Bændablaðið - 24.02.2022, Blaðsíða 47

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. febrúar 2022 47
ræktun á trjátegundum sem best hafa
reynst á Íslandi bæði í aðlögun og
uppskeru. Í nýlegri umsögn stofn-
unarinnar um trjárækt í nálægð
Reykjavíkur í nánd við Lækjarbotna
sem Skógræktarfélag Kópavogs
hefur hug á að hefja er mælt ákveðið
gegn því að ein „ágengasta tegund
jarðar“ þ.e. stafafura verði gróður-
sett en einnig beri að „forðast“ að
notast við eina kynbætta íslenska
yrkið af birki þ.e. Emblu, sem jafn-
best reynist í samanburðartilraunum
um allt land. Einnig beri að forðast
svonefnt Bæjarstaðaúrval. Hvatt er
til þess að notast heldur við fræ af
birki sem finnist á svæðinu og „aðrar
íslenskar trjátegundir“. Ekki er til-
tekið hverjar þær eigi að vera enda
úr vöndu að ráða þegar gluggað er í
Flóru Íslands. Þegar svipast er um á
svæðinu má reyndar sjá einstaka birki
en líklegast er erfðauppruni þeirra úr
sumarhúsalöndum í nánd við svæðið.
Þau tré eiga sennilega að mestu upp-
runa sinn í Bæjarstaðaskógi líkt og
Bæjarstaðaúrval og yrkið Embla.
Þessi afstaða Landgræðslunnar til
þess hvaða birki skuli gróðursett er
einnig þekkt úr öðrum landshlutum.
Engin ástæða er til að efast
um einlæga afstöðu ofangreindra
greinarhöfunda að varast beri skóg-
rækt en hún byggir þá væntanlega á
tilfinningum, fegurðarmati og ein-
hverskonar þjóðernishyggju fyrir
hönd gróðurfarsins en örugglega
ekki á fyrirmælum úr alþjóðlegum
samningum. Einstaklingar eru frjálsir
að skoðunum sínum en erfiðara er að
glöggva sig á hvernig stofnun sem
auðkennd er með heitinu landgræðsla
kemst að þeirri niðurstöðu að ekki
megi rækta vænlegar plöntutegundir
sem sóttar eru í gróðurlendi í öðrum
löndum eða jafnvel öðru landshlutum
innanlands til uppgræðslu og nytja á
Íslandi. Reyndar er það svo að starfs-
menn stofnunarinnar beittu sér áður
mjög einarðlega að innflutningi, fræ-
rækt og notkun slíkra plantna ára-
tugum saman og er öflug útbreiðsla
lúpínunnar um allt land óbrotgjarn
minnisvarði um mikinn árangur þess
starfs. Hér er því um mikinn viðsnún-
ing í stefnumörkun að ræða.
Ákvæði 8H flaggað
á röngum forsendum
Ákvæði 8H í lífbreytileika-samn-
ingnum á fyllilega rétt á sér og
full ástæða til að huga vel að inn-
flutningi framandi erfðaefnis til
landsins. Á því er mikil brotalöm
hér á landi. Hvað varðar trjárækt
er innflutningur plantna á rót eitt
háskalegasta dæmið. Fjörlegt líf-
ríki sveppa, baktería ,þráðorma,
skordýra og snigla hefur borist til
landsins sem laumufarþegar með
þessum innflutningi. Meðal þess
háskalegasta á síðustu árum eru
tvær tegundir skordýra sem leggj-
ast á birki.
Þær nefnast kemba og þéla og
leggja egg á lauf birkis. Úr þeim
klekjast lirfur sem éta sér leið milli
laga í laufblaðinu þannig að trén
verða iðulega brún um mitt sumar.
Laufþekja stórra trjáa sem verða
fyrir mikilli árás nær ekki að þjón-
usta stórt rótarkerfi og greinar og
tréð deyr ef það verður fyrir slíkri
árás nokkur ár í röð.
Mikið er í húfi því þessi óværa
er tekin að leggjast á birkikjarr og
fjalldrapa víða um land þannig að
sér á. Sennilega tóra þessar tegund-
ir eitthvað vegna hæfileika þeirra
til að endurnýjast frá rót.
Kemban og þélan eru land-
lægar tegundir í Evrópu en valda
ekki merkjanlegu tjóni á birki þar.
Skýringin á þessum mun á skað-
anum sem þær valda hér og t.d. á
Norðurlöndum felst í því að þær
eiga sér náttúrulega óvini í smá-
vöxnum vesputegundum sem halda
þeim í skefjum. Eina sjáanlega
lausn á þeim vanda sem skapast
hefur af þessum slysalega innflutn-
ingi er að færa þessar vespur einnig
inn í lífríki landsins. Þar kæmi því
aukinn lífbreytileiki til hjálpar en
núverandi fábreytileiki hvað varð-
ar óvini ofangreindrar óværu er
vandamál okkar.
