Gátt - 2010, Blaðsíða 25

25
Þ á T T T A K A Í F R Æ Ð S L U o g N á M I
g á T T – á R S R I T – 2 0 1 0
S Í M E N N T U N A R S A M F é L A g
Við lifum í menntasamfélagi þar sem stöðugt eru gerðar meiri
kröfur til einstaklinga um menntun og áhersla lögð á það að
fólk leiti leiða til að viðhalda og auka við þekkingu sína með
endurmenntun. Hækkandi menntunarstig hefur jafnvel verið
talið forsenda hagvaxtar og velsældar og skyldi því engan
undra að stjórnvöld hafa beitt sér fyrir því að auka menntun
þegna sinna undanfarin ár (Forsætisráðuneytið, 2008;
Símenntun, 1998). Menntun og skólaganga skipa sífellt
mikilvægari sess í lífshlaupi fjölmargra einstaklinga og þeim
fjölgar stöðugt er setjast aftur á skólabekk á fullorðinsaldri
(Edwards, 1997; Lucas, 2005; Sigrún Jóhannesdóttir, 2004).
Þrátt fyrir aukna áherslu á símenntun hin síðari ár og vax-
andi þátttöku í fræðslu, þá hafa rannsóknir sýnt að allnokkur
hópur fólks hér á landi er enn sem komið er án framhalds-
menntunar (Guðfinna Harðardóttir, 2008; Jón Torfi Jónasson
og Andrea Gerður Dofradóttir, 2009). Þessi hópur hefur ekki
nýtt sér þá fjölmörgu menntunarmöguleika sem bjóðast
að loknu skyldunámi í sama mæli og fólk sem lokið hefur
framhaldsnámi. Í stað þess að hækka almennt menntunar-
stig þjóðarinnar virðist því sem aukin símenntun hafi í raun
breikkað menntabilið milli langskólagenginna einstaklinga
og hinna sem minni menntun hafa (Jón Torfi Jónasson og
Andrea Gerður Dofradóttir, 2009). Þetta er nokkuð áhyggju-
efni, ekki hvað síst fyrir þær sakir að þar sem slíkur ójöfn-
uður þrífst skapast gjarnan ójöfnuður á fleiri sviðum (Friðrik
Ásmundsson Brekkan, 1934; Jón Torfi Jónasson, 2004) og
gengur það þvert á þær væntingar sem almenningur gerir
til íslensks samfélags. Fræðsluaðilar og fræðimenn á sviði
fullorðinsfræðslu hafa í auknum mæli velt því fyrir sér hvers
H I N d R U N E I N S E R A N N A R S H V A T I
Þegar fjallað er um þátttöku í eða fjarveru frá fræðslu ber mikið á kenningum um hvata
og hindranir. Í þessari grein er aftur á móti leitast við að skoða hvata og hindranir frá nýju
sjónarhorni og sérstaklega út frá afstöðu og viðhorfi kvenna til fjölskylduskuldbindinga.
Greinin styðst að miklu leyti við hálfopin viðtöl við tíu konur á Stór­Reykjavíkursvæðinu á
aldrinum 29 – 43 ára og hafði helmingur þeirra lokið grunnskólaprófi en hinar höfðu lokið
framhaldsnámi eftir langt hlé. Konurnar áttu allar börn og voru fjórar þeirra einstæðar
mæður. Viðtalsrannsóknin byggist á eigindlegri aðferðafræði og er hluti af meistaraverk­
efni höfundar til M.Ed.­gráðu í menntunarfræðum við Háskóla Íslands.
SVAVA gUÐRúN SIgURÐARdóTTIR
MENNTAVÍSINdASVIÐ HáSKóLA ÍSLANdS
vegna sumir flosna upp úr námi eftir
að skólaskyldu lýkur en aðrir leitast
við að auka menntun sína ævina á
enda.
H V A T A R o g H I N d R A N I R
Þátttaka í fræðslu hefur lengi verið vinsælt umfjöllunarefni
fræðimanna á sviði fullorðinsfræðslu en viðhorf til þátttöku
hafa tekið nokkrum stakkaskiptum undanfarna áratugi. Á
árdögum fullorðinsfræðslu var þátttaka fullorðinna einstak-
linga í fræðslu ekki eins almenn og síðar varð og af þeim
sökum var ekki litið á það sem sjálfsagðan hlut að fólk tæki
þátt heldur var það jafnvel undrunarefni. Fræðimenn veltu
því fyrir sér hvers vegna fullorðið fólk færi í nám og hvað
einkenndi þá einstaklinga sem veldu sér hlutskipti nemenda
af fúsum og frjálsum vilja á fullorðinsaldri. Upp úr þessum
vangaveltum spruttu fram hugmyndir um hvata sem búi að
baki þátttöku í fræðslu. Þróunin hefur hins vegar verið ör
og þátttaka aukist til muna síðustu áratugi. Það hefur leitt
til þess að þátttaka í fræðslu er nú talin allt að því sjálfsögð
en fjarvera frá fræðslu fremur undantekning frá reglunni
(Merriam, Caffarella og Baumgartner, 2007). Ríkjandi við-
horf bæði samfélags og stjórnvalda er að einstaklingum beri
að leita leiða til að auka við menntun sína eins og kostur
er og hefur jafnvel verið látið að því liggja að velferð sam-
félagsins sé í húfi (Símenntun, 1998). Þessar breyttu áherslur
hafa orðið til þess að fræðimenn velta því í auknum mæli
fyrir sér hvers vegna fólk taki ekki þátt og hvað hindri þátt-
töku í fræðslu.
Svava Guðrún Sigurðardóttir