Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Qupperneq 90

90 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 98. árg. 2022
boðið upp á flóknustu meðferðarúrræðin og jafnframt borið
samhliða ábyrgð á öllum þeim sem þurfa á áframhaldandi
aðstoð að halda sem ætti að vera hægt að veita utan spítalans.
Stjórnvöld bera ábyrgð á heilbrigðisþjónustu Íslendinga og er
þjónusta á viðeigandi þjónustustigi réttur sjúklinga samkvæmt
stefnu um heilbrigðisþjónustu (Heilbrigðisráðuneytið, 2019).
Spurningin er hvenær þolmörkum verður náð þegar kemur að
öryggi sjúklinga og gæðum þjónustunnar og hvort þessi staða
er ásættanleg yfirleitt eins og er.
Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að seinkun á útskrift
byggir á innri og ytri hindrunum og samræmist það
niðurstöðum erlendra rannsókna (Modas o.fl., 2019). Innan
Landspítalans reyndust innri hindranir meðal annars vera þær
að útskriftarferlið hæfist of seint og uppvinnslu á meðferð
aldraðra sjúklinga gæti verið ábótavant. Velta má því fyrir sér
af hverju útskriftarferlið hefst of seint, hvort verklagsreglur
um útskriftarferli á Landspítalanum séu ekki samræmdar
milli allra deilda og/eða ekki nógu skýrar. Eins vaknar sú
spurning hver ástæðan sé að baki því að aldraðir fái ef til
vill ekki sömu þjónustu og hvort um aldursmismunun sé
að ræða. Ytri hindranir í útskriftarmálum Landspítalans,
að mati viðmælenda, eru skortur á þjónustuúrræðum fyrir
aldraða, að kerfið sé of flókið og illa skipulagt, og að hlutverk
og ábyrgð hvers og eins þjónustuaðila séu ekki nógu skýr.
Þessar niðurstöður samræmast skýrslu Embættis landlæknis
(2019), þar sem fram kemur að útskriftarvandi Landspítalans
myndist vegna skorts á úrræðum utan spítalans og að óskýr
hlutverk aðila og ábyrgð hvers og eins séu talin vera helstu
annmarkar heilbrigðiskerfisins hérlendis (Eybjörg Hauksdóttir,
2019a). Það skýrir að vissu leyti of mikið álag á starfsemi
Landspítalans en er engu að síður algjörlega óásættanleg
staða fyrir alla sem koma við sögu og lýsir því ef til vill að um
kerfisbundinn vanda sé að ræða sem þarfnist allsherjarúrbóta.
Mikið álag er á starfsfólki í vinnu tengdri útskriftarvandanum,
starfið er erfitt, lýjandi og vanþakklátt, leiðir til erfiðra
samskipta og jafnvel til uppgjafar í starfi. Þetta er í samræmi
við niðurstöður annarra rannsókna. Of mikið álag í starfi
getur haft neikvæðar afleiðingar á starfsfólk (Rojas-García
o.fl., 2018) og viðvarandi álag getur haft streituvaldandi áhrif,
aukið kvíða og leitt til kulnunar í starfi (Berman o.fl., 2016).
Þrýstingur á útskriftir er það mikill að svo virðist sem starfsfólk
hagi störfum sínum gegn eigin sannfæringu. Samkvæmt
siðareglum Landspítalans (e.d.) á starfsfólk spítalans að haga
störfum sínum þannig að hagsmunir sjúklings og spítalans séu
hafðir að leiðarljósi. Það setur starfsfólk Landspítalans í vonda
stöðu þegar erfitt er að tryggja hagsmuni beggja aðila í hverju
tilviki fyrir sig.