Til þessa ráðs gripu Kanadamenn
þegar ofangreind evrópsk skor-
dýr bárust til þeirra og gerði það
gæfumuninn. Möguleg hrað-
fara eyðilegging birkiskóglendis
á Íslandi er hinn kosturinn. Í
Bændablaðinu á liðnu hausti er
gerð grein fyrir verkefni á vegum
Skógræktarinnar sem beinist að
slíkum lífrænum vörnum með
dyggri aðstoð Kanadamanna og
verður að vona að það fái skjótan
framgang.
Ekki dugir að bíða með hend-
ur í skauti og vonast til að þessar
lífrænu bjargir berist okkur fyrir
heppni með næsta farmi af plöntum
á rót sem fluttur er nánast eftirlits-
laus til landsins.
Breytileg túlkun hugtaksins
„líffræðilegur breytileiki“
skapar rugling
Þá er það yfirskrift samningsins
sjálfs sem veldur misskilningi.
Flestir skilja hugtakið lífbreytileika
þannig að fjöldi tegunda sé mikil-
vægasti mælikvarðinn. Hvernig
ber að skilja að sáning lúpínu til
landgræðslu á örfoka landi ógni
lífbreytileika? Og hvernig má það
vera að fjölgun tegunda og aukin
gróðursæld sé ógn við lífbreytileika
og að þessi ógn sé afleiðing þess að
íbúar þessa lands óska langflestir
eftir því að efla þá gróðursæld.
Steindór Steindórsson frá
Hlöðum lagði á sjöunda áratugnum
mat á það hve stór hluti íslensku
flórunnar væri aðfluttur. Niðurstaða
hans var að nálægt fjórðungur væri
aðfluttur eftir landnám bæði með-
vitað og ómeðvitað. Flestir myndu
túlka þá niðurstöðu þannig að
breytileiki í tegundasamsetningu
hafi aukist. Síðan hefur tegundum í
þessum hópi fjölgað. Ekki er vitað til
þess að nokkur upprunaleg plöntu-
tegund hafi horfið vegna þessarar
fjölgunar tegunda.
Hvaða nytjategundir
verða næstar?
Hvaða vinna hefur farið fram í fjöl-
mennu starfsliði Landgræðslunnar
þegar ákveðið er hverjar þessara
plöntutegunda hafi komið með
óæskilegt vegabréf í farteskinu?
Hvaða nytjategund er næst í röð-
inni til að fá rauða spjaldið? Verða
það fóðurgrösin vallarfoxgras og
snarrót sem báðar bárust til landsins
eftir landnám? Hvernig og hvenær
komust menn að því að ekki bæri
að nota öflugasta staðbrigðið af
íslensku birki í almennri skógrækt
á Íslandi og að kynbætt birki með
eftirsótta eiginleika beri ekki nota í
ræktun. Hefur Landgræðslan umboð
í lögum eða reglugerð til að fella
slíka úrskurði og það á starfsviði
Skógræktarinnar sem er falin yf-
irumsjón á skógrækt í landinu?
Hafin er árás á skógrækt á Íslandi
sem er sögð vera á grundvelli há-
timbraðra fræða en ekki tilfinninga
og er því nauðsynlegt að kalla eftir
þeim forsendum sem liggja þar til
grundvallar. Einnig væri rétt að meta
þá hagsmuni sem eru undir ef ekki
má rækta hér öflugar nytjaplöntur
til afurða, til skjóls, til að hefta tap
á jarðvegi og binda kolefni svo
dæmi séu tekin. Og það á grund-
velli torskilinnar bókstafstrúar. Nær
væri að sameinast um að girða fyrir
skaða af óheftum innflutningi fram-
andi lífvera sem valda sannanlegu
tjóni á gróðurþekju landsins og rýra
burðargetu hennar í þágu þjóðar-
innar. Ljóst er að stafafura og sitka-
greni eru nytjaplöntur og flokkast
ekki sem illgresi, amatré, eða lok og
ekki heldur sem villibarr og fram-
andi ágengar tegundir sem valdi hér
tjóni. Enn síður eiga slík uppnefni
við um þróttmikil staðbrigði og yrki
af íslensku birki.
Þorsteinn Tómasson
Höfundur er erfðavistfræðingur
að mennt og hefur m.a. unnið
að kynbótum birkis í frístundum.
Illa farið birki í Eyjafirði eftir árás kembu á miðju sumri 2021. Kemba og þéla eru ekki skráðar á lista yfir ágengar framandi tegundir á Íslandi.
Hverju sætir? Myndir/ Sigurður Arnarson
Brúnt hengibirki í Eyjafirði eftir árás kembu á miðju sumri 2021. Tréð deyr líklegast ef slík árás endurtekur sig tvö
til þrjú ár í röð. Mynd/ Sigurður Arnarson
Mynd af kembu sem hugar að varpi
á birki. Til lítils að rækta birki hvort
heldur það er með rétt vegabréf
eða ekki nema beitt verði lífrænum
vörnum. Mynd/ Brynja Hrafnkelsdóttir
VANDAMÁL Í ELDSNEYTI??
Dísel bætiefnið frá eyðir öllum raka í eldsneytiskerfum,
hreinsar spíssa og kemur því í veg fyrir sveppamyndun.
Það geta því sparast töluverðir fjármunir með því að nota
DIESEL SYSTEM CLEAN
Motul á Íslandi - www.motulisland.is - sími 462-4600