Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Qupperneq 74

þjónustu við flesta nýbakaða foreldra með allt að átta heim-
sóknum fyrstu tíu dagana eftir fæðingu. Eftir það tekur ung-
og smábarnavernd heilsugæslunnar við (Þróunarmiðstöð ís-
lenskrar heilsugæslu, 2020b). Dvelji barn eða móðir þess
lengur en 86 klukkustundir á sjúkrahúsi eftir fæðingu á fjöl-
skyldan ekki rétt á heimaþjónustu ljósmæðra (Hildur Sig-
urðardóttir, 2014). Eins og sést hér að framan geta skilin á milli
heimaþjónustu ljósmæðra og heimavitjana hjúkrunarfræðinga
í ung- og smábarnavernd verið nokkuð óljós.
Í heimavitjun metur hjúkrunarfræðingur þroska barns,
leitað er að frávikum og hlustað eftir áhyggjum og líðan for-
eldra (Þróunarmiðstöð íslenskrar heilsugæslu, 2020b). Í ung-
og smábarnavernd er fjölskylduhjúkrun samkvæmt Calgary-
líkaninu höfð að leiðarljósi. Hún byggist á virkri hlustun, að
sýna áhuga og að viðhorf allra í fjölskyldunni heyrist (Wright
og Leahey, 2011; Xiao o.fl., 2019). Foreldrar vilja hafa samfellu
í þjónustu (Benjamins o.fl., 2015; Panagopoulou o.fl., 2018b)
og er það haft að leiðarljósi hérlendis með því að sami hjúkr -
unarfræðingur fylgi fjölskyldunni eftir, verði því viðkomið
(Þróunarmiðstöð íslenskrar heilsugæslu, 2020a). Öryggi fjöl-
skyldunnar við að annast barnið er mikilvægt og því vinna
hjúkrunarfræðingur og foreldrar saman að því að finna hvar
fjölskyldan er sterkust fyrir. Þannig er þátttaka foreldranna
virk í ferlinu (Aston o.fl., 2015; Kitson o.fl., 2013). Heimavitj-
anir veita hjúkrunarfræðingum aukna innsýn í félagslega stöðu
og líðan foreldra (Glavin o.fl., 2010) og betra tækifæri til að
meta þarfir þeirra (Eronen o.fl., 2007; Xiao o.fl., 2019). Fagleg
uppbyggjandi ráðgjöf og aðstoð hjúkrunarfræðinga getur eflt
trú foreldra á eigin getu til að taka ákvarðanir með þarfir
barnsins að leiðarljósi (Eronen o.fl., 2010; Nilsson o.fl., 2015;
Panagopoulou o.fl., 2018b).
Fyrstu sex vikurnar eftir fæðingu eru viðkvæmur og mikil -
vægur tími fyrir heilsu og velferð móður og barns (Hajimiri
o.fl., 2018) og sýnt hefur verið fram á að foreldrar hafa þörf
fyrir persónulega ráðgjöf augliti til auglitis frá heilbrigðisstarfs-
fólki (Aston o.fl., 2018). Þetta tímabil hefur þó fengið mun
minni athygli í rannsóknum en meðganga og fæðing (Tully
o.fl., 2017). Fáar rannsóknir eru til á heimavitjunum hjúkr-
unarfræðinga og viðhorfi foreldra til þeirra en í ljós hefur
komið að foreldrar eru jafnvel óvissir um tilgang þeirra og til
hvers er ætlast af þeim sjálfum (Tveter og Karlsson, 2017).
Vitað er að foreldrar með fyrsta barn leita upplýsinga víða á
internetinu (Aston o.fl., 2018) en jafnframt finna þeir gjarnan
fyrir óöryggi, ótta og efast um eigin getu til að annast barnið
vegna skorts á reynslu (Luyben o.fl., 2011; Wilkins, 2006). Að -
stoð, fræðsla og hvatning getur auðveldað foreldrum að aðlag-
ast nýjum hlutverkum, eflt trú þeirra á eigin getu (McLeish
o.fl., 2020) og dregið úr skaðlegum áhrifum þreytu og streitu
sem margir nýir foreldrar upplifa eftir fæðingu (Liyana Amin
o.fl., 2018; Paul o.fl., 2012). Brjóstagjöf veldur mæðrum með
fyrsta barn hvað mestri streitu á fyrstu vikum eftir fæðingu og
ráðgjöf varðandi brjóstagjöf hefur mikil áhrif á aðlögun þeirra
að foreldrahlutverkinu (Ranch o.fl., 2019). Grísk rannsókn
sýndi að foreldrar sem fengu heimavitjanir eftir fæðingu barns
voru ánægðari með þjónustuna á fyrstu vikum þess en þeir
sem fengu hana á stofnun (Panagopoulou o.fl., 2018a). Heima-
vitjanir hafa jákvæð áhrif á mæður hvað varðar brjóstagjöf og
líðan eftir fæðingu (Paul o.fl., 2012; Yonemoto o.fl., 2017) og
tíðni heimavitjana og lengd ætti að byggja á samfélagslegum
aðstæðum og þörfum fjölskyldna (Yonemoto o.fl., 2017).