Upplifun viðmælenda í heildina af aðstæðum aldraðra
sjúklinga, sem dvelja lengur en þörf er á á Landspítalanum, er
sú að biðin og óvissan sé öldruðum erfið, að spítalaumhverfið
henti ekki öldruðum sjúklingum og að það hafi með
tímanum slæm heilsufarsleg áhrif. Það samræmist því miður
fræðunum, en bið og óvissa hefur slæm áhrif á aldraða
sjúklinga (Cressman o.fl., 2013) og spítalar teljast almennt ekki
ákjósanlegt umhverfi fyrir aldraða sjúklinga, sérstaklega ekki
til lengri tíma (Digby o.fl., 2018). Yfirlýst markmið íslenskrar
heilbrigðisstefnu eru að öryggi í heilbrigðisþjónustu eigi að
snúast um að bæta heilsu og auka lífsgæði fólks en ekki að
auka hættu á skaða (Heilbrigðisráðuneytið, 2019) og þar af
Útskriftarvandi Landspítalans
Útskriftarvandi Landspítalans hefur víðtæk og neikvæð
áhrif á starfsemi hans, starfsfólk, sjúklinga og aðstandendur
þeirra. Of mikil ábyrgð og álag er á starfsemi og starfsfólk
Landspítalans sem veita flóknustu meðferðarúrræðin og í
bráðaaðstæðum, meðan aðrir þjónustuaðilar virðast geta sagt
sig frá verkefnum. Landspítalinn sem stofnun getur ekki einn
UMRÆÐA
tímabundið ef ástand hins aldraða í heimahúsi versnaði, en
með því væri ef til vill hægt að koma í veg fyrir „að viðkomandi
lendi í tvo, þrjá, fjóra sólarhringa hérna á bráðamóttökunni
áður en hann kemst upp á legudeild“ eins og Fjóla kom
að orði. Heimahjúkrun hefði þá gott af læknisstuðningi
samkvæmt Sigrúnu og Hafdísi og meiri viðvera væri
æskileg samkvæmt Fjólu. Endurhæfingarteymið, hluti af
heimaþjónustu Heilsugæslunnar á höfuðborgarsvæðinu,
fékk góða dóma en það mætti efla enn betur til að hjálpa
öldruðum í sjálfstæðri búsetu. Flestir viðmælendur vildu
einnig sjá fjölgun á dagvistunarúrræðum, hvíldarinnlögnum,
íþróttastarfi og öðru sem gæti gagnast öldruðum til að búa
lengur í heimahúsi og við góða heilsu, ásamt því að fjölga
mætti búsetuúrræðum og auka þar fjölbreytni. Kristín,
Sigrún og Fjóla myndu vilja sjá sameiginlega Heilsugátt
milli starfsmanna í öllu heilbrigðiskerfinu til að auðvelda
samskipti og flestir viðmælendur töluðu fyrir áframhaldandi
samþættingu í heimaþjónustu. Fjóla sagði kostinn við
samþætta heimaþjónustu vera að þá væri „rétt fagfólk á
réttum stað“ hverju sinni.
Aukin ábyrgð ríkis og sveitarfélaga
Viðmælendur töldu þörf á endurskipulagningu á
heilbrigðiskerfinu með tilliti til aldraðra og að einfalda það.
Þá væri mikilvægt að fjármagn væri nýtt rétt, mikilvægt væri
að horft væri á heildarmyndina og til annarra norrænna landa
til að ná fram hagkvæmum árangri. Starfsfólk ráðuneytanna
þyrfti að „setja sig í spor aldraðra“ að mati Báru, Hafdísi
fannst sárvanta að stjórnvöld leituðu í meiri mæli til fagfólks
í heilbrigðismálum og Sigrún lagði áherslu á að sett yrði
fram heildræn stefna í málefnum aldraðra og að henni væri
fylgt eftir. Stuðla þyrfti að áframhaldandi samþættingu en
eins og Fjóla sagði: „Það hlýtur að vera mikill ávinningur
fyrir fjölda kerfa að vinna saman.“ Ábyrgð og hlutverk allra
þjónustuaðila þyrftu að vera skýr eins og Hafdís benti á: „að
það þyrfti að fara að hugsa um kerfið sem heild …„ og sagði
að Landspítalinn gæti ekki leyst allan vandann einn og sér.
Margrét vildi að sveitarfélögin bæru ábyrgð á sínum íbúum og
Hafdís vísaði í „skandinavíska módelið“ þar sem sveitarfélag
væri látið borga sekt ef það gæti ekki tekið við sínum íbúa eftir
útskrift af spítala vegna skorts á þjónustu í heimahús. Fjóla
taldi það vera „aðalmarkmiðið að styðja fólk í að vera lengur
heima og í sjálfstæðri búsetu“ og að það væri „alveg orðið
tímabært að taka það upp um nokkur stig“. Síðast en ekki síst
þyrfti að bæta fræðslu og aðgengi að upplýsingum sem sneru
að öldruðum. Fjóla lagði áherslu á það og sagði að það sem
„sparar mesta peninga er bætt lýðheilsa og forvarnir“. Þá vildi
hún sjá meiri stuðning fyrir aldraða og aðstandendur þeirra,
en stuðningur og fræðsla gæti skipt sköpum. Fjólu, Sigrúnu og
Hafdísi fannst að tími væri kominn til þess að fólk tæki meiri
ábyrgð á eigin heilsu og tryggði þar með farsæla öldrun.