Þjóðmál - 01.12.2016, Blaðsíða 74

Er það enn fremur algilt, að framleiðslu-
kostnaður samgæða lækki eftir því sem
íþúum fjölgi? Skoðum útgjöld íslendinga og
nokkurra grannþjóða í hlutfalli af landsfram-
leiðslu til þriggja málaflokka, sem hljóta að
mynda kjarnann í kostnaði við að halda uppi
sjálfstæðu ríki, og er þá stuðst við flokkun
OECD: 1) almannaþjónusta eins og löggjafar-
þing, stjórnarráð, utanríkisþjónusta og
lánasýsla; 2) landvarnir; 3) lög og regla. 16
Almanna- Land- Lög Sam-
Land þjónusta varnir og regla tals
Svíþjóð 7.7 1.7 1.3 10.7
Danmörk 6.0 1.6 1.0 8.6
fsland 4.8 0.1 1.4 6.3
Bretland 4.9 4.9 2.6 10.0
Bandaríkin 4.8 4.8 2.1 11.2
Þessar tölur eru frá 2006 og voru þess vegna
aðgengilegar, þegar Sibert setti fram rök-
semd sína. Af þeim má sjá, að framleiðsla
almannaþjónustu kostaði minna hlutfallslega
á íslandi en í miklu fjölmennari löndum.
Framleiðsla annarrar tegundar samgæða,
landvarna, virðist almennt kosta minna í
fámennum löndum en Ijölmennum. ísland
eyðir nánast engu í landvarnir, og tvö smáríki,
Svíþjóð og Danmörk, eyða hlutfallslega miklu
minna í þau en miklu stærri ríki, Bretland
og Bandaríkin. Vissulega hníga nokkurrök
að því, að smáríki komi sér stundum undan
að axla sömu byrðar í þessum málaflokki
og stærri ríki. Þau séu„laumufarþegar" á
skútunni, greiði ekki fargjaldið. En því má
líka halda fram með rökum, að smáríki séu
að jafnaði ekki eins herská og stærri ríki. Þau
hafi ekki sömu tilhneigingu til að leggja út í
hernaðarævintýri af þeirri einföldu ástæðu,
að þau bresti afl til þess (þótt einhverjar
undantekningar kunni að vera á þessari
reglu, svo sem Aþena á dögum Forn-Grikkja
eða Feneyjar á miðöldum). Með öðrum
orðum sé herkostnaður vandi, sem stór ríki
skapi í senn og leysi. Aðalatriðið er þó, að
framleiðslukostnaður af landvörnum virðist
frekar hækka en lækka með íbúafjölda ólíkt
því, sem Sibert trúir.17
Framleiðsla enn annarrartegundar
samgæða, laga og góðrar allsherjarreglu,
kostar svipað á mann á íslandi og öðrum
Norðurlöndum, en miklu meira í Bretlandi
og Bandaríkjunum. Augljós skýring er til á
því. Norðurlönd eru eða hafa til skamms
tíma verið tiltölulega samleit, og sjálf-
sprottið, siðferðilegt aðhald og eftirlit hefur
verið sterkara en víðast annars staðar.
Einstaklingarnir geta ekki horfið inn í
fjöldann og komið sér þannig undan ábyrgð
á gerðum sínum. Gagnkvæmt traust er líka
meira í þessum löndum en víðast annars
staðar. Þess vegna kann löggæsla einmitt að
verða talsvert ódýrari á mann þar en í fjöl-
mennari löndum eins og Bretlandi og Banda-
ríkjunum. Hér virðumst við aftur rekast á
dæmi um, að framleiðslukostnaður samgæða
hækki eftir því sem íbúum fjölgar, þvert á það
sem Sibert telur.
Þegar litið er á þessa málaflokka þrjá
í heild, almannaþjónustu, landvarnir og
löggæslu, er niðurstaðan skýr: ísland ver
6,3% landsframleiðslu til að framleiða þessi
samgæði, en Bandaríkin 11,2%. Kenning
Siberts um framleiðslukostnað samgæða
virðist að minnsta kosti ekki eiga við um
ríkin í Norður-Atlantshafi, ísland og næstu
nágranna þess. Ef til vill er hið gagnstæða
jafnvel réttara. Mannfræðingurinn Joseph
Tainter heldur því fram, að því erfiðara geti
reynst að stjórna ríki sem það sé fjölmennara
og flækjustig innan þess því meira. Stærðin
hafi orðið sumum heimsveldum að falli.18
Kenning Tainters styrkist af einföldu reikn-
ingsdæmi. Berum saman tvö stjórnkerfi,
annað í þremur þrepum í litlu landi og hitt í
fimm þrepum í stóru landi. Gerum ráð fyrir,
að opinber starfsmaður verji að jafnaði 9/10
hluta tíma síns til að framfylgja fyrirmælum
næsta yfirmanns síns og 1/10tíma sínstil að
sinna eigin hugðarefnum. Þetta felur í sér,
að maður á þriðja þrepi í litla landinu notar
(9/10)3 eða 72,9% tíma síns til að framfylgja
fyrirmælum æðsta yfirmanns síns, en maður
á fimmta þrepi í stóra landinu notar (9/10)5
eða 59% tíma síns til hins sama. Því stærra
sem báknið verður, því óþjálla verður það og
flóknara. Stærð er ekki síður kostnaðarsöm
en smæð.
72 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016