Þjóðmál - 01.12.2016, Page 86

þjónustan vann með Verkamannaflokknum.
„Eftir stríð völdust flokksmenn smám saman
í lykilstöður í þeim stofnunum, sem settar
höfðu verið upp til að vernda og tryggja það
ríki, sem Verkamannaflokkurinn stýrði nú,"
sagði í skýrslu Lund-nefndarinnar svonefndu
1996, en hún rannsakaði meðal annars tengsl
flokks og ríkis.80
Samkvæmt rannsókn frá 2013 hafa
embættisveitingar til yfirlýstra flokksmanna
síður en svo horfið í Noregi. Þar voru skoðaðar
veitingar 265 æðstu embætta ríkisins árin
1997-2010, en það tímabil voru fjórar sam-
steypustjórnir við völd. Tillit var tekið til þess,
hversu lengi hver stjórn sat og hversu mörg
embætti hver ráðherra veitti. Verkamanna-
flokkurinn gekk harðast fram: Yfirlýstir
flokksmenn fengu 13% þeirra embætta, sem
ráðherrar hans veittu. Ráðherrar Hægri flokks-
ins og Miðflokksins skipuðu yfirlýsta flokks-
menn í 8% embætta, en ráðherrar Kristilega
þjóðarflokksins, Vinstri flokksins og Sósíalíska
þjóðarflokksins gerðu mun minna af því að
skipa samflokksmenn í embætti.81
Ekkert þarf að vísu að vera óeðlilegt við
það, að ráðherrar flokks skipi samflokksmenn
í embætti. Stundum geta þeir verið hæfastir,
ekki síst efflokkurinn erstórog nýtur
tiltölulega mikils stuðnings sérfræðinga
eins og lögfræðinga, hagfræðinga, lækna
og verkfræðinga (og á það til dæmis við um
Sjálfstæðisflokkinn á íslandi). Óeðlilegt er
að tala um stjórnmálahygli, fyrr en hand-
hafar veitingarvaldsins taka flokksmenn
sína fram yfir aðra hæfari umsækjendur
um stöður. Auðvitað er eitthvað um stjórn-
málahygli á íslandi eins og annars staðar. En
alls óvíst er, að hún hafi verið víðtækari en
á öðrum Norðurlöndum fram á 21. öld, eins
og prófessorarnir Anne Sibert og Wolfgang
Muller virðast þó bæði halda fram. Stjórn-
málaspilling í sterkari merkingu er líka
óveruleg á fslandi, til dæmis mútur og hvers
kyns blygðunarlaus misbeiting ríkisvaldsins,
eins og tíðkast til dæmis í Rússlandi, Brasilíu
og Nígeriu. Hvað sem því líður, er hættan
á stjórnmálahygli hæpin röksemd gegn
smáríkjum.82
Dæmi um norræna stjórnsýslu
Er norræn stjórnsýsla eins efnisleg og
óhlutdræg og prófessor Wolfgang Muller
virðist telja, þegar hann setur ísland í„þriðja
flokk" og önnur Norðurlönd í„fyrsta flokk"
um stjórnsýslu? Svo vill til, að tveimur árum
eftir að prófessorinn birti þennan dilkadrátt,
eftir bankahrunið 2008, kynntust íslendingar
nokkuð norrænni stjórnsýslu, eins og hér
skulu nefnd fimm dæmi um, eitt frá Svíþjóð,
tvö frá Noregi, eitt frá Finnlandi og eitt frá
Danmörku. Sænska dæmið er einfaldast,
því að þar virðist allt hafa verið með felldu.
Kaupþing raktalsverða bankastarfsemi í
Svíþjóð fyrir bankahrun, en lenti þá snögg-
lega í lausafjárvandræðum. Sænski seðla-
bankinn veitti við svo búið Kaupþingi Svíþjóð
5 milljarða sænskra króna neyðarlán gegn
veði í bankanum, sem almennt var talinn
traustur. Seðlabankinn leysti síðan til sín
veðið og seldi í ársbyrjun 2009 alla venju-
lega bankastarfsemi Kaupþings Svíþjóðar
sænskum banka, Álandsbanken, fyrir 414
milljónir sænskra króna, sem virðist hafa
verið eðlilegt verð við þær aðstæður. Var það
um 50% af bókfærðu eigin fé Kaupþings
Svíþjóðar, en ekki fylgdu með í kaupunum
öll fyrirtækjalán Kaupþings Svíþjóðar og
skuldabréf.83
Norski seðlabankinn hegðaði sér allt öðru
vísi en hinn sænski. Glitnir hafði fyrir banka-
hrun eignast tvö stór norsk fyrirtæki, Glitnir
Bank, áður BN Bank, og Glitnir Securities.
Þessi tvö fyrirtæki áttu aðallega viðskipti
við fyrirtæki tengd norska olíuiðnaðinum
og voru talin traust. Þegar þau lentu í
lausafjárvandræðum í bankahruninu, neitaði
norski seðlabankinn að veita þeim fyrir-
greiðslu og vísaði þeim þess í stað á hinn
norska Tryggingarsjóð innstæðueigenda
og fjárfesta. ÁkvaðTryggingarsjóðurinn
að veita Glitnir Bank lánalínu að upphæð
5 milljörðum norskra króna, sem hann tók
sjálfur að láni í norska seðlabankanum. Á
móti tók hann veð í fasteignalánum Glitnir
Bank. Forsvarsmönnum Glitnis var sagt, þótt
ekki væri það skriflegt, að lánalínan væri
84 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016