Gátt - 2010, Blaðsíða 26

26
F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
g á T T – á R S R I T – 2 0 1 0
H V A T A R
Fræðimenn hafa beitt ýmsum aðferðum til þess að skilgreina
og flokka námshvata fullorðinna. En þó flokkunaraðferðirnar
virðist mismunandi eiga þær margt sameiginlegt og byggjast
flestar á svipuðum þáttum, það er ólíkt orðalag fremur en
eðlismunur sem greinir þar á milli (Jarvis, 1995; Ahl, 2006).
Malcolm Knowles, einn þekktasti forvígismaður fullorðins-
fræðslunnar, hélt því fram að fullorðnir nemendur lærðu af
þörf og flokkunaraðferð hans er afar einföld en hann skipti
námshvata fullorðinna í ytri og innri hvata. Taldi hann að
innri hvatar hefðu mun meiri áhrif á nám fullorðinna en hinir
ytri (Knowles, 1998). Ytri námshvatar eru allir þeir utanað-
komandi þættir sem geta hvatt einstaklinga til þess að fara
í nám. Til þessa flokks teljast meðal annars atriði sem tengj-
ast afkomu og starfsöryggi svo sem aukin atvinnutækifæri,
möguleiki á stöðuhækkun eða hærri launum eða aukin færni
í notkun tæknibúnaðar svo fátt eitt sé nefnt. Þessu til við-
bótar mætti flokka þrýsting frá fjölskyldu, vinum og samfé-
lagi til ytri námshvata. Innri námshvatar eru allir