Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Side 5

ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið
1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 54 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022
ritstjórnarpistill
Formæður og framtíðin
höfundar berglind hálfdánsdóttir, ólöf ásta ólafsdóttir, s. rut
guðmundsdóttir og steinunn h. blöndal, ritstjórar
Í ár fögnum við 100 ára afmæli Ljósmæðrablaðsins.
Eina tölublað ársins sem nú lítur dagsins ljós er
í sérs takri afmælisútgáfu. Á þessum tímamótum
verða einnig breytingar á ritstjórn blaðsins. Ólöf
Ásta Ólafs dóttir skilar ritstjórastólnum eftir fimm
ára setu og við taka og skipta með sér verkum S.
Rut Guðmunds dóttir og Steinunn H. Blöndal sem
al mennir ritstjórar og Berglind Hálfdánsdóttir sem
fræðil egur ritstjóri.
Afmælisgjöf okkar ljósmæðra til Ljósmæðra­
blaðsins á 100. aldursári er splunkunýtt útlit blaðsins
sem unnið er af Sóleyju Ylju Aðalbjargardóttur
Bartsch, grafískum hönnuði. Ritnefnd og ritstjórn
blaðsins vona að þessi nýja breyting fari vel í lesendur
en Sóley Ylja mun vera í áframhaldandi samstarfi
varðandi frekari þróun í næstu tölublöðum. Forsíðan
er jafn framt unnin af Sóleyju að þessu sinni, en
það er vel við hæfi að hún samanstendur af öllum
for síðum Ljós mæðrablaðsins síðustu 100 ár. Í tilefni
aldar afmælis fylgir auk þess lítil jólagjöf með, sem er
plakat af forsíðunni.
Það gefur auga leið að margt hefur breyst í
sam félagi ljósmæðra á einni öld. Fróðlegt og gaman
er að skoða fyrstu tölublöð Ljósmæðrablaðsins og mis­
munandi áherslur ritstjórna blaðsins út öldina og til
dagsins í dag. Af mörgu er að taka og í þessu blaði er
það sérstök ánægja að kynna fyrir lesendum blaðsins
Þuríði Bárðardóttur, sem var fyrsti formaður Ljós­
mæðra félagsins fyrir 103 árum og jafnframt aðal­
hvata maður og fyrsti ritstjóri Ljósmæðrablaðsins. Sú
fram tíðar sýn Þuríðar um ljósmóðurfræði sem birtist
í hennar skrifum í blaðinu, stenst algjörlega tímans
tönn. Hún stóð með sjálfri sér og sínum skoðunum
um mikilvægi þess að ljósmæður væru sérfræðingar í
eðlilegum fæðingum þar sem mikilvægi yfirsetunnar
væri í hávegum höfð. Hún barðist fyrir aukinni
menntun ljósmæðra, talaði tæpitungulaust og skoraði
á okkar ungu stétt sem hafði átt langa starfs­ og
menntunar sögu að baki, að standa með hver annarri,
okkar fagi og efla það á alla lund. Á margan hátt er
það tákn rænt fyrir kvenfrumkvöðla í byrjun síðustu
aldar hversu lítið er til af heimildum um Þuríði og
hennar baráttu. Ef ekki væri fyrir hennar eigin skrif
í Ljós mæðra blaðinu væri hún líklega gleymd okkar
kynslóð.
með nýjum sprotum sem ljósmæður leggja rækt
sína við. Gott dæmi um það er svefnráðgjöf fyrir ný­
bakaða foreldra sem Hafdís Guðnadóttur ljósmóðir
er að byggja upp og ræðir um í blaðinu. Þá er góð
á minning frá Erlu Rún Sigurjónsdóttur ljósmóður
í fræðslu grein um stjúptengsl og barneignarferlið.
Þá er hvetjandi að lesa hugleiðingar Stefaníu Óskar
Marinós dóttur ljósmóður frá alþjóðlegum baráttu degi
kvenna, þar sem hún dregur upp mynd af öflugum
ljós mæðrum þar sem konur eru konum bestar.
