Milli mála - 2021, Blaðsíða 265
264 Milli mála 13/2021
vaknar. Hann heldur inn í þorpið en þekkir ekki fólkið sem á vegi
hans verður og gamlir vinir reynast sumir hverjir hafa safnast til
feðranna. Að lokum sér hann unga konu með lítið barn. Þegar hann
spyrst fyrir um föður konunnar segir hún að hann hafi horfið fyrir
tuttugu árum. Það var þá hann sjálfur.3
Til eru margar slíkar svefnsögur í sagnasjóði heimsins, allt frá
Asíu og Suður- Grikklandi til Orkneyja, en sagan af geitahirðinum
Klaus er talin hafa orðið kveikjan að sögunni „Rip Van Winkle“
sem Irving ku hafa skrifað á júnínóttu árið 1818.4 Fræðimenn eru
sammála um að sagan sé í hópi fyrstu vel heppnuðu smásagnanna
sem skrifaðar voru vestanhafs og reyndar í heiminum. Staldra má
við þá staðreynd að ein af fyrstu bandarísku sögunum sem náðu inn
í hefðarveldi bókmenntanna skyldi sækja þetta mikið af efnivið
sínum til Evrópu, það mikið að Irving var vændur um ritstuld.5
„Rip Van Winkle“ telst til smásagna fremur en þjóðsagna vegna
þess m.a. að höfundurinn ljær Rip sértæk mennsk einkenni, ekki
síst þau að vera latur til ærlegra verka og skaprauna með því nöldur-
samri konu sinni. Samanburður á sögunum tveimur sýnir því vel
muninn á þjóðsögu og smásögu en sú síðarnefnda var einmitt að
fæðast þarna á fyrri hluta 19. aldar og einkennist m.a. af raunsæis-
legum persónum fremur en goðsagnakenndum.
Sagan ber upprunans mót en til þess að leyna því lætur Irving
sér ekki nægja þann ramma sem felst í hinum skáldaða sögumanni
bókartitilsins, Geoffrey Crayon, heldur þykist Crayon hafa fundið
söguna „í fórum Diedrichs heitins Knickerbrockers“. Þar að auki
færir Irving sögusviðið til Kaatskillfjalla á austurströnd
Bandaríkjanna. Aðalatriðið er þó óbreytt – söguhetjan hverfur út í
náttúruna og vaknar síðan í breyttum heimi en það minni eða
mynstur er algengt bæði í þjóðsögum og smásögum.6 Nefna má
aðra þekkta smásögu frá þessu tímabili, „Hinn unga herra Brown“
3 „Peter Klaus the Goatherd“, sama heimild, 1545–1547.
4 Philip Young, „Fallen from Time: The Mythic Rip Van Winkle, sótt 7. sept. 2021 af: https://
www.jstor.org/stable/4334064?seq=1#metadata_info_tab_contents.
5 Sherlyn Abdoo, „“Before Daybreak“: The Unfinished Quest of Washington Irving‘s Headless
Horseman“ í Anna-Teresa Tymieniecka (ritstj.), The Elemental passion for place in the ontokpa-
iesis of life: passions of the soul in the Ontopoiesis of Life, Analecta Husserliana, The Yearbook of
Phenomenological Research, bindi XLIV (1995), 149.
6 Susan Lohafer, Reading for Storyness – Preclosure Theory, Empirical Poetics, and Culture in the Short Story
(Baltimore og London: The Johns Hopkins University Press, 2003), 19.
WASHINGTON IRVING OG „RIP VAN WINKLE“
10.33112/millimala.13.12