Heimavitjanir hafa einnig jákvæð áhrif á fjölskyldur sem
standa höllum fæti eða eru í hættu á illri meðferð (Avellar og
Supplee, 2013; Christie og Bunting, 2011). Öryggi feðra, sem
voru að eignast sitt fyrsta barn, í foreldrahlutverkinu jókst í
kjölfar heimavitjana (Tiitinen Mekhail o.fl., 2019) þótt ýmsar
rannsóknarniðurstöður greini frá því að þeim þyki stuðningur
heilbrigðisstarfsfólks eftir fæðingu miðast of mikið við mæður
(Bayley o.fl., 2009; Deave o.fl., 2008). Áströlsk þjónustukönnun
á ungbarnavernd, sem foreldrar 719 barna tóku þátt í, sýndi
að 82% þeirra höfðu fengið heimavitjun. Foreldrarnir mátu
faglega færni og sérfræðiþekkingu heilbrigðisstarfsfólks mik-
ils. Það skipti foreldrana máli að fá fullvissu og samþykki heil-
brigðisstarfsmanns fyrir því að þeir beittu réttum aðferðum
við umönnun og uppeldi barna sinna (Rossiter o.fl., 2019).
Heimavitjanir stuðla að því að foreldrar skynji samfellu í
meðferð og aukið sjálfsöryggi, með traustu meðferðarsam-
bandi við heilbrigðisstarfsmann (Barimani og Vikström, 2015;
Haggerty o.fl., 2013).
Ráðgjöf er stór hluti af heimavitjunum og er fræðsluþörf
foreldra metin í hverri vitjun. Áhersla er lögð á ráðgjöf um
brjóstagjöf og næringu, umönnun, að lesa í tjáningu barns,
hreinlæti, slysavarnir og aðra þætti eftir því sem við á (Þróun-
armiðstöð íslenskrar heilsugæslu, 2020b). Hjúkrunarfræð-
ingur spyr um andlega líðan og líkamlega heilsu foreldra, og
mæðrum með andlega vanlíðan á meðgöngu og eftir fæðingu
er fylgt eftir. Rannsóknir sýna að hjúkrunarfræðingar telja að
í heimavitjunum gefist gott tækifæri til að upplýsa báða for-
eldra um mikilvægi andlegrar vellíðanar eftir fæðingu og
fæðingarþunglyndi, skima eftir því og meðhöndla (Alexandrou
o.fl., 2018; Glavin o.fl., 2010).
Hér á landi hefur viðhorf til ung- og smábarnaverndar eða
þjónustan sjálf verið lítið rannsökuð. Íslensk rannsókn á
áhrifum fræðslu og stuðnings við hjúkrunarfræðinga sem
sinntu mæðrum með andlega vanlíðan eftir barnsburð leiddi
í ljós að hjá meðferðarhóp fengu mæðurnar marktækt færri
stig á Edinborgar-þunglyndiskvarðanum (EPDS) frá 9. til 15.
viku eftir fæðingu. Inngrip hjúkrunarfræðinganna skiluðu því
marktækum árangri og meðal inngripa voru fjórar aukaheima-
vitjanir á rannsóknartímabilinu með áherslu á virka hlustun
(Ingadóttir og Thome, 2006). Árið 2002 gerðu Geir Gunn-
laugsson og Sesselja Guðmundsdóttir könnun á viðhorfum
foreldra til ungbarnaverndar á vegum Miðstöðvar heilsu-
verndar barna, en niðurstöður hennar voru ekki birtar á
prenti. Sama ár var gerð rannsókn á viðhorfum hjúkrunar-
fræðinga og foreldra til heimavitjana og íslenskar leiðbeiningar
um þær skoðaðar. Niðurstöður voru birtar á veggspjaldi á
ráðstefnu evrópsku lýðheilsusamtakanna (EUPHA) árið 2003
(Gunnlaugsson o.fl., 2003). Heimavitjunum í ung- og smá-
barnavernd hefur fækkað síðustu ár, árið 2019 voru þær 2,25
(Sesselja Guðmundsdóttir og Lilja B. Kristinsdóttir, 2020) eins
og gæðaviðmið heilsugæslunnar gera ráð fyrir en árið 2002
voru þær hins vegar 5,3 að meðaltali (Gunnlaugsson o.fl.,
jórunn edda hafsteinsdóttir o.fl.
74 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 97. árg. 2021