Það er til marks um mikla grósku í fræðaheimi
ljósmæðra að afmælisblaðið prýða nú þrjár ritrýndar
fræðigreinar um ólík efni sem nýtast á starfssviði
ljós mæðra, auka við þekkingu á gæðum þjónustunnar
og veita innsýn í reynslu skjólstæðinga okkar, mæðra
og barna þeirra. Athyglisverð er grein sem byggir á
meistara verkefni Hildar Holgersdóttur sem leggur
áherslu á jákvæðar útkomur fæðingar sem miða að
heilsu eflingu frekar en heilsufarsvandamálum. Út
frá ljós móður fræðilegri nálgun er sjónum þar beint
að eftir mála lausum fæðingum og heild rænni sýn
á heilsu mæðra og barna. Í ljós kom að eftir mála­
lausum fæðingum hefur fækkað hin síðari ár og
virðist sú fækkun helst hvíla á aukinni tíðni alvar­
legra blæðinga eftir fæðingu. Um meistara verk efni
Maríu Sunnu Einarsdóttur ljósmóður er fjallað í
grein um reynslu kvenna sem byrjað hafa í eðli legri
fæðingu en enda í bráðakeisaraskurði. Slík reynsla
getur reynst konum erfið og getur stuðningur ljós­
mæðra haft mikil áhrif á upplifun þeirra. Verkja­
mat hjá fyrirburum og veikum nýburum er mikil­
vægur grund völlur faglegrar meðferðar og í grein
hjúkrunar fræðinganna Theju Lankathilaka, Sigríðar
Maríu Atla dóttur og Guðrúnar Kristjáns dóttur er
sagt frá prófun á íslenskri þýðingu á verkja mats kvarða
til notkunar í klínísku starfi á ný bura gjör gæslu deild.
Kvarðinn reyndist vel við íslenskar að stæður og með
notkun hans má bæta gæði í þjónustu við veika
nýbura hér á landi.
Þá eru fastir liðir í blaðinu, fréttir af ljósmæðrum
og ljósmæðranemum hér heima og að heiman, þar
sem þær eru í fjölbreyttum hlutverkum, kynna rann­
sóknar niðurstöður á ráðstefnum, kynna lokaverkefni,
taka þátt í faglegri umræðu, alþjóðlegum sam starfs ­
verk efnum og miðla ljósmóðurþekkingu úr ís lenskum
og nor rænum rannsóknum. Gleðilegt er einnig að
segja frá því að ljósmóðurfræðin hefur fengið þann
sess sem henni ber í nafni deildarinnar við Háskóla
Ísland, sem nú heitir Hjúkrunar­ og ljós móður fræði­
deild. Sú nafnbót er að okkar mati til marks um upp­
gang fræðimennsku í stéttinni sem er afar mikil vægt
til framtíðar.
Það er óhætt að segja að Þuríður og fyrsta rit­
stjórn Ljósmæðrablaðsins hafi verið ritstjórum þessa
afmælisblaðs mikill innblástur á síðustu vikum.
Hug rekki þeirra, þrautseigja og metnaður fyrir hönd
ljós mæðra, en líka femínísk barátta í þágu kvenna
og mæðra þessa lands, er aðdáunarverð. „Ég finn
raddir / formæðra minna / humma í beinmergnum“
yrkir Linda Vilhjálmsdóttir í nýútkominni ljóðabók
sinni; humm, og því finnum við svo sannarlega líka
fyrir. Við erum þakklátar fyrir þeirra framlag og allra
sem fylgdu á eftir en í tilefni af aldarafmælinu hefur
Ljósmæðrafélagið sömuleiðis látið prenta póstkort,
Þuríði til heiðurs.
Áfram fjöllum við um tíðaranda og sögu blaðsins.
Ritstjórar síðustu áratuga hittust við hring borðið og
rifjuðu upp áherslur og það sem efst var á baugi í
fag legum málum ljósmæðra á mismunandi tíma­
skeiðum. Það var samdóma álit hringborðsins að
í gegnum tíðina hafi Ljósmæðrablaðið verið mikil­
vægur vettvangur fyrir þekkingarþróun og samstöðu
ljós móður stéttarinnar og að blaðið eigi sér bjarta
framtíð.
Í framhaldi af stefnumótunarskýrslu og að gerðar­
áætlun í barneignarþjónustu til ársins 2030, ræða
nokkrar ljósmæður hver séu tækifærin og hvers konar
ljósmóðurþjónustu ætti að efla innan heil brigðis­
kerfisins, færa frá stefnumótun til aðgerða í ljós móður­
námi, starfi og rannsóknum.
Ljóst er að ljósmæðradraumar hafa komið til
framkvæmda og starfsvettvangur ljósmæðra stækkar.
Ljósmæðrum sem hafa boðið upp á heimafæðingar
hefur fjölgað síðustu ár og tíðni heimafæðinga þar
af leiðandi líka. Ein af brautryðjendum í heima­
fæðingum á Íslandi, Kristbjörg Magnúsdóttir, tók á
móti barni í sinni fyrstu heimafæðingu hérlendis árið
2005. Í þessu blaði fáum við betri innsýn í starf Krist­
bjargar hér heima og erlendis í máli og myndum.
