Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Side 58

ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið
1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 5958 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022
hvort það standi í sambandi við það, að stjúpbörnin
voru meira á heimilinu en hjá Auði. Sam kvæmt því
sem fram kemur í viðtölunum náðu þær bæði að
sýna stjúp börnum sínum hlýju og aga. Þær virðast
því í fljótu bragði hafa náð að tileinka sér að verða
leiðandi foreldrar, sem venjulega er talin sú aðferð
við uppeldi barna sem mestan árangur ber (Pryor,
2018). Þær sýndu samt sem áður einnig næmni fyrir
stöðu sinni og Freyja lýsir því hvernig hún gerir sér
grein fyrir takmörkunum sínum við uppeldi stjúp­
barnanna með því að: ætla sér ekki hlutverk sem aðrir
eru ekki tilbúnir að upplifa mann í. Aðstæður beindu
Auði aftur á móti út í það að verða stjúpbarni sínu
eftir látt foreldri, sem hún raunverulega sóttist ekki
eftir. Samtalið við Auði lýsti þrá eftir því að hafa
getað komið meira að uppeldinu og vanmætti gagn­
vart því að hafa ekki verið í aðstöðu til þess.
En þrátt fyrir að reynsla kvennanna af þátttöku
eigin manna sinna í barnaumönnun og uppeldi væri
ólík og einnig að koma þeirra sjálfra að uppeldi stjúp­
barna, var ýmislegt sem sam einaði þær. Greina mátti
nokkur meginþemu í viðtölunum sem eru í samræmi
við fræðilegt efni um stjúptengsl í fjölskyldum.
„Að vera útundan“
Tilfinningin um að vera útundan er vel þekkt fyrir­
bæri innan stjúpfjölskyldna (Papernow, 2018). Bæði
börn og fullorðnir geta fundið fyrir þessari líðan, og
hún er mjög algeng meðal stjúp foreldra. Þegar kyn­
foreldrið t.d. þarf að eiga samskipti við hitt foreldri
stjúp barnsins, finnst stjúpforeldrinu það oft utan­
gátta og ekki hvað síst verður þessi til finning sterk
þegar kynforeldrið snýr ítrekað bakinu við stjúp­
foreldrinu til að sinna þörfum barns síns (Papernow,
2018). Því kemur ekki á óvart að þær konur sem ég
ræddi við hefðu reynslu af þessu. Birtingar myndin
var hins vegar ólík. Auði fannst hún oft vera sett
hjá vegna náins sam bands stjúp barns og maka síns
og eftir að hún eignaðist sitt fyrsta barn leið henni
einnig eins og hún væri út undan þar sem samband
ungbarnsins og föður var svo náið. Svanhildur fann
líka fyrir þessari til finningu gagnvart maka og stjúp ­
barni sem gátu gert skemmti lega hluti saman á meðan
hún var bundin yfir ung barni. Freyju fannst hún sjálf
aftur á móti ekki vera út undan. Hún gerði sér þó
grein fyrir að hættan á þessari líðan væri til staðar
í fjöl skyldunni og reyndi að gæta þess að stjúp börn
hennar upplifðu hana ekki.
Skortur á félagslegum stuðningi
Allar áttu konurnar sem ég ræddi við það sameigin­
legt að hafa skort stuðning eftir fæðingu. Auður sagði
svo frá að hún og maðurinn hennar hafi verið mjög
samhent á þessum tíma en lítinn annan stuðning
hafi verið að fá. Vanlíðan Auðar eftir fæðingu ágerðist
smátt og smátt og hún virðist hafa þróað með sér
fæðingar þunglyndi. Hún sagði: ég gat aldrei sofið
þegar hún sefur í vagninum, ég svaf allt, allt of lítið og
keyri mig svolítið svona út. Segist hún aftur á móti
ekki hafa áttað sig á því að hún væri að ganga á sjálfa
sig fyrr en einn daginn þegar hún er úti með barnið
í göngu túr. Ég er þarna á miðri götu með barnið í
vagninum þegar ég stoppa og finn að ég hef ekki orku til
að fara upp á næstu strætóstoppistöð til að taka strætó
þar, og ég get heldur ekki labbað heim. Þá man ég að ég
hugsaði, bíddu, þetta er örugg lega ekki eðlilegt.
