Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Blaðsíða 101

af því verður skoðað hvort rök standi til þess að takmarka endurskoðunarvald
dómstóla á þessu sviði sérstaklega. Loks verður aðeins fjallað um ákvarðanir
þar sem stjórnvöldum hefur verið falið fullnaðarúrskurðarvald.
2. HVAÐA ÞÆTTIR STJÓRNVALDSÁKVARÐANA ERU ENDUR-
SKOÐAÐIR?
Umfjöllunin hér á eftir er ekki byggð á skýrri tvískiptingu í lögbundnar og
matskenndar ákvarðanir né skiptingu í ákvarðanir þar sem stjórnvöldum hefur
verið falið fullnaðarúrskurðarvald eða ekki. Ástæðan er sú að í raun eru mis-
margir þættir í ákvörðunum: Allar þurfa þær að eiga lagastoð og alltaf þarf að
fylgja tilteknum reglum, t.d. málsmeðferðarreglum, en í sumum þeirra reynir
líka á mat, mismikið og misbundið. Stór hluti endurskoðunarinnar er þannig
hinn sami, óháð því hvort ákvarðanir eru matskenndar eða ekki, en það sem
hér verður sagt um endurskoðun á mati á eðlilega ekki við um þær ákvarðanir
sem eru alveg lögbundnar. Útgangspunkturinn hér er því sá að fjallað verður
um endurskoðun stjórnvaldsákvarðana yfirleitt.5
2.1 Þættir ákvörðunar sem um gilda aðrar reglur en heimildarlögin
Ef litið er á hvaða þættir ákvarðana eru endurskoðaðir og byrjað á þeim
þáttum stjórnvaldsákvörðunar, sem um gilda aðrar reglur stjórnsýsluréttar en
heimildarlögin, þá er málið einfalt: Það hefur verið viðurkennt lengi að dóm-
stólar meti alltaf hvort slíkra reglna, bæði reglna í stjórnsýslulögum og
óskráðra, hafi verið gætt. Þetta gildir óháð því hvort litið hefur verið á slíkar
reglur sem efnis- eða formreglur.
Það þarf varla að nefna dóma til að sýna að dómstólar dæma um það hvort
málsmeðferðarreglna hafi verið gætt óháð því hvort þær eru í almennum
reglum stjórnsýsluréttar eða heimildarlögunum sjálfum. Dómarnir eru margir
en af handahófi má nefna tvo: Í H 2001 2245 var dæmt að andmælaréttur kyn-
foreldra hefði verið virtur við ákvörðun um ættleiðingu en kynforeldrarnir
höfðu byggt á því að svo hefði ekki verið. Í landmælingamálinu, H 1999 4247,
um brottvikningu ríkisstarfsmanns, reyndi sömuleiðis á það hvort rannsóknar-
regla og andmælaréttur hefði verið virt.
Dómstólar dæma hins vegar líka um það hvort óskráðar reglur og reglur í
öðrum lögum en heimildarlögunum, sem ekki er hægt að kalla formreglur,
hafi verið virtar. Það er ljóst að dómstólar dæma um það hvort meðalhófs-
101
5 Helstu heimildir á íslensku um þetta efni eru eftirfarandi: Eiríkur Tómasson: „Takmarkanir á
úrskurðarvaldi dómenda skv. 60. gr. stjórnarskrárinnar“. Úlfljótur. 4. tbl. 1984, bls. 183-217;
Davíð Þór Björgvinsson: „Lagaákvæði á sviði sifjaréttar sem fela stjórnvöldum úrskurðarvald“.
Afmælisrit – Gizur Bergsteinsson níræður 18. apríl 1992, bls. 179-206; Ólafur Jóhannes Einars-
son: Endurskoðunarvald dómstóla á matskenndum stjórnvaldsákvörðunum. (Lokaritgerð við HÍ)
1999; Ólafur Jóhannes Einarsson: Endurskoðunarvald dómstóla á matskenndum stjórnvalds-
ákvörðunum. Drög að kennsluriti. 2000.