Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 31

ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið
1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 3130 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022
mikið að mati þeirra sem ekki veita hana, þeirra sem
hafa ekki yfirsýn yfir mikilvægi hennar en taka þó
stærstu ákvarðanirnar. Það má aldrei draga úr þessari
þjónustu, frekar bæta í og gera enn betur því það eru
svo sannarlega tækifæri til þess.
Ingibjörg Th. Hreiðarsdóttir
Bætt barneignarþjónusta – áhættu þættir
í barneignarferli
Tími tækifæra á að draumur um þverfaglega og
sam fellda þjónustu fyrir konur sem eru með eða
fá áhættu þætti á meðgöngu og fjölskyldur þeirra í
barneignar þjónustu, óháð búsetu eða stöðu, getur
nú orðið að veruleika. Heilbrigðisstefna um barn­
eignarþjónustu á Íslandi gefur von um endur skoðun
á faglegu starfi og möguleika á nýjum aðferðum við
að veita þverfaglega þjónustu, t.d. með fjarþjónustu.
Heimsfaraldurinn hefur opnað augu fagfólks fyrir
óhefðbundnum leiðum við þjónustu. Hægt er að
veita sambærilega þjónustu fyrir alla óháð búsetu og
fara þannig vel með tíma skjól stæðinga og starfs fólks
á sama tíma og fagleg þjónusta er efld. Einstaklings­
miðaða þjónustu sem er sniðin eftir þörfum verðandi
foreldra. Ákall er eftir áheyrn fagfólks í barneignar­
þjónustu og er þörf fyrir mikilvægi úrvinnslu á upp­
lifun á þjónustu sem aldrei fyrr. Hlusta og heyra!
Barneignarþjónusta snýr að þjónustu við fjöls ­
kyldur. Fjölskyldur sem eru að fara í gegnum mikið
þroskaferðalag á skömmum tíma. Hlutverk ljós mæðra
er að vera virkir þátttakendur í þessu þroskaferli,
styðja og styrkja með það að leiðarljósi að útkoman
verði sterk og heilbrigð fjölskylda. Ljósmæður líta
gjarnan á hlutverk sitt sem forréttindi en því fylgir
líka mikil ábyrgð. Fjölbreytileiki í gerð fjölskyldna
og verkefna er mikill og krefst þess að fagfólk kynni
sér mun betur þarfir hverrar fjölskyldu í barneignar­
þjónustu. Skilgreining og form stofnunarinnar fjöl ­
skyldu hefur þróast hratt. Tíðni kvenna sem eru með
eða fá áhættuþætti og fjölbreytileiki áhættuþátta
hefur einnig aukist á undanförnum árum. Einstak­
lingar/fjölskyldur eiga möguleika á að fara í gegnum
barneignarferli sem ekki áttu möguleika á því fyrir
örfáum árum. Nýjar áskoranir blasa við í starfi
ljósmæðra.
Núverandi fyrirkomulag barneignarþjónustu
fyrir konur/fjölskyldur þar sem áhættuþættir eru til
staðar er í föstum skorðum. Starfsemi meðgöngu­
verndar, fæðingarhjálpar og sængurlegu/heima­
þjónustu fyrir áhættumeðgöngu er oftar en ekki
deildar skipt. Meðgönguvernd hefst annað hvort á
heilsu gæslu stöð eða sjúkrahúsi. Fæðing kvenna með
áhættuþætti fer oftast fram á sjúkra húsi. Sængurlega
fer að hluta til fram á sjúkrahúsi og í heimaþjónustu
sjálfstætt starfandi ljós mæðra. Markmið þjónustunnar
er heildræn þjónusta með „sjúklinginn“ í fararbroddi.
