Þjóðmál - 01.12.2016, Qupperneq 82

sem þau voru embætti eða leyfi. Nefndir þær,
sem skömmtuðu innflutnings- og gjaldeyris-
leyfi, áttu til dæmis að fara eftir þörfum
þjóðarbúsins, en nefndarmenn hlutu að vera
næmari á raddir vina, flokksbræðra og jafnvel
frænda en annarra.50 Víðtækt vald var lagt í
hendur úthlutunaraðila. Mátti segja, eins og
prófessor Ólafur Björnsson benti á, að þeir
gætu stundað ritskoðun, því að þeir réðu því,
hvaða erlend rit fengu að koma til landsins,
og hneppt menn í átthafafjötra, því að þeir
réðu því, hverjir fengu að fara til útlanda.51
Ekki eru mörg dæmi um, að slíku valdi
hafi beinlínis verið misbeitt í skjóli hafta-
búskaparins, heldur var það frekar notað í vil
þeim, sem hlutu náð fyrir augum stjórnvalda
hverju sinni, en aðrir voru þá um leið snið-
gengnir.
Nefna má þó tvö dæmi frá fjórða áratug.
Þorvaldur Krabbe, vita- og hafnamálastjóri,
var hálfdanskur og vildi flytjast til Danmerkur,
er hann lét af embætti. Þurfti hann sérstakt
leyfi til yfirfærslu eigna sinna. Mælt var, að
hann hefði fengið þetta leyfi, því að hann
hefði látið tilleiðast að mæla með með
þeim manni í sinn stað, er stjórnvöld vildu,
Alþýðuflokksmanninum Emil Jónssyni, en
ekki næsta undirmanni sínum, sem hefði
samkvæmt venju staðið embættinu næst,
Finnboga Rút Þorvaldssyni (föðurVigdísar
forseta).52 Á meðan Árni Óla var auglýsinga-
stjóri Morgunblaðsins, tók hann eftir því,
að sumir kaupmenn hættu að auglýsa þar.
Þegar hann hafði tal af þeim, sögðu þeir
auglýsingastjóra Tímans hafa haft samband
við þá og kvartað undan því, að þeir auglýstu
þar ekki eins og í Morgunblaðinu. Fylgdu
með lítt dulbúnar hótanir um, að þeir fengju
ekki ýmis leyfi, nema þeir bættu ráð sitt.
Þá ákváðu þeir að hætta að auglýsa í öllum
blöðum.53
Prófessor Gunnar Helgi Kristinsson hefur
tvímælalaust líka rétt fyrir sér um það, að við
haftabúskapinn 1930-1960 tóku allir stjórn-
málaflokkar þátt í einhvers konar stjórn-
málahygli: Þeir úthlutuðu iðulega gæðum
eftir stjórnmálasjónarmiðum, Sjálfstæðis-
flokkurinn ekki síður en Framsóknarflokkur
og Alþýðuflokkur, en Sósíalistaflokkurinn
og síðar Alþýðubandalagið einna síst, af
því að hann var sjaldnast í stjórn (aðeins
1944-1947 og 1956-1958).Tvennt verður
þó að hafa í huga. Gunnar Helgi segir um
Sósíalistaflokkinn og síðar Alþýðubanda-
lagið:„Hann þurfti því að byggja meira á
hugmyndalegri umbun til meðlima sinna
og gat síður launað þeim efnislega."54 En
vegna rausnarlegs stuðnings frá Moskvu gat
sá flokkur raunar launað félögum efnislega.
Hann úthlutaði til dæmis eftirsóttum náms-
styrkjum til kommúnistaríkjanna, sem tugir
ungra og efnilegra námsmanna nutu góðs
af. Hann úthlutaði líka vinsælum boðs-
ferðum þangað austur, og skiptu boðsgestir
hundruðum. Fjöldi manns gegndi fullu
starfi eða hlutastarfi og sinnti líka einstökum
verkefnum hjá flokknum, blöðum hans og
hliðarsamtökum eins og Máli og menningu
og MÍR, Menningartengslum íslands og
Ráðstjórnarríkjanna.55 Árin 1955-1970 nam
beinn fjárhagslegur stuðningur við fiokkinn
allt upp í 30 milljónum króna á ári á núvirði.56
í annan stað var Sjálfstæðisflokkurinn í orði
andvígur höftunum, þótt hann tæki fullan
þátt í því í verki að úthluta gæðum eftir
stjórnmálasjónarmiðum. Einn helsti and-
stæðingur hinnar viðamiklu haftalöggjafar,
prófessor Ólafur Björnsson útskýrði 1956,
hvers vegna hann gæfi kost á sér á þing:
Ég gekk í Sjálfstæðisflokkinn og hefi stutt
hann síðan, ekki af því að ég teldi hann
framkvæma áðurgreinda löggjöf af minni
hlutdrægni en hinir flokkarnir, enda er
erfitt að meta slíkt, heldur af hinu, að hann
einn allra stjórnmálaflokka er löggjöf
þessari andvígur.57
Þetta tímabil sat Sjálfstæðisflokkurinn
samtals 17 ár í stjórn, en Framsóknar-
flokkurinn 23 ár.58 Haftabúskapnum var ekki
hætt, fyrr en Alþýðuflokkurinn breytti um
stefnu árin 1958-1959 og gekk til liðs við
Sjálfstæðisfiokkinn í viðreisnarstjórninni.
Er veruleg stjórnmála-
hygli enn á íslandi?
Ein mikilvægasta afleiðing hinna víðtæku
80 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016