Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Qupperneq 76

76 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 98. árg. 2022
og sérfræðiþekkingar, heldur séu þeir viðbót og stuðningur
í krefjandi aðstæðum (Everett o.fl., 2017; Szabo o.fl., 2015;
Urman o.fl., 2021).
Þó að bráðatilfelli séu mögulega algeng á stórum sjúkra-
stofnunum og í heilbrigðisgeiranum í heild sinni (Arriaga
o.fl., 2013) lendir hver og einn starfsmaður sjaldan í slíkum
aðstæðum og því er erfitt að verða sérfræðingur í meðferð
þeirra ef eingöngu er byggt á reynslu (Schild o.fl., 2019).
Rannsóknir sýna að erfitt getur reynst að treysta á þekkingu
eina saman þegar sjaldgæf bráðatilfelli koma upp (Schild o.fl.,
2019), meðal annars vegna neikvæðra áhrifa streitu á minni
(Gleich o.fl., 2019).
Í bráðatilfellum hefur notkun gátlista reynst vel og stuðlað að
bættu öryggi sjúklinga (Rinieri o.fl., 2020; Turkelson o.fl., 2020)
og hafa rannsóknir við þjálfun bráðatilfella við hermiaðstæður
sýnt að viðurkenndu verklagi er frekar fylgt ef gátlistar eru
notaðir (Arriaga o.fl. 2013; Hardy o.fl., 2018; Saxena o.fl., 2020).
Ekki hafa allar rannsóknir sýnt gagnsemi í notkun gátlista í
bráðatilfellum (Everett o.fl., 2017; Urman o.fl., 2021) sem vekur
spurningar um hvaða hlutverk þættir eins og viðhorf fagfólks
og mismunandi innleiðingarferli gegna (Clebone o.fl., 2017).
Innleiðing gátlista
Það sem talið er skipta mestu máli við innleiðingu gátlista er
að innihald þeirra sé byggt á traustum þekkingargrunni og
samræmist starfseminni sem þeim er gert að þjóna (Bergs
o.fl., 2015; Clebone o.fl., 2017; Turkelson o.fl., 2020). Mikilvægt
er talið að fagfólk sjái tilgang með notkun gátlistanna og telji
þá vera til hagsbóta í starfi frekar en til trafala (Prielipp og
Birnbach, 2016). Mikilvægur þáttur í því samhengi er að hafa
væntanlega notendur með í innleiðingarferlinu (Goldhaber-
Fiebert o.fl., 2020; Haugen o.fl., 2019).
Þeir aðilar sem mest hafa rannsakað innleiðingu gátlista
á skurðstofum hafa stofnað samtök í kringum þróun
innleiðingar og þjálfun fagfólks. Þessi samtök halda
í sameiningu úti heimasíðu, „OR emergency checklist
implementation toolkit“ (https://www.implementing-
emergencychecklists.org/), þar sem farið er yfir það sem þarf
að hafa í huga við innleiðingu gátlista til notkunar í bráða-
tilfellum á skurðstofum. Samtökin birta þar eigin gátlista
sem öðrum stofnunum er frjálst að nýta. Mælt er með því
að nýta forprófaða og viðurkennda gátlista og aðlaga þá að
mismunandi starfsemi eða stofnunum (Gleich o.fl., 2019;
Simmons og Huang, 2019).
Starfshópur um notkun gátlista hjá Stanford-háskóla-
sjúkrahúsinu, sem eru meðlimir í ofangreindum samtökum,
mælir með eftirfarandi fjórum þrepum við innleiðingu
gátlista til notkunar í bráðatilfellum á skurðstofum byggðum
á rannsóknum um efnið: 1) að búa til (e.create), 2) að
kynna (e.familiarize), 3) að nota (e.use) og 4) að samþætta
(e.intigrate) (Goldhaber-Fiebert og Howard, 2013; Simmons og
Huang, 2019).