Draumur minn er að skipta fæðingarþjónustunni
upp í áhættustig í staðinn fyrir núverandi deildar­
skiptingu. Skjólstæðingahópur sé gróft flokkaður í
þjónustustig t.d. „grænn“ (e. low risk) sett upp í flæði
sem næði til meðgöngu, fæðingar og sængur legu/
heimaþjónustu og „rauður“ (e. high risk) í annað
samskonar flæði. Þannig væri fagfólk ekki starfs fólk
einnar deildar í núverandi mynd heldur fæðingar­
þjónustunnar í heild og myndi vinna í teymum utan
um einstaklinga/fjölskyldur sem til heyra ákveðnum
málaflokki. Teymi nái út fyrir stofnanir og verði sett
upp sem meðferðarplan út frá þörfum fjölskyldunnar.
Fjölskyldan færi þá í gegnum ákveðið ferli í staðinn
fyrir að fara á milli deilda. Form sem þetta myndi
bjóða upp á samfellda þjónustu þar sem mannauður
nýtist betur og starfsánægja gæti aukist til muna og
býður upp á „faglega vináttu“ skjólstæðinga barn­
eignar ferlisins og fagfólks sem skilar sér í auknu
trausti. Barneignarferli myndi ljúka með viðtali við
það lykilfagfólk sem hefur annast fjölskylduna 6­8
vikum eftir fæðingu þar sem farið er yfir barn eignar­
ferlið, boðið upp á viðtöl til úrvinnslu ef þarf (t.d.
Ljáðu mér eyra) og mögulega boðið upp á undir­
búning fyrir frekari barneignir (family planning).
Dæmi: Sigga með T1 sykursýki frá 12 ára aldri.
Hefur verið í þjónustu á heilsugæslunni í Hólmafirði.
Hún hefur farið á göngudeild sykursjúkra tvisvar á ári
í eftirlit vegna sykursýkinnar. Hún mætir í fyrstu
skoðun í meðgönguvernd á heilsugæslunni. Fær til ­
vísun í barneignarferli á Landspítala. Þar er sett
saman teymi. Ljósmóðir og heimilislæknir á heilsu­
gæslunni hennar, ljós ­móðir og fæðingarlæknir á
Land spítala og innkirtlalæknir/hjúkrunarfræðingur
á göngudeild sykur sjúkra. Teymi fundar í eitt skipti
og setur upp sameiginlegt plan sem er í rafrænni
mæðra skrá og birtist í Heilsuveru. Þá er teymi komið
utan um fjölskylduna sem konan/parið samþykkir.
Ákvarðanir eru bornar undir teymið ef breyting
verður á áætlun og ef ástæða þykir að endurmeta
áætlun. Sigga mætir í meðgönguvernd í heimabyggð
og fær einnig fjarþjónustu fagfólks á Land spítala, t.d.
til að lesa úr sykursýkiskýrslum. Áætlun um fæðingu
og sængurlegu er útbúin af fag fólki teymisins sem
er í raun starfsfólk fæðingarþjónustu en ekki einnar
deildar. Ljósmóðir í heima byggð fylgir konunni eftir
fæðingu og eftir 6­8 vikur fer konan/parið í viðtal
þar sem barneignar ferlinu er „lokað“ með viðtali.
Farið yfir meðgönguna, fæðinguna, sængurleguna
og mögulega „family planning“.
Harpa Ósk Valgeirsdóttir
Heimaþjónusta ljósmæðra, draumsýn
og tækifæri
Heimaþjónusta ljósmæðra er einstakt þjónustuform
á heimsvísu þar sem nýbakaðir foreldrar fá ómetan­
legan persónulegan og einstaklingsmiðaðan stuðning
fyrstu 10 dagana eftir fæðingu. Ekki nóg með það
hversu miklu heimaþjónustan skiptir fyrir aðlögun
parsins að nýju hlutverki heldur er grunnhlutverk
heimaþjónustunnar að tryggja heilsu nýburans og
móður hans, fylgjast með því að brjóstagjöf fari far ­
sællega af stað og að engin sýkingarmerki séu að
finna hjá móður og barni.
