Bændablaðið - 12.01.2023, Blaðsíða 34

34 Bændablaðið | Fimmtudagur 12. janúar 2023
LÍF&STARF
Tónlistarkonan og kvikmynda-
framleiðandinn Anna María
Björnsdóttir vinnur nú að gerð
heimildarmyndar um lífræna
matvælaframleiðslu.
Viðfangsefnið er meðal annars
að kanna hvers vegna aðgengi að
lífrænt vottuðum vörum er svona
miklu minna hér á landi en í flestum
nágrannalöndum okkar. Anna María
segir að rætur heimildarmyndarinnar
nái í raun aftur til ára sinna í
Danmörku þar sem hún bjó í tíu ár.
Vöruskortur á Íslandi
„Maðurinn minn, Jesper Pedersen,
er alinn upp á lífrænum bóndabæ á
Jótlandi í Danmörku. Ég fór ekkert
að pæla í lífrænum mat fyrr en ég
kynnist honum og fer að heyra um
þetta og sjá hvernig tengdaforeldrar
mínir voru að vinna sem lífrænir
bændur og hugsjón þeirra fyrir að
rækta lífrænt,“ segir Anna María,
spurð um þennan áhuga á lífrænni
matvælaframleiðslu.
„Ég fór sjálf að borða lífrænt
þegar ég varð ólétt í fyrsta sinn vegna
umræðunnar í Danmörku um lífrænt
fæði fyrir óléttar konur til að forðast
eiturefnaleifar í mat. Svo flytjum við
Jesper til Íslands fyrir þremur árum
síðan með börnin okkar þá tvö – sem
eru orðin þrjú núna – og þá fer ég
raunverulega að kynna mér þetta þar
sem það var svo erfitt að vera lífrænn
neytandi á Íslandi. Það var í rauninni
skorturinn á vörunum í búðunum sem
vakti mig til umhugsunar um þetta.
En einnig lítil vitund, lítil umræða
um lífrænan mat og lífræna ræktun á
Íslandi miðað við Danmörku. Börnin
mín fengu lífrænan mat á leikskólum
í Danmörku en það er ekkert verið
að ræða það eða leggja áherslu á það
hér.
Eftir nokkra mánuði var þetta
farið að fylla huga minn mjög mikið
og ég enda á að segja upp vinnu sem
ég var í og byrja að kafa ofan í þetta
efni. Mig langaði að skilja hvaða
máli þetta skipti, af hverju væri
svona mikil áhersla á þetta annars
staðar en svona lítil hér á landi. Ég
fer því af stað í leiðangur að kynna
mér þetta betur.“
Móðir spyr spurninga
Í heimildarmyndinni er lagt upp
með að málin séu skoðuð frá öllum
hliðum. „Við heimsækjum bændur og
sérfræðinga hér heima og erlendis og
reynum að varpa ljósi á ákveðna hluti
matvælaframleiðslu í heiminum í dag
sem fæst okkar áttum okkur á,“ segir
Anna María.„En þessi saga er sögð út
frá mér sem móður sem í grunninn
er að spyrja mig þeirrar spurningar
hvaða máli það skiptir að börnin mín
fái lífrænan mat. Þetta er í rauninni
mitt ferðalag í gegnum þetta ferli að
kynna mér þetta efni betur og skilja
það. Það er ýmislegt sem kemur upp
á leiðinni og eitthvað af því mun rata í
myndina. Ferlið hefur verið alls konar
– það er auðvitað áskorun að gera
svona mynd – og barneignir verið að
tefja aðeins fyrir líka.
