Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Blaðsíða 52

52 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 98. árg. 2022
Barneignarferli á tímum COVID-19
Meðganga
Meðganga felur í sér áskoranir sem geta haft áhrif á andlega,
líkamlega og félagslega líðan kvenna. Almennt þá eru
barnshafandi konur ekki líklegri til að upplifa meiri streitu og
kvíða en aðrar konur sem ekki eru barnshafandi. Þær konur
sem glíma við erfiðleika á meðgöngu eru þó í aukinni hættu
á að upplifa meiri streitu og kvíða samanborið við þær sem
ganga í gegnum meðgöngu án vandkvæða (Stepowicz o.fl.,
2020).
Félags- og efnahagslegir þættir í kjölfar COVID-19 virðast heilt
yfir hafa meiri áhrif á konur en karla og getur meðganga á
þessum tímum verið sérstaklega viðkvæmt tímabil (Kotlar
o.fl., 2021). Rannsóknir sem til eru í dag sýna fram á að
barnshafandi konur eru ekki í aukinni áhættu á að smitast og
litlar líkur eru á að smituð móðir beri COVID-19 smit til barns
í fæðingu eða með brjóstagjöf (Vazquez-Vazquez o.fl., 2021).
Upplýsingar um hvaða áhrif COVID-19 getur haft á meðgöngu
og langtímaáhrif á nýburann eru enn af skornum skammti
(Stepowicz o.fl., 2020).
Stepowicz og félagar (2020) rannsökuðu streitu og kvíða
meðal barnshafandi kvenna og nýbakaðra mæðra í COVID-19
faraldrinum. Í rannsókninni kom fram að þær konur sem
glímdu við andleg veikindi fyrir faraldurinn voru í aukinni
hættu á að glíma við streitu á meðgöngu. Barnshafandi konur
sem voru einhleypar eða í óformlegu sambandi voru einnig
líklegri til að finna fyrir auknum kvíða á meðgöngu á tímum
COVID-19 heldur en þær sem voru giftar. Ástæður fyrir því voru
taldar vera að einhleypar konur upplifi meiri óstöðugleika
og óvissu en giftar konur sem upplifa ró og öryggi í sam-
bandi sínu (Stepowicz o.fl., 2020). Félagsleg einangrun og
sóttkví getur aukið hættu á andlegum veikindum meðal
barnshafandi kvenna. Á tímum COVID-19 hefur tíðni kvíða og
þunglyndiseinkenna barnshafandi kvenna aukist (Kotlar o.fl.,
2021). Kvíðinn var meiri á fyrsta þriðjungi meðgöngunnar en á
seinni stigum og í sængurlegu (Stepowicz o.fl., 2020). Óvissan
sem fylgir faraldrinum og skortur á stuðningi frá vinum og
fjölskyldu getur aukið streitu á meðgöngu (Kotlar o.fl., 2021).
Fæðing og sængurlega
Frá því COVID-19 faraldurinn hófst hafa miklar breytingar orðið
á þjónustu við foreldra í gegnum barneignarferlið. Víðsvegar
um heiminn hafa mæður ekki getað fengið þann stuðning sem
þær kjósa í fæðingunni. Í sumum löndum hefur stuðningur
frá maka og öðrum stuðningsaðilum verið bannaður í
fæðingu meðan önnur lönd leyfa að einn stuðningsaðili sé
viðstaddur fæðingu. Flest sjúkrahús hafa sett þau skilyrði
að stuðningsaðilinn sé ekki með nein einkenni COVID-19. Á
flestum stöðum mátti stuðningsaðili aðeins vera á meðan
fæðingu stendur en ekki í sængurlegu (Davis-Floyd o.fl., 2020).
Rannsókn Vazquez-Vazquez o.fl. (2021) sem náði til mæðra
með barn yngra en eins árs leiddi í ljós að meðal mæðra
sem áttu barn í miðju útgöngubanni í Bretlandi lýstu 39%
breytingum á fæðingaráætlun sökum faraldursins. Helstu
breytingarnar sem þær lýstu voru að þurfa að fæða á
sjúkrahúsi en ekki á ljósmæðrastýrðri einingu, hafa ekki
möguleikann á að fæða í vatni, eiga ekki kost á heimafæðingu,
hafa aðeins mátt hafa einn stuðningsaðila í fæðingunni og
einungis þegar komið var að virkri fæðingu (Vazquez-Vazquez
o.fl., 2021). Barnshafandi konur geta upplifað mikla streitu
og kvíða við að ákveða hvar þær vilja eiga barnið upp á
hvaða stuðning þær geta haft í fæðingunni. Þetta getur haft
ýmsar afleiðingar í för með sér varðandi líðan móður s.s.