Þjónustan hefur verið í óbreyttu formi frá upp­
hafi, helstu breytingar hafa snúið að samningnum
við sjúkratryggingar, þ.e. hversu mörg skipti, hvaða
konur fá heimaþjónustu og svo framvegis, en nú
sem fyrr er hver ljósmóðir beinn aðili að samningi
við SÍ og sjálfstæður heilbrigðis starfsmaður. Enginn
gæðastaðall er til staðar eða formlegur samstarfs­
vettvangur, endurmenntun eða stuðningur.
Í nýrri stefnu og aðgerðaráætlun heilbrigðis ráðu­
neytis kemur fram skýr vilji þess að heimaþjónusta
ljósmæðra sé sterkur hluti barneignarþjónustu og
vilji er til þess að þróa rekstrarform og auka stuðning
við sprotastarfsemi. Með þetta nesti í pokanum er
auðv elt að fara í hugarflug yfir möguleikum heima­
þjónustunnar.
Á þeim forsendum að ljósmæður haldi áfram
að vera í brennidepli í rekstri þjónustunnar væri það
einn möguleiki að ljósmæður myndu sameinast undir
einn hatt þar sem hægt væri að tryggja þjónustu alla
daga ársins og gefa ljósmæðrum stuðningsnet ef upp
kæmu veikindi eða önnur forföll. Í þessari draumsýn
minni væru hverfahópar ljósmæðra sem myndu koma
sér saman um frídaga svo þjónusta væri tryggð í
hverfinu um hátíðarnar, í hópnum væri teymisstjóri
sem tæki við tilkynningu frá fæðingarstað og sæi
um úthlutun ljósmæðra í hverfinu. Ljósmæður væru
einnig sýnilegar á sameiginlegum miðli þar sem þær
geta kynnt sig og jafnvel bókað konur hjá sér strax
á meðgöngunni. Reglulega yrðu haldnir fræðslu­
dagar þar sem ljósmæður gætu viðhaldið þekkingu
sinni á brjóstagjöf, heilbrigði nýbura og getnaðar­
varnaráðgjöf.
Með fyrirkomulagi eins og þessu gætu ljós­
mæður jafnvel ráðið sig í ákveðna prósentu og þær
ljós mæður sem kjósa að vinna eingöngu við heima­
þjónustu hefðu þá vinnustað til að koma á, hefðu
vinnufélaga til að ráðfæra sig við og gætu jafnvel átt
vinnustaðatengt félagslíf. Slíkt form myndi styðja
við gæði þjónustunnar og að heimaþjónusta veitt
af ljósmæðrum yrði sambærileg á milli ljósmæðra.
Fjölskyldur hefðu auk þess aðila til að leita til ef eitt ­
hvað brygði út af í þjónustunni. Útskriftir frá fæðingar ­
stöðum myndu auk þess verða einfaldari þar sem
færri númer þyrftu að vera á listanum og hægt að
sameina upplýsingagjöf til hvers hverfis. Í þessum
draumi mínum væri smásagan einnig komin í gagnið
þar sem ljósmæður hefðu beinan aðgang að upp­
lýsingum um móður og barn og gætu einnig skráð
upplýsingar sem svo komast á einfaldan hátt til
heilsugæslunnar.
Þessi mögulega draumsýn þarf ekki að vera svo
langt í burtu, en ljóst er að aukið fjármagn þyrfti að
koma inn í rammasamning okkar við SÍ til þess að
hægt væri að sinna þessari umgjörð. Því þarf stéttin
að láta til sín taka til þess að láta aðgerðaráætlunina
styðja við þá leið sem ljósmæður vilja fara með heima­
þjónustuna. Ljósmæður þurfa að ákveða sína fram­
tíðar sýn er varðar heimaþjónustuna, hvort við styðjum
hvor aðra í uppbyggingu okkar eigin þjónustu eða
förum aðra leið innan heilsugæslunnar eða annarra
stofnanna.
Desember 2020
Barneignarþjónusta
Stöðuskýrsla og tillögur starfshóps
ráðherra
Stjórnarráð Íslands
Heilbrigðisráðuneytið
Skýrsla Stjórnarráðs Íslands um barneignarþjónustu.