Svo er það alltaf þessi gagnrýna
hugsun á efnið, vera inni í efninu en
standa líka fyrir utan það gagnrýnum
augum. En engar heimildarmyndir
eru fullkomlega hlutlausar. Þetta er
mín saga og mitt sjónarhorn á efnið
sem neytanda og móður, sem mun
auðvitað koma fram í myndinni.“
Að sögn Önnu Maríu verður
myndin sýnd í Sjónvarpi Símans,
vonandi á þessu ári. „Myndin fór
í gegnum hópfjármögnun árið
2021 og við fundum fyrir miklum
áhuga á verkefninu víðs vegar úr
samfélaginu. Við erum að vinna
í síðasta hluta fjármögnunar á
myndinni til að vita nákvæmlega
hvenær við getum frumsýnt.“
Verkefnið er að auka lífræna
matvælaframleiðslu
Anna María fór nýlega að vinna
verkefni fyrir Lífrænt Ísland, sem
er samstarfsverkefni félagsins VOR
– Verndun og ræktun, Bændasamtaka
Íslands og matvælaráðuneytisins,
sem hefur það markmið að auka
lífræna matvælaframleiðslu á Íslandi
en hún hefur einnig haldið úti sínum
eigin vef (lifraentlif.is) síðan 2021
þar sem hún hefur deilt fróðleik um
lífræna ræktun og lífrænan mat sem
hún hefur viðað að sér í ferlinu.
Anna María er leikstjóri og
framleiðandi myndarinnar og Tumi
Bjartur Valdimarsson er framleiðandi
og jafnframt klippari myndarinnar.
/smh
Heimildarmyndagerð um lífræna ræktun á Íslandi:
Erfitt að vera „lífrænn
neytandi“ á Íslandi
Frá lífræna býli tengdaforeldra Önnu Maríu á Jótlandi í Danmörku þar sem hún kynntist lífrænum búskap. Mynd / AMB
Anna María Björnsdóttir, tónlistar-
kona og kvikmyndaframleiðandi.
Sveitarfélögin fjögur í uppsveitum
Árnessýslu, Bláskógabyggð,
Grímsnes- og Grafningshreppur,
Hrunamannahreppur og Skeiða-
og Gnúpverjahreppur, undirrituðu
nýlega samstarfs samning við Hesta-
manna félagið Jökul.
Tilgangur samningsins er m.a.
að efla samstarf sveitarfélaganna og
hestamannafélagsins Jökuls, tryggja
öflugt íþrótta- og æskulýðsstarf
fyrir börn og unglinga og efla starf
félagsins.
„Áhersla er á fagmennsku
og þekkingu í starfi félagsins og
forvarnir með fræðslu til iðkenda
og starfsmanna um skaðsemi
vímuefna, einelti, kynbundið áreiti,
kynferðislegt áreiti eða ofbeldi. Í
samningnum, sem gildir út árið 2026,
er kveðið á um árlegan fjárhagslegan
stuðning sveitarfélaganna við
félagið,“ segir í tilkynningu frá
sveitarstjóra Bláskógabyggðar, Ástu
Stefánsdóttur.
Hestamannafélagið Jökull var
stofnað árið 2022, eftir sameiningu
hestamannafélaganna Loga, Smára
og Trausta og nær starfssvæði þess
yfir öll sveitarfélögin fjögur. Í
tilkynningu segir að ánægja sé með
sameininguna og hafi nú þegar sýnt
sig að starf félagsins sé öflugt.
/ghp
Forsvarsmenn sveitarfélaganna fjögurra ásamt forsvarsmönnum
hestamannafélagsins Jökuls í reiðhöllinni á Flúðum við undirritun
samstarfssamningsins. Mynd/Aðsend
Sveitarfélög styðja hestamenn
Sigurður Lyngberg Magnús-
son verktaki gerði út jarðýtur,
valtara og aðrar vinnuvélar á
byggingarsvæðum í Reykjavík
á síðustu öld.
Ein af þeim vélum var ýta af
gerðinni Caterpillar 6B, árgerð
1963, sem var breytt til að draga
valtara. Sonur hans og nafni,
Sigurður Lyngberg Sigurðsson
verktaki, vann á þessari vél á
sínum tíma og man vel eftir því
þegar hún skipti um hlutverk.
Þessi Caterpillar hóf sinn feril
eins og hver önnur jarðýta. Hún
var til að mynda notuð til að ýta
jarðvegi út í Grafarvoginn þegar
Gullinbrú var reist. Sigurður
Lyngberg hinn eldri, sem rak
fyrirtækið Jarðvinnuvélar
sf., lagði ýtunni um miðjan
áttunda áratuginn, en vantaði
skömmu síðar tæki til að draga
víbravaltara. Þá brá hann á það
ráð að fjarlægja beltin og koma
hjólbörðum undir þetta tæki,
sem hafði lokið sínu hlutverki
sem jarðýta, og þar með breyta
henni í hálfgerða dráttarvél.