Á haustdögum opnuðu ljósmæðurnar Emma
Marie Swift og Embla Ýr Guðmundsdóttir
Fæðingar heimili Reykjavíkur, sem með heiti sínu vísar
í hið upprunalega fæðingarheimili. Þessi nýja starf­
semi er ánægjuleg viðbót við gróskumikla starfsemi
sjálfstæðra ljósmæðra og eykur valmöguleika fjöl­
skyldna á höfuðborgarsvæðinu. Gaman er að fylgjast
Í vaxandi fjölbreytileika í íslensku samfélagi
er mikil vægt að ljósmæðrastéttin endurspegli þann
veru leika og dýrmætt fyrir stéttina að fá til liðs við
sig ljós mæður með ólíkan bakgrunn og reynslu. Í
viðtali við Aureliju Povilaitytė ljósmóður frá Litháen
sem starfar á Fæðingarvakt Landspítalans, bendir
hún okkur á hversu gott við höfum það hér á landi,
þrátt fyrir ýmsa annmarka. Aðstæður kvenna og
ljós mæðra geta verið mun verri annars staðar t.d.
í Eystra salts löndunum, þar sem minningar og ógnir
stríðs, fátæktar og yfirgangs þeirra valdameiri lifa
enn góðu lífi og hafa raunveruleg og menningarleg
áhrif í heil brigðis kerfinu.
Ljósmæður á Íslandi vilja láta gott af sér leiða
eins og fram kom þegar Ljósmæðrafélagið ýtti úr vör
söfnun til handa barnshafandi konum í stríðs hrjáðri
Úkraínu og studdi þar við samtök pólskra ljós mæðra,
Well Born. Enn er átakanlegt að fylgjast með hræði­
legum og ótryggum aðstæðum fólks í kulda og vos ­
búð og ekki vanþörf á að veita áfram hjálpar hönd
konum og fjölskyldum sem eignast börn í stríðs­
hrjáðum heimi. „Stríð og fæðing. Þessi tvö gríðars tóru
hreyfi öfl, líf og dauði, uppbygging og eyði legging, ein­
stak lingar og þjóðir, hið smáa og hið stóra, hið eilífa og
hið endan lega“. Þannig lýsti Fríða Ísberg rit höfundur
reynslu sinni og tilfinningum í áhrifa mikilli ræðu
þegar hún tók við Fjöru verð laununum fyrir bók sína
Merkingu fyrr á árinu. Sama kvöld og Rússar réðust
inn í Úkraínu fyrir hartnær tíu mánuðum fæddi Fríða
litla manneskju í þennan heim. Ljós mæðrablaðið fékk
leyfi til að birta ræðuna í heild sinni.
Á tímamótum sem þessum er ekki úr vegi að
minnast þess hlutverks sem Ljósmæðrablaðið hefur í
íslensku samfélagi. Hlutverk blaðsins á ekki einungis
að vera að skemmta og fræða, heldur einnig að efla til
dáða, skerpa huga okkar og vera rými fyrir ákall um
breytingar. Í anda Þuríðar Bárðardóttur þarf blaðið að
brýna ljósmæður til þess að standa vörð um fagið og
réttindi þeirra fjölskyldna sem við mætum á veg ferð
sinni um lífið. Ljósmóðurfræðin hefur aldrei staðið
sterkari en nú, á 21. öldinni. Engu að síður sjáum við
í dag blikur á lofti víða um heim þar sem þrengt er
að þeirri þjónustu sem við ljósmæður viljum veita í
samræmi við hugmyndafræði okkar um konuna við
stjórn völinn. Afleiðingarnar hafa víða orðið þær að
konur flýja kerfið sem ljósmæður starfa í. Nú er það
í okkar höndum hvort slík þróun verður að veruleika
hér á landi. Íslenskar ljósmæður hafa í gegnum tíðina
verið sterkar, sjálfstæðar og viðhaldið starfsviði sínu
og reisn í starfi gegnum margvíslegan ólgusjó. Núna
er ekki tíminn til að tapa því kefli á hlaupunum. Ljós ­
mæðrablaðið mun áfram þjóna sínu hlut verki sem vett­
vangur ljósmæðra þar sem þær berjast fyrir bættum
heimi til handa fæðandi konum og fjöl skyldum þeirra.