Bændablaðið - 12.01.2023, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 12. janúar 2023
Ég fer ekki varhluta af því að
allt sé á heljarþröm á jörðu hér.
Sem dyggur hlustandi Rásar 1
var verulega af mér dregið fyrir
örfáum dögum eftir að hafa
hlustað á hvert erindið af fætur
öðru þar sem hörmulegri framtíð
plánetunnar var lýst í smáatriðum.
Allt okkur mönnunum og þar
með mér að kenna. Hamfarahlýnun
sé að valda því að jörðin eigi stutt
eftir og útrýming dýrategunda í
veldisvexti. Aldauði fram undan
að óbreyttu. Þetta var drjúgur hluti
jólaboðskapar ríkisfjölmiðilsins.
Í barnaefninu er hamrað á því
sama. Ekki einni einustu sekúndu
varið í að geta annarra sjónarmiða,
sem ég hélt (í barnaskap mínum)
að væri aðalsmerki hlutlausrar
fréttamennsku.
Dýra- og plöntutegundir á Íslandi
Þar sem ég bý á Íslandi finnst
mér rökrétt að skoða hvaða dýra-
og plöntutegundir hérlendis hafa
horfið úr flórunni. Geirfuglinn er
þar frægastur, dó drottni sínum um
miðja 19. öld af mannavöldum.
Nokkrar fuglategundir eiga
undir högg að sækja, án augljósra
tengsla við landnám mannsins.
Gróðurtegundum hefur sennilega
fjölgað og hvað sem segja má um
stofnstærðir einstakra tegunda
sjávarlífvera (fiska sem annarra) þá
hafa fleiri tegundir greinst og veiðst
við landið undanfarin ár en áður.
Engu að síður dynja á manni
fréttir um gríðarlega fækkun lífvera
á jörðinni. Reyndar læðast inn á
milli spurnir af því að áður óþekktar
tegundir hafi fundist. Hvort þær séu
færri eða fleiri en þær sem eru að
glatast kemur hvergi fram.
Ég sakna þess að finna hvergi
á hinu alvitra interneti lista yfir
dýra- og plöntutegundir sem deyja
út dag hvern annars vegar og
nýuppgötvaðar tegundir/lífverur
hins vegar.
Heimsendaspádómar
Ég er nógu gamall til að muna
fullyrðingar – ekki spádóma
– færustu vísindamanna um
yfirvofandi ísöld, sem átti að dynja
yfir af sömu ástæðu og færustu
vísindamenn nútímans predika nú
varðandi „hamfarahlýnun“, þ.e.
vegna CO2 losunar mannsins.
Ég sakna þess að hafa hvergi
séð útskýrt á mannamáli á hvaða
tímapunkti vísindamenn áttuðu
sig á því að aukið magn CO2 í
andrúmsloftinu myndi leiða til
hlýnunar en ekki kólnunar. Hlutfall
þessarar ósýnilegu gastegundar,
sem reyndar er nauðsynleg öllu
lífi á jörðinni, hefur oft verið
hærra í jarðsögunnni, löngu fyrir
iðnbyltingu.
Heimsendaspádómum hefur
verið haldið að okkur í þúsundir
ára, jafnvel með nákvæmum
dagsetningum. Ég væri varla að
skrifa þetta ef ein einasta þeirra
hefði ræst.
Forverar þeirra sem nú standa á
torgum voru fulltrúar hins geistlega
valds, sem halda reyndar boðskap
sínum enn til streitu. Það er engu
líkara en að í manninum búi genísk
þrá eftir heimsendi og dómsdegi,
helst í fyrramálið.
Stærsti ljóður mannsins
er sóðaskapur
Hvað sem öllu líður er ég sammála
því að maðurinn getur gengið mun
betur um jörðina. Stærsti ljóður
hans er sóðaskapur. Í gegnum
tíðina hefur hann hent drasli þar
sem hann stendur. Ég man mætavel
eftir því að öskubakkinn í bílnum
var losaður út um gluggann. Ég man
eftir því að hafa hent troðfullum
ruslapokum fyrir borð á togurum
á landleið ásamt ónýtum netum,
vírum og fleiru.
Og það er ekki lengra síðan
en fyrir þremur árum að ég og
fjölskyldan gerðum okkur ferð
út á Langanes í októbermánuði í
stórkostlega fallegri vetrarstillu.
Við stöldruðum við á þremur
stöðum við fjöruborð. Við trúðum
varla eigin augum. Plastdrasl og rusl
fyllti alla þessa þrjá viðkomustaði.