fæðingarþunglyndi í kjölfar þess að vera skildar eftir einar á
sjúkrahúsi eftir fæðingu án stuðnings frá maka (Davis-Floyd
o.fl., 2020). COVID-19 hefur aukið hræðslu barnshafandi
kvenna og fjölskyldna þeirra þar sem mæður upplifðu
tilfinningar um að hafa ekki stjórn á aðstæðum og fundu fyrir
mikilli óvissu með framtíðina (Souto o.fl., 2020).
Þegar faraldurinn stóð sem hæst í Bretlandi voru mæður
útskrifaðar af sjúkrahúsi stuttu eftir fæðingu og fengu
aðeins eina til tvær vitjanir frá ljósmæðrum í heimaþjónustu
(MacGregor o.fl., 2020). Útgöngubann hafði töluverð áhrif á
stuðningsnet þeirra. Minni stuðningur frá vinum og vonbrigði
yfir að geta ekki hitt aðrar mæður í ýmsum mömmuhópum
(Vazquez-Vazquez o.fl., 2021). Að minnka stuðningsnet mæðra
eftir fæðingu eykur áhættuna á verri andlegri heilsu og eru
vísbendingar um aukningu andlegra vandamála hjá mæðrum
sem áttu barn í miðjum COVID-19 faraldri (MacGregor o.fl.,
2020).
Í rannsókn Ollivier o.fl. (2021) kom fram að á tímum heims-
faraldurs þótti konum þær fá takmarkaðar upplýsingar um
úrræði við fæðingarþunglyndi. Margar mæður upplifðu mikla
óvissu með tilfinningar sínar og vildu fá staðfestingu á því að
það sem þær upplifðu væru eðlilegar tilfinningar og þær þyrftu
ekki að hafa áhyggjur. Í dag er víða hægt að leita sér aðstoðar
við fæðingarþunglyndi en á tímum COVID-19 virðist sú
þjónusta ekki hafa verið sett í forgang og því síður aðgengileg
en önnur heilbrigðisþjónusta (Ollivier o.fl., 2021).
Fyrir tíma COVID-19 voru konur líklegri til að horfa á fæðingu
með eftirvæntingu og tilhlökkun en á tímum COVID-19
breyttust þær tilfinningar hjá mörgum konum í hræðslu,
óvissu og sorg. Fyrri fæðingarreynsla getur haft áhrif á
væntingar kvenna til næstu fæðingar. Ekki hefur verið sýnt
fram á að COVID-19 smitist til barns í gegnum fæðingarveg,
berist til barns í gegnum fylgju eða legvatn en takmörkuð gögn
eru til um það (Souto o.fl., 2020).
Mæðravernd og þjónusta við foreldra
Mæðravernd tók miklum breytingum í COVID-19 faraldrinum.
Ekki var aðeins gripið til takmarkana varðandi stuðningsaðila
heldur var einnig mikil breyting á hvernig mæðravernd var
háttað. Á sumum sjúkrahúsum fór mæðravernd að hluta til
fram í gegnum fjarfundabúnað og síma (Davis-Floyd o.fl.,
2020). Í Bretlandi var gripið til þess ráðs að senda konur heim
með blóðþrýstingsmæli og viðmiðunargildi með fyrirmælum
um að að mæla sig sjálfar reglulega (Kotlar o.fl., 2021). Þá voru
vitjanir ljósmæðra einnig á sumum stöðum styttar og þeim
fækkað (Davis-Floyd o.fl., 2020). Fjöldi heilbrigðisstofnana
þurfti að loka alfarið og varð þá meira álag á öðrum
stofnunum eins og spítölum. Spítalar hafa þurft að setja reglur
um fjölda fólks í hverju herbergi og hversu langan tíma mæður
mega dvelja eftir fæðingu. COVID-19 hefur því haft neikvæðar
afleiðingar á aðgengi og gæði þjónustu verðandi mæðra
(Kotlar o.fl., 2021).
Verðandi mæður hafa upplifað á þessum fordæmalausu
tímum ótta og kvíða við COVID-19 og það að smitast á spítala
eða í mæðravernd. Heilbrigðisstarfsfólk hefur lýst því að það