Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Blaðsíða 86

86 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 98. árg. 2022
Fjölmargar fræðigreinar, skýrslur og rannsóknir benda
til að úrræðaleysi ríki í þjónustu við aldraða hér á landi
(Embætti landlæknis, 2019; Sigurdardottir o.fl., 2016; Kristín
Björnsdóttir, 2008). Opinber stefna er að aldraðir geti „búið
við eðlilegt heimilislíf en að jafnframt sé tryggð nauðsynleg
stofnanaþjónusta þegar hennar er þörf“ (Lög um málefni
aldraðra, nr.125/1999). Stefnuleysi í málefnum aldraðra á
Íslandi hefur verið gagnrýnt, en óskýr hlutverk aðila í íslenskri
heilbrigðisþjónustu og óljós ábyrgð hvers og eins eru talin
stór hluti af helstu annmörkum heilbrigðiskerfisins (Eybjörg
Hauksdóttir, 2019a). Til að mæta betur þörfum aldraðra
fyrir þjónustu hefur lengi verið kallað eftir heildstæðri
stefnu um opinbera öldrunarþjónustu í samvinnu við
sveitarfélögin (Samband íslenskra sveitarfélaga, 2018).
Sumarið 2021 lagði heilbrigðisráðherra fram ný drög að
stefnu í heilbrigðisþjónustu fyrir eldra fólk þar sem áhersla
var lögð á samþætta heilbrigðis- og félagsþjónustu (Halldór S.
Guðmundsson, 2021).
Ísland sker sig úr í samanburði við það sem er annars staðar
á Norðurlöndunum varðandi framlag til þjónustu við aldraða.
Hérlendis verjum við minnst í langtímaþjónustu (e. longterm
care) miðað við landsframleiðslu. Hlutfall útgjalda er einnig
ólíkt, þar sem hérlendis fara um 92% til hjúkrunarheimila
en um 7% í þjónustu til þeirra sem eru í eigin búsetu. Miðað
við hin norrænu löndin er talsverður munur á þessu hlutfalli,
þar sem þar fara 30–64% útgjaldanna í hjúkrunarheimili en
30–70% í heimaþjónustu, það er félagslega heimilishjálp og
heimahjúkrun (OECD, 2017). Umönnunarþörf þeirra sem flytja
á hjúkrunarheimili hefur aukist á undanförnum árum og staða
hjúkrunarheimila fer versnandi (Ingibjörg Hjaltadóttir o.fl.,
2019). Daggjöld til hjúkrunarheimila eru ekki talin duga til
að hjúkrunarheimili geti sinnt þjónustu af þeim gæðum sem
þeim ber (Eybjörg Hauksdóttir, 2019,b; Sigurdardottir o.fl.,
2016, Heilbrigðisráðuneytið, 2021). Þá hefur verið bent á að
í rannsókn á högum og líðan aldraðra (Félagsvísindastofnun
Háskóla Íslands, 2017) kom fram að aldraðir vildu bætta
þjónustu í heimahús ásamt fleiri innlitum og meiri viðveru í
hvert skipti.
Markmið rannsóknarinnar var að skilja og greina ástæður
útskriftarvanda Landspítalans. Einnig var markmiðið
að kanna hver áhrif hans væru á starfsemi spítalans og
hvaða lausnir gætu greitt úr vandanum að mati starfsfólks.
Rannsóknarspurningarnar eru eftirfarandi; Í hverju felst
útskriftarvandi Landspítalans? Hver er reynsla starfsmanna af
útskriftarvandanum? Hvaða lausnir eru vænlegar til að greiða
úr útskriftarvanda Landspítalans?
Til að skilja útskriftarvanda Landspítalans var ákveðið að
notast við lýsandi eigindlega rannsóknaraðferð í formi viðtala.
Með eigindlegri rannsóknaraðferð getur rannsakandi öðlast
skilning á reynslu viðmælenda sinna og hvernig þeir skilja
veröld sína (Braun og Clarke, 2013). Tekin voru sex viðtöl við
starfsmenn Landspítalans og þau greind með nálgun Charmaz
(2014) að grundaðri kenningu Glaser og Strauss (1967).