Netadræsur og kúlur, fiskikassar og
dragnótartóg, svo fátt eitt sé talið.
Mér varð svo um að ég hafði mig
ekki í að taka myndir.
Í áratugi hefur þetta rekið á
fjörur, að langmestu leyti grafist í
sandinn og þar með horfið um alla
framtíð.
Ég vil trúa því að þetta sé að
breytast til batnaðar hin síðari ár.
En betur má ef duga skal.
Maltus og Rosling
Á 19. öld (fæddur á þeirri 18.) var
uppi Thomas nokkur Malthus sem
hélt því fram að þegar mannkynið
næði því að verða 600 milljónir
yrði jörðinni ofboðið. Enn þann
dag í dag eru til samtök sem halda
svipuðu fram. Sem þetta er ritað
náði mannfjöldinn á jörðinni því
að vera 8 þúsund milljónir og 10
milljónum betur. Þar sem ég er
talnafíkill finnst mér viðeigandi að
geta þess að samkvænt upplýsingum
Sameinuðu þjóðanna fæðast nú
um 385 þúsund börn á hverjum
sólarhring og um 185 þúsund hverfa
yfir móðuna miklu. Dagleg fjölgun
mannkyns er því um 200 þúsund.
Í mannfæðinni á Íslandi eru þetta
sjálfsagt ógnvekjandi tölur fyrir
flesta.
1,3 milljörðum tonna af
matvælum er fargað
Þeim sem telja mennina vera of
marga vil ég benda á eftirfarandi:
1,3 milljörðum tonna af matvælum
er fargað árlega.
Ég endurtek: eittþúsundogþrjú
hundruðmilljónum tonnum af
matvælum er fargað árlega!
Til að átta sig á þessari ótrúlegu
tölu þá var heildarafli íslenska
fiskiskipaflotans árið 2021 ein
milljón og 160 þúsund tonn, innan
við þúsundasti hluti þessarar tölu.
Samkvæmt FAO, Matvæla-
stofnun Sameinuðu þjóðanna, er
árleg framleiðsla matvæla u.þ.b.
4 milljarðar tonna. Sóunin er
því u.þ.b. þriðjungur af því sem
framleitt er. FAO áætlar að u.þ.b.
828 milljónir manna séu um þessar
mundir fórnarlömb hungurs og
vannæringar, þ.e. rúmlega 10%
mannfjöldans á jörðinni. Á sama
tíma rær yfir 1 milljarður í eigin
spiki, 13% mannfjöldans.
Væri gæðunum skipt réttlátlega
hyrfi hungrið í heiminum þótt
mannkyninu fjölgaði hressilega
yfir 10 milljarða.
Ég hef ferðast vítt og breitt
um heiminn, fyrst og fremst
vegna þátttöku minnar í starfi
Alþjóðasamtaka strandveiðimanna
og fiskverkafólks (WFF). Eðli máls
samkvæmt voru staðirnir og svæðin
sem ég heimsótti að jafnaði fjarri
ferðamannastöðum.
Á öllum þessum flækingi rakst
ég ekki á einn einasta mann sem var
augljóslega ofaukið.
En það hefur nú oft háð mér að
vera ekki sérlega mannglöggur.
Að öðru, en náskyldu
Árið 2017 féll frá sænskur læknir
og altmugligtman að nafni Hans
Rosling. Ævistarf hans var
stórmerkilegt en ég tíunda það
ekki hér.
Hans Rosling setti saman
þá mögnuðustu fyrirlestra með
myndasýningum sem ég hef séð.
Ég skora á lesendur að fletta honum
upp, hvort heldur á TED talks eða
Youtube.
Hans Rosling var einstakur fyrir
þær sakir að hann byggði fyrirlestra
sína alfarið á tölfræðilegum gögnum
frá þeim alþjóðlegu stofnunum sem
þjóðir og ráðamenn heims líta á sem
áreiðanlegar.
Niðurstöður hans stangast heiftar-
lega á við daglegan fréttaflutning af
offjölgun mannkynsins. Hans sýndi
rækilega fram á að þessar áhyggjur
eru óþarfar og hvers vegna.
Það besta sem hinar ríku þjóðir
heims geta gert er að styðja þær
fátæku til mennta. Afleiðingin
er sú að barnsfæðingum fækkar,
ævilengd eykst, tekjur aukast og
þar með lífsgæði ásamt fjölmörgum
öðrum jákvæðum afleiðum. Í
örstuttri útgáfu: hann var að lýsa
því hvernig íslenska þjóðin braust
frá örbirgð til álna.