Tilgangur og markmið
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna viðhorf hjúkrunar-
fræðinga og sérfræðilækna á skurðstofum SAk til notkunar
gátlista við störf sín. Viðhorfsrannsóknin var gerð samhliða
innleiðingu 15 gátlista vegna bráðra vandamála á skurð-
Rannsóknarsnið og þátttakendur
Megindlegt rannsóknarsnið framsýnnar, lýsandi saman-
burðarrannsóknar var notað. Þýðið var hjúkrunarfræðingar og
sérfræðilæknar sem störfuðu við svæfingadeild og skurðstofu
SAk á þeim tveim tímapunktum sem spurningalistarnir voru
lagðir fyrir og var úrtakið allt þýðið, 47 (september 2020)
og 46 (janúar 2021) einstaklingar. Spurningalisti, saminn af
höfundum var lagður fyrir og fengu þátttakendur einkvæm
rannsóknarnúmer, þannig að hægt væri að bera saman svör
fyrir og eftir kynningu gátlistanna án þess að hægt væri að
rekja svör til einstakra þátttakenda.
Mælitæki
Höfundar útbjuggu spurningalista um viðhorf til notkunar
gátlista á skurðstofum, með sérstakri áherslu á bráðatilfelli.
Einnig var spurt út í viðhorf til gátlista WHO sem notaður
hefur verið á skurðstofum SAk síðan 2011. Spurningalistinn
innihélt 12 lokaðar og fjórar hálfopnar– spurningar, auk
tveggja opinna spurninga í lokin sem buðu upp á almennar
athugasemdir þátttakenda. Hugtakið gátlisti var skilgreint
í upphafi spurningalistans til að tryggja að skilningur
þátttakenda á hugtakinu væri sá sami og rannsakenda.
Bakgrunnsbreytur tengdust: starfsstétt, sérfræðigrein og
starfsaldri á sérfræðisviði. Viðhorfsspurningar voru settar upp
á fimm þrepa Likert-kvarða og við útreikninga voru þrepunum
gefin gildin 1-5, þar sem lægra gildi var jákvæðara svar. Dæmi
um viðhorfsspurningar má sjá í töflu 2. Spurningar varðandi
notkun gátlista við mismunandi bráðatilfelli (sjá töflu 5) og
mögulega kosti og ókosti við notkun þeirra (sjá töflu 3 og 4)
voru settar upp í valflokkaspurningar á nafnkvarða og boðið
upp á valmöguleikann „annað“.
Forprófun var gerð á spurningalistanum meðal sjö hjúkrunar-
fræðinga og sérfræðilækna sem störfuðu á skurðstofum
annars staðar en á SAk og voru minniháttar úrbætur gerðar á
spurningalistanum í kjölfarið.
Innleiðingarferli
Á rannsóknartímanum var farið í gegnum fyrstu tvö af fjórum
þrepum fyrrnefnds innleiðingaferlis (Goldhaber-Fiebert og
Howard, 2013; Simmons og Huang, 2019).
Að búa til: Gátlistar við bráðum vandamálum á
skurðstofu voru upphaflega þróaðir og prófaðir hjá
Brigham and Women’s Hospital /Harvard Medical School
(Arriaga o.fl., 2013) og síðar þýddir á íslensku og innleiddir
á skurðstofum Landspítala af Martini Inga Sigurðssyni.
Um er að ræða 15 gátlista til notkunar í mismunandi
bráðatilfellum á skurðstofu. Gerðar voru smávægilegar
breytingar á listunum til að staðfæra þá að notkun á SAk
og var endanlegt innihald þeirra samþykkt af yfirlækni
svæfingadeildar SAk.
AÐFERÐ
Gátlistar vegna bráðra vandamála á skurðstofu
stofunum. Borin voru saman viðhorf milli starfsstétta
(hjúkrunarfræðinga og sérfræðilækna), milli starfssviða
(svæfingasviðs og skurðsviðs) og eftir starfsreynslu á sérsviði.
Einnig var skoðað hvort breyting yrði á viðhorfi að loknum
tveimur þrepum af fjórum í innleiðingarferli gátlistanna á
skurðstofunum.
1.