Vinnan - 01.09.1946, Blaðsíða 64

lengd því, sem vegur meira 12—16 fjórðunga, og ekki
getur hangið öSru megin á klakk. Ef draga á tré undan
sjó, þá toga þar 8 vinnumenn, í staS þess aS hafa til
þess eitt naut. Okkar vegameistarar upp í margar aldir
eru hrosshófurinn og sauSklaufin, og skiptast vegir eftir
því í þjóSvegi og fjárgötur eSa krákustíga. Sá sem ferS-
ast um Island mætti því halda, aS hann væri horfinn
fram um aldir, frarn á 14. öld, ef ekki væri kaffiS og
sykriS í bæjunum, og hann sæi ekki ártaliS framan á
Skírni og Nýjum félagsritum, og húslestrabækur og
sögubækur prentaSar á pappís, en ekki skrifaSar á
skinn. ÞaS liggur í augum uppi, aS frá þessu er ekki
nema eitt stig til þess, aS menn fari aS reyta grasiS
meS fingrunum og raka þaS meS lúkunum, nema þá ein-
hver framtaksmaSur, sem skrifar sýslumanni, sýslumaS-
ur amtmanni. og amtmaSur stjórninni meS mörgum og
fögrum vitnisburSum, aS fá aS láni eSur gjöf stjórnar-
orf, stjórnarhrífu og stjórnarljá.
En þótt dimmt væri yfir níddu landi var þokunni óS-
um aS Iétta svo sem Þorsteinn Erlingsson kvaS í Land-
sýn:
Það tekst ekki, þoka, að þú gerir oss geig,
þó grúfirðu á ströndum og vogum,
þú situr nú voldug, en samt ertu feig,
því sól fer að austan með logum,
og þá lyfta fjöllin mín bládimmri brún,
sem bíða hér róleg og fögur,
og dalirnir opnast með eingjar og tún
og íslenzkar fornaldar sögur.
Og hér er nú öruggur árdegis blær,
þó ekki sé léttar en svona,
en dagurinn hinn var svo heiður og skær,
því hættum við aldrei að vona,
og þegar að myrkrið af fjöllunum fer,
er færra í byggðinni að hræöast,
og þá verður skemmtun að horfa á þann her,
sem hér er í þokunni að læðast.
Og senn kemur Glóey á gnípur og fjörð,
og gott er að sjá hana skína,
og gaman að elska þig, íslenzka jörð,
og árdegisgeislana þína.
Við vonum þú senn eigir svipmeiri þjóð
og senn verði heiðari bráin,
til þess orti Jónas sín þjóðfrægu ljóð,
til þess er Jón Arason dáinn.
Þegar Jón SigurSsson hóf útgáfu Nýrra félagsrita
árið 1841 verður það lýðum ljóst, að ótrauður leiðtogi
er risinn upp með íslendingum, leiðtogi, sem sameinaði
funa hugsjónamannsins og kalda íhygli stjórnmála-
mannsins. í fyrsta árgangi félagsritanna skrifar hann
um Alþing á íslandi, talar eggjunarorðum til hinnar
þungsvæfu íslenzku alþýðu, sem hefur ekki enn áttað
sig á því, að ný öld er að rísa, er alþýðan tekur virkan
þátt í þingmálefnum: Hann segir:
„ . . .. en ég óttast, að margir kunni að vera enn með-
al alþýðu, sem ekki eru að fullu sannfærðir um nytsemi
þingsins, eða ekki hafa hugsað um það nákvæmlega, en
þetta er mjög áríðandi, þar eð tilgangur þingsins er að
mestu sá, að efla framför alþýðu og glæða þjóðaranda
hennar. En ef þessi not eiga að vera af þinginu, þá er
ekki nóg að hlýða boði konungs eins og þræll hans eða
með þeim hugarburði, að maður sé honum til vilja. .“
Jón Sigurðsson sér þá þegar fyrir þann möguleika,
að Danmörk geti ekki veitt oss vörn og minnir á rán er-
lendra yfirgangsmanna:
„Þessi dæmi segja ljóslega, að valt er fyrir Island að
vænta hjálpar af Danmörku ef ófrið ber að höndum
við þá, sem geta gert íslandi nokkurt mein, en ekki er
sagt það verði afskammtað, þó viljinn væri til. að Dan-
mörk verði með þeim, sem Islandi geta orðið hættu-
legastir. En þegar þannig stendur á, þá er enginn annar
kostur en hugsa fyrir sjálfum oss, og smám saman
koma ár vorri svo fyrir borð, að vér gætum hrundið af
oss nokkru, ef á lægi, því ekki er land vort mjög auð-
sótt, ef dugur og samheldni er í landsmönnum til varn-
ar. Nú er ekki að vænta duguaðar og samheldnis til
slíks, nema þjóðartilfinningin sé vakandi; sú tilfinning
getur ekki vaknað né haldizt vakandi án þess þjóðin
hugsi sjálf um hagi sína; eitthvert hið auðveldasta og
kröftugasta meðal til að vekja menn til umhugsunar um
hagi þjóðarinnar er það, að þeir menn, sem þjóðin
treystir bezt komi saman til að ráðgast um gagn lands-
ins og nauðsynjar, og það í landinu sjálfu.
Árið 1842 skrifar J. S. enn um Alþing og ræðst á
bölsýnismennina íslenzku, sem jafnan séu að barma
sér hve seint gangi og kenna sofandahætti alþýðunnar
um það, sem aflaga fer:
Til hvers er, segja þeir, að etja við þetta fólk? Það
er margreynt, að þeir sem leggja sig nokkuð fram fyrir
þess hönd ávinna sér armæðu og ógæfu. — Slíkar hug-
leiðingar eru bæði smáskítlegar og heimskulegar, og
þar að auki byggðar á rangri ímyndun. Er það nokkur
maður, sem þolir ekki níðstökur óhlutvandra manna
og slíkra, sem flokk þeirra fylla, þegar hann framfylgir
því, sem hann veit sannast og réttast. Það er einnig
byggt á rangri ímyndun, að maður hafi ekki nema
armæðu og ógæfu af að reyna að koma Islandi upp á
nokkrar framfarir, því alkunnugt er, að enginn hefur
verið í meiri virðingu meðal alþýðu en margir þeir,
sem hafa tekið sig fram um nytsama hluti. Það er þess
vegna mögulegt að vinna alþýðu á íslandi til góðs, en
það er einungis undir því komið, að maður hitti rétta
aðferð til þess, og það vottar reynslan, að það er oftast
nær aðferðin, sem orðið hefur fyrir níðinu, það eru
beiskyrðin, sem hafa gert menn bráðreiða. Undir hinu
finnst mér minna komið að gera sér far um að leiða oss
fyrir sjónir, hvað vér séum ónýtir, nema oss sé sýnt um
leið, hvernig vér getum leitt af oss ámælið og vaknað á
254
VINNAN