Því má velta fyrir sér hvort stuðningsleysið sem
Auður fann fyrir hafi haft áhrif á líðan hennar, en vel
er þekkt að skortur á félagslegum stuðningi er einn
af áhættuþáttum með göngu­ og fæðingarþunglyndis
(Norhayati, Nik Hazlina, Asrenee og Wan Emilin,
2015; Biaggi, Conroy, Pawlby og Pariante, 2016).
Einnig getur sú staðreynd að uppruni hennar er
úr stjúp fjöls kyldu átt þátt í þessum skorti á stuðningi.
Sigrún Júlíus dóttir o.fl. (2008) sýndu fram á að eftir
skilnað foreldra er sjald gæft að föðurfólkið komi
í stað móður fólksins þegar móður ættin sýnir lítinn
stuðning. Í tilviki Auðar voru erfiðar aðstæður í
móður fjöl skyldunni á þessum tíma og gat hún því
ekkert leitað til móður sinnar eða annarra í fjöl­
skyldunni. Þó aðstæður í föður fjölskyldu hennar
væru aðrar og betri datt henni samt ekki í hug að
leita þangað eftir stuðningi, því hún var einfaldlega
ekki vön því.
Freyja leitaði mikið til vinkvenna sinna eftir
stuðningi. Þegar upp var staðið varð stjúpmóðir
Freyju samt hennar mesti stuðningsaðili, en hún var
ein af fáum aðstandendum hennar sem bjó nálægt
henni. Svanhildur leitaði fyrst og fremst til móður
sinnar, en þær mæðgur eru mjög nánar. Freyja og
Svan hildur gátu aftur á móti lítið deilt álaginu vegna
ný burans með maka sínum. Hvorug þessara kvenna
lýsti þó líðan eftir fæðingu sem samrýmist ein­
kennum þung lyndis eða kvíða. Þetta er á huga vert
í ljósi þess að sýnt hefur verið fram á að innan stjúp­
fjöls kyldna er stuðningur maka mikilvægur til varnar
þung lyndis einkennum (Shapiro og Stewart, 2012).
Góð samvinna við móðurfjölskyldu
stjúpbarna
Allar fjölskyldurnar áttu það sameiginlegt að samvinna
við móður fjölskyldu stjúpbarnanna var orðin mjög
góð á þeim tíma sem nýju börnin fæddust. Langur
tími leið frá því að upp úr fyrri samböndum slitnaði
fram að fæðingunum eða 6­7 ár í öllum tilvikum.
Auður og Freyja tjáðu sig báðar um sam skipta örðug­
leika í kringum þetta sameiginlega uppeldi í byrjun,
en það var á þessum tíma liðin tíð. Þessi hægfara
þróun í byrjun hjá öllum stjúpfjölskyldunum sem hér
um ræðir er mögulega lykil atriði, en ráðgjafar mæla
eindregið með rólegri aðlögun í upphafi myndunar
stjúpfjölskyldu til hagsbóta fyrir börn innan hennar
(Bonell og Papernow, 2018).
Þegar stjúpbörnin komu í umgengi eftir fæðingu
syst kinanna var því engin togstreita til staðar. Allar
fjölskyldurnar höfðu náð samkomulagi um það
hvernig umgengi við stjúp börnin ætti að vera háttað
fyrstu dagana og engri kvennanna fannst erfið til ­
hugsun að stjúpbörnin kæmu til þeirra eftir fæðinguna,
bara spenna að kynna nýja barnið fyrir þeim.
Þessi samhljómur finnst mér áhugaverður þar
sem allur gangur getur verið á þessu innan stjúp fjöl­
skyldna. Eða eins og Valgerður Halldórs dóttur lýsir í
bók sinni frá 2012, bls. 102­103, þá getur komið upp
togsteita milli parsins: Á meðan for eldrið sem á börn
úr öðru sambandi vill tryggja að þau upplifi sig ekki
útundan í fjölskyldunni vill nýbakað foreldri og stjúp­
foreldri stundum fá tíma með maka sínum og barni án
þess að stjúp börnin séu hjá þeim öllum stundum.