Þegar beltin voru fjarlægð
sauð Sigurður eldri sprokket
hjólin inn á felgur. Að framan
kom hann fyrir hjólaöxli með
beygjubúnaði. Aftast var sett
mjög öflugt spil og fremst var
sett lítil tönn – aðallega til að
þyngja framhlutann.
Stýri tengt kúplingu
Sigurður kom fyrir stýri í vélinni,
en þeir sem setið hafa í jarðýtu
vita að í þeim er ekkert slíkt
að finna. Beinskiptar jarðýtur,
eins og þessi, eru þess eðlis að
nauðsynlegt er að kúpla frá og
hemla öðru beltinu þegar tekin
er beygja. „Hann leysti það
með því að að setja vír. Þegar
þú snýrð stýrinu þá vindurðu upp
á vírinn og togar í kúplinguna.
Þegar maður keyrir hana þarf
maður að snúa stýrinu og stíga
á bremsuna til að beygja,“ segir
Sigurður yngri.
Sigurður segir pabba sinn
alltaf hafa reddað sér með að
smíða eða breyta tækjum ef
þess þurfti. Því voru sumar
vinnuvélarnar ekki endilega
bestu tækin í þau verk sem
þær voru notaðar. „Við vorum
með margar leiðinlegar vélar,
en þessi var alveg sérstaklega
leiðinleg.“ „Pabbi smíðaði allt
saman sjálfur. Hann fór aldrei út
í búð og keypti eitthvað. Hann
var alinn upp á þeim tíma þar
sem það voru ekki til varahlutir
í eitt eða neitt. Menn urðu bara
að búa það til eða laga einhvern
veginn,“ segir Sigurður.
Valtaði fjölmarga húsgrunna
Aðspurður í hvaða verkefni
vélin var nýtt, segir Sigurður
að á þessum tíma hafi
fyrirtæki föður hans valtað
mjög mikið í húsgrunnum,
við götuframkvæmdir og við
göngustíga – sérstaklega í
Breiðholtinu, Árbæ, Grafar-
voginum og vestur í bæ þegar
þau hverfi voru að byggjast
upp. Á þessum árum voru
sjálfkeyrandi valtarar ekki
algengir og var því nóg að gera
fyrir þessa vél.
Sigurður eldri keypti af
Söludeild varnarliðseigna
nokkrar vélar sem notaðar höfðu
verið til að draga flugvélar uppi
á velli og hentuðu miklu betur
til að draga valtara.
Vegna þess hversu erfið
Caterpillar vélin var í notkun,
var henni lagt eftir örfá ár í
nýju hlutverki. „Það forðuðust
allir að vera á henni,“ segir
Sigurður yngri.
Var á leiðinni í brotajárn
„Síðan stóð hún lengi vel á
svæðinu uppi á Stórhöfða þar
sem pabbi var með aðstöðu.
Bróðir minn er með þessa
aðstöðu í dag og hann var að taka
til þarna fljótlega eftir hrun og
ákvað að fara með þessa ásamt
fleiri vélum í brotajárn,“ segir
Sigurður. Hann vildi hins vegar
bjarga ýtunni frá glötun og ók
henni úr portinu við Hringrás
yfir á planið hjá Kletti, sem fer
með umboðið fyrir Caterpillar,
og tilkynnti eigandanum að hann
fengi að eiga jarðýtuna.
Þar stóð jarðýtan í nokkur
ár, en núna hefur henni verið
komið fyrir á Hvanneyri á
planinu hjá Hauki Júlíussyni.
Haukur segist ekki vera eigandi
ýtunnar, heldur sé hún einungis
í geymslu hjá honum. /ÁL
Saga vélar:
„Þetta var bölvaður
bastarður“
– Caterpillar á hjólbörðum
Eftir að hafa verið lagt sem jarðýtu, var þessari Caterpillar breytt í
hálfgerða dráttarvél sem dró valtara á byggingarsvæðum. Hún þótti
mjög erfið í notkun og var ekki nýtt í mörg ár í nýju hlutverki.
Mynd / ÁL
www.bbl.is