Þjóðmál - 01.12.2016, Blaðsíða 85

hafi verið af stjórnmálaástæðum. Ljóst var,
að flestir (eða allir) starfandi hæstaréttar-
dómarar kærðu sig ekki um að fá Jón Steinar
í réttinn. Þeir dómarar, sem beittu sér harðast
gegn skipun hans, Markús Sigurbjörnsson
og Gunnlaugur Claessen, voru báðir taldir
sjálfstæðismenn eða að minnsta kosti hægri
sinnaðir í skoðunum.73 Hér var því ekki
um að ræða stjórnmálahygli, heldur átök
lögfræðinga um viðhorf og vinnubrögð. Jón
Steinar hafði verið gagnrýninn á Hæstarétt
og talinn rekast illa í hóp.74
Ráðherra taldi ákvörðun sína áreiðanlega
vera samkvæmt hæfnissjónarmiðinu: Þótt
Jón Steinar nyti ekki stuðnings starfandi
hæstaréttardómara, hefði hann víðtæka
reynslu af lögmannsstörfum. Um hæfni
hans í samanburði við þau Eirík, Stefán Má
og Hjördísi má auðvitað deila, en margir
mæltu með honum opinberlega, þar á
meðal Jón Baldvin Hannibalsson, fyrrverandi
formaður Alþýðuflokksins, og Þröstur Ólafs-
son, stjórnarformaður Máls og menningar.75
Því má jafnvel halda fram, að skipun Jóns
Steinars hafi eins og skipun Ólafs Barkar
árið áður verið til marks um andstöðu við
klíkuskap frekar en að hún hafi verið dæmi
um hann. Enn gekk ráðherra gegn voldugri
„klíku" lögfræðinga.
Nú kunna einhverjir að segja, að hér sé
horft fram hjá þeirri staðreynd, að Ólafur
Börkur Þorvaldsson sé náfrændi Davíðs
Oddssonar (þeir eru systkinasynir), en Jón
Steinar Gunnlaugsson góðvinur Davíðs. Það
er rétt. En skiptir sú staðreynd einhverju
máli? Það var ekki Davíð, sem veitti þessar
stöður, heldur þeir Björn Bjarnason og Geir
H. Haarde, og þeir gerðu það á eigin ábyrgð,
ekki annarra. Aðalatriðið er, að ráðherra taldi
sig í bæði skiptin hafa gildar röksemdir fyrir
ákvörðun sinni, og í hvorugt skiptið verður
sagt, að stjórnmálasjónarmið hafi ráðið
úrslitum.
Er stjórnmálahygli á íslandi
meiri en á ödrum Norðurlöndum?
Þegar rýnt er í könnun prófessors Gunnars
Helga Kristinssonar á skoðunum 17 manns
í eða nálægt íslenskri stjórnsýslu á stöðu-
veitingum á íslandi 2001-2005, vaknar mikil-
væg spurning: Hvort og þá hvaða ályktanir
má draga um stjórnmálahygli á íslandi í
samanburði við nágrannalöndin? Vandséð
er eitthvað í henni, sem réttlæti, að stjórn-
málahygli sé talin verulega meiri en í öðrum
vestrænum löndum, svo að ísland lendi ekki í
„fyrsta flokki" með þeim, heldur„þriðja flokki"
samkvæmt skiptingu prófessors Wolfgangs
Mullers. Raunar má búast við því, að stjórn-
málahygli hafi um og eftir miðja tuttugustu
öld verið meiri á öðrum Norðurlöndum en á
íslandi af þeirri einföldu ástæðu, að þar var
sami flokkur lengi við völd og gat því hyglað
sínum, en þurfti lítið tillit að taka til annarra.
f Svíþjóð stjórnuðu jafnaðarmenn óslitið
allt frá 1932 til 1976 að undanteknum
nokkrum mánuðum árið 1936. Þeir voru
oftast einir í stjórn (með bændaflokknum
1936-1939 og aftur 1951-1957). Hinum
þéttriðna valdavef þeirra var lýst árið 1976
í bók eftir sænska lagaprófessorinn Erik
Anners.76 Frægt var, eftir að jafnaðarmenn
töpuðu kosningum 1976 og borgara-
flokkarnir mynduðu stjórn, að þá hélt hinn
nýi menntamálaráðherra, Jan-Erik Wikström,
fund með deildarstjórum ráðuneytisins. Þeir
mættu þangað allir með barmmerki jafnaðar-
manna.77 Svo samgróinn var jafnaðarmanna-
flokkurinn ríkinu, að leyniþjónusta sænska
hersins gekk um skeið erinda flokksins, og
varð hvellur, þegar upp komst.78
í Noregi var ástandið svipað. Verkamanna-
flokkurinn sat í stjórn með öðrum flokkum
1935-1945 og einn 1945-1965 (að undan-
teknum nokkrum vikum árið 1963), samtals
í þrjátíu ár, og síðan aftur 1976-1981. Árið
1963 flutti einn kunnasti sagnfræðingur
Norðmanna, Jens Arup Seip, fyrirlestur um
þróunina„Úr embættismannaríki í einsflokks-
ríki". Hann velti fyrir sér, hvort kjósendur
hefðu fyrir tilstilli flokksins náð tökum á
stjórnsýslunni eða hvort stjórnsýslan hefði
fyrir tilstilli flokksins náð valdi yfir kjósendum.
Taldi hann síðarnefnda svarið nær veruleik-
anum.79 Hið sama gerðist og í Svíþjóð, að
flokkur og ríki greru svo saman, að leyni-
ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016 83