Góð innsýn í þarfir stjúpbarna
og jákvætt viðhorf til þeirra
Konurnar áttu það líka sameiginlegt að skilja þarfir
stjúpbarna sinna og lýsa þeim á jákvæðan hátt. Allar
gerðu konurnar sér grein fyrir mikivægi þess að stjúp ­
börnin og feður þeirra eyddu tíma saman án þeirra,
en samvera barna og kynforeldra í ein rúmi er einmitt
eitt af því sem hvatt er til (Papernow, 2018). Freyja
segist þannig hafa hvatt mann sinn til að gera hluti
með eldri sonum sínum eða eins og hún orðar það:
þegar að færi gafst þá ýtti maður þeim út með pabba
sínum. Maður veit alveg að það skiptir máli.
En þetta er ekki alltaf einfalt. Svanhildur tók
eftir því eftir fæðingu síns fyrsta barns að stjúpbarnið
hafði meiri þörf fyrir að eyða tíma með föður sínum,
og var hún jákvæð gagn vart því þar sem hún vissi
að það væri nauðsynlegt. Þegar barnið sótti meira í
föður sinn upplifði hún þó vissa höfnun. Þá fannst
henni hún vera að bregðast stjúpbarninu þar sem
hún gat ekki sinnt því líkt og áður. Fyrir Auði var
þörf stjúp barnsins og föður þess fyrir sam veru svo
aug ljós að hún fórnaði sínum eigin þörfum fyrir
hana og hélt sig til hliðar sem reyndi mjög á hana.
Konurnar áttu það líka sameiginlegt að lýsa
stjúp börnum sínum á jákvæðan hátt, þrátt fyrir að
hafa upplifað erfiðar til finningar. Auður lýsti stjúp­
barni sínu sem ljúfu barni sem tók systur sinni vel.
Freyja lýsir stjúpbörnum sínum einnig sem mjög
hjálp sömum í kringum fæðinguna og Svanhildur
lýsir stjúp barni sínu sem skilningsríku og barngóðu.
Þetta er ekki sjálfsagt þar sem til er í dæminu að
hegðun stjúpbarna sé túlkuð á neikvæðan hátt og
þau jafn vel gerð að blórabögglum þegar parinu tekst
ekki að leysa sín mál á uppbyggilegan máta (Val gerður
Halldórs dóttir, 2018). En ef til vill er þetta til marks
um það að aðlögun allra þessarra stjúp fjöl skyldna
hafi þrátt fyrir nokkra erfiðleika tekist vel.
Umræður
Í ljósi þess að foreldri og barn af fyrra sambandi
eiga sér lengri sögu en makasambandið má gera sér
í hugar lund margt sem getur skapað togstreitu á
heimili pars með nýfætt barn og annað eldra barn
sem þau eiga ekki saman. Eru t.d. allir sammála um
það hvenær eldra barnið telst vera með læti? Telur
faðir ef til vill son sinn bara vera eðlilega hávaða­
saman vegna spennu yfir litlu systkini á meðan stjúp­
móðir sem þráir hvíld á erfitt með hávaðann?
Gott er að hafa í huga að stjúpbörn hafa ekki
sjálf valið að hafa stjúpforeldrið í lífi sínu, heldur er
það val hinna full orðnu. Börn geta því komið með
óöryggi og neikvæðni inn í það samband (Pryor, 2014).
Aldur stjúpbarnsins getur skipt máli fyrir myndun
tengsla. Ung börn krefjast umönnunar af hálfu stjúp ­
foreldris sem getur ýtt undir tengslin, auk þess sem
lítil börn eru opnari fyrir nánu sambandi við nýja
aðila. Með eldri börn getur þetta verið flóknara, ung ­
lingar krefjast meira sjálfstæðis og eru ólík legri til
að samþykkja afskipti nýrra full orðinna af lífi sínu
(Pryor, 2014). Ljósmæður skyldu því ekki ætla sem
svo að minna álag sé í stjúpfjölskyldum með nýbura
af því að eldri börnin séu orðin svo stór.
Stjúpmóðurhlutverk Auðar þar sem umgengi
við stjúp barn takmarkaðist við helgarheimsóknir
var líka langt frá því að vera álagsminna en hinna
stjúp mæðranna þar sem stjúp börnin voru mikið
á heimilinu. Þvert á móti átti hún við van líðan að
stríða eftir fæðinguna, upplifði litla tengslamyndun
við stjúp barnið og jafnvel við sitt eigið barn og
fannst hún frekar vera í öðru sæti þegar kom að at­
hygli eiginmannsins. Hún lýsti vald leysi á heimilinu