Hans sýndi fram á að mannkynið
muni fjölga sér um sinn, ná upp
undir 10 milljarða þakið en eftir
það dragi úr. Það er hressandi fyrir
sálartetrið að sjá þessa framsetningu
Hans Rosling eftir að hafa hlustað
á dómsdagsdagskrána sem bylur á
okkur alla daga.
Þessa nálgun, að byggja á
tölfræðilegum gögnum, leiðir að
því sem ég vil enda þennan pistil á.
Hafið við Ísland og
hitamælingar Hafró
Fjölmiðlar endurtaka í síbylju að
hafið í kringum Ísland sé að hlýna.
Hafrannsóknastofnun fer
tvisvar á ári í svokölluð togararöll.
Aðalrallið (vorrallið) fer fram í
endaðan febrúar og fram í mars en
haustrallið í október.
Ég hef gagnrýnt þessa aðferða-
fræði til stofnmælinga, en eitt er
mælt í þessum leiðöngrum sem
engin ástæða er til að bera brigður
á. Það eru hitamælingar sjávar á
föstum sniðum hringinn í kringum
landið. Fyrir stuttu gaf Hafró út
skýrslu um framkvæmd og helstu
niðurstöður úr haustralli 2022.
Þar er að finna á bls. 31 mynd
af hitamælingum leiðangursins.
Myndin er uppfærð af sömu mynd
sem birst hefur til margra ára úr vor-
og haustleiðöngrum stofnunarinnar.
Ég tek mér það bessaleyfi að
útbúa graf fyrir Norðvestur- og
Norðaustursvæðin og með því feta
í fótspor Hans Rosling og skoða
eingöngu tölulegar staðreyndir.
Þróunin frá árinu 2003,
samkvæmt hitamælingum í haust-
ralli, er í flestum tilfellum sam-
hljóma. Hafið í kringum Ísland
hefur verið að kólna sl. 20 ár.
Textinn sem fylgir myndinni í
skýrslu Hafró eftir haustrallið 2022
er eftirfarandi:
Botnhiti
„Meðalhitastig sjávar við botn
í haustralli hækkaði á flestum
svæðum og dýpisbilum frá 1996
til 2010 (20. mynd).
Á árunum 2012‐2018 lækkaði
meðalhiti sjávar við botn lítillega
á landgrunninu (grynnra en 400 m)
fyrir sunnan og vestan land. Síðustu
ár sýnir meðalhitinn á landgrunninu
(1‐200 m) fyrir vestan, norðvestan
og norðaustan land áberandi lækkun
eða um 1°C frá 2019. Á djúpslóð
(>400 m) er breytileiki mikill fyrir
sunnan og vestan land, en meðalhiti
sjávar hefur haldist svipaður frá
árinu 2012. Hins vegar má greina
hækkun á meðalhita við botn í
kalda sjónum fyrir norðvestan og
norðaustan land frá því mælingar
hófust árið 1996“.
Það verður Hafró að eiga að
hún tekur varfærnislega til orða.
Sé rýnt í textann og hvað þá gröfin
er augljóst að endalusar fréttir af
„hlýnun sjávar“ eru vægast sagt
vafasamar.
Hitastig er líka mælt í vorrallinu
Myndin sýnir þróunina frá árinu
2003–2022 (rauða línan er línuleg
þróun). Þessar upplýsingar hafa enn
sem komið er ekki vakið athygli
fjölmiðla.
Í fréttum frá Noregi nú í vikunni
er til þess tekið að minni vöxtur sé
í laxeldi vegna lækkandi sjávarhita.
Þar með fauk út um gluggann sú
kenning að um væri að ræða
„kuldapoll“ í kringum Ísland.
Eru þetta ekki tíðindi fyrir
þjóð sem byggir að stórum hluta
á fiskveiðum og hugsanlega frétt-
næmara en það hvort lesblindur
rútubílstjóri hafi reykspólað framhjá
einhverjum lokunarskiltum?
Ég er þeirrar skoðunar að fréttir
af andláti jarðar séu stórlega ýktar.
Maðurinn hefur í gegnum söguna
sýnt að hann finnur lausnir, þó
stundum taki það tímann sinn.
Arthur Bogason,
formaður Landssambands
smábátaeigenda
NYTJAR HAFSINS
Er jörðin að farast?
Arthur Bogason
arthur@smabatar.is