritaði Dagsbrún bréf, þar sem þess var krafizt, að
stjórn Dagsbrúnar skfpaði verkamönnum að hverfa
aftur til vinnu sinnar og hætta „verkfallinu“. Dagsbrún
svaraði því til, að félagið hefði ekki gefið nein fyrir-
mæli um neitt verkfall og teldi því kröfu Eimskipafé-
lagsins sér óviðkomandi.
Fór nú nefnd hafnarverkamanna á fund forstjóra
Eimskipafélagsins og lagði fram kröfur sínar. Féllust
þeir á að gefa stjórn Eimskipafélagsins nokkurra daga
frest til að taka afstöðu til kraínanna og hófu vinnu
á ný.
A meðan héldu blöð atvinnurekenda uppi látlausum
árásum á verkamenn. Sagði Vísir m. a., að „verkfall
það, er hér um ræðir, væri uppreist gegn ríkisvaldinu,
— hrein lagaleysa og ekkert annað“, og hótaði með
beitingu ríkisvaldsins.
Morgunblaðið taldi „verkfallinu“ beint gegn hernum
og var það ein hin lúalegasta tilraun atvinnurekenda
til þess að efna til misklíðar milli verkalýðssamtakanna
og hins erlenda hers, er sat í landinu.
Þann 16. júní ritaði stjórn Vinnuveitendafélags Is-
lands bréf til Dagsbrúnar, þar sem þess var krafizt, að
stjórn Dagsbrúnar brýndi fyrir hafnarverkamönnum,
að hún myndi leggja til, að þeir vrðu reknir úr félaginu,
ef þeir héldu áfram uppteknum hætti. Þetta var í raun-
inni krafa um, að um 300 verkamenn yrðu reknir úr
Dagsbrún.
Stjórn Dagsbrúnar svaraði á þá lund, að hún teldi,
að hvorki hún né Vinnuveitendafélagið væri aðili að
deilunni.
Eimskipafélagið gekk ekki að kröfum hafnarverka-
manna og hættu þeir því vinnu aftur. Enginn verka-
maður fékkst til þess að ganga í vinnu þeirra. Meira
að segja fékkst enginn Islendingur til að skrá vörur
236
VINNAN