AÐFERÐ
Útskriftarvandi Landspítalans
Þátttakendur
Til að ná fram svörum um útskriftarvanda Landspítalans var
ákveðið að leita eftir viðtölum við starfsfólk Landspítalans
sem þekkir vel til útskriftarvandans og þeirra áhrifa sem
vandinn getur haft. Úrtakið var því markmiðsúrtak (e.
purposive sampling) þar sem viðmælendur voru valdir út
frá tilgangi og markmiði rannsóknarinnar (Katrín Blöndal
og Sigríður Halldórsdóttir, 2013). Haft var samband með
tölvupósti við framkvæmdastjóra flæðisviðs Landspítalans,
þar sem rannsóknin var kynnt og óskað eftir upplýsingum
um hentuga viðmælendur. Í framhaldinu var haft samband
við þátttakendur sem mælt var með, rannsóknin kynnt fyrir
þeim og óskað eftir viðtali og tími og staðsetning þá ákveðin.
Til að tryggja réttmæti rannsóknar var hugað að breidd í
úrtaki, þannig að viðmælendur voru sérstaklega valdir út
frá ólíkum starfssviðum og menntun. Þar með var reynt eftir
bestu getu að koma í veg fyrir úrtaksskekkju (e. elite bias)
(Katrín Blöndal og Sigríður Halldórsdóttir, 2013). Þátttakendur
rannsóknarinnar voru starfsfólk innan Landspítalans
sem var í lykilstöðu þegar kom að útskriftarmálum
Landspítalans. Þátttakendurnir voru allir kvenkyns, störfuðu
á Landspítalanum, voru eldri en 40 ára og háskólamenntaðir.
Þátttakendurnir komu úr fagstéttum hjúkrunarfræðinga,
félagsráðgjafa og lækna. Braun og Clarke (2013) mæla með
notkun gervinafns til að gæta nafnleyndar þátttakenda en
gervinöfnin sem voru notuð eru: Bára, Kristín, Margrét, Sigrún,
Fjóla og Hafdís.
Gagnaöflun og greining
Notast var við kerfisbundna greiningu grundaðrar
kenningar í anda Charmaz (2104). Samkvæmt Charmaz er
ferlið kerfisbundið en jafnframt sveigjanlegt og leiðbeinir
rannsóknaraðila hvernig á að móta rannsóknarspurningar,
safna og grandskoða gögn sem hann aflar, vinna úr þeim
með kóðun og komast að rannsóknarniðurstöðu. Lýsandi
gögnum var safnað með viðtölum við þátttakendur. Viðtölin
voru hljóðrituð á farsíma rannsakanda með leyfi viðmælenda.
Í viðtölunum var stuðst við hálfstaðlaðan viðtalsramma
(Tafla 1) með nokkur atriðisorð á blaði sem var fyrir fram
mótaður með það að markmiði að ná fram svörum við
rannsóknarspurningunum. Spurningum var bætt við jafnóðum
í hverju viðtali, eftir því hvernig viðtalið þróaðist, til að dýpka
skilning á reynslu viðmælandans. Gagnagreining hefst við
gagnaöflun í eigindlegum rannsóknum, en með því getur
rannsakandi fundið út hvenær nóg er komið af gögnum og náð
þar með mettun (Katrín Blöndal og Sigríður Halldórsdóttir,
2013). Viðtölin urðu að endingu sex talsins, en þá hafði mettun
náðst að mati rannsakanda. Viðtölin tóku að jafnaði um 40-60
mínútur og var þeim lokið í enda febrúar 2020. Öll viðtölin fóru
fram í lokuðu rými á Landspítalanum þar sem næði fékkst.
Eftir hvert og eitt viðtal var hlustað ítrekað á hljóðupptökuna,
afritað orðrétt og lesið vandlega yfir til að fá dýpri skilning á
reynslu og frásögn viðmælandans. Viðtalið var kóðað með
lýsandi athugasemdum rannsakanda. Hver kóði var eitt til
þrjú orð og án túlkunar og mats rannsakanda. Viðtölin voru þá
aftur lesin yfir og unnið að greinandi minnisblaði samhliða þar
sem innihald viðtalanna var flokkað eftir kóðunum. Farið var
vandlega yfir alla kóðana, merkt við þá sem komu upp aftur
og aftur og þeir flokkaðir í svipaða flokka. Sú úrvinnsla endaði
með sex stórum meginþemum, sem öll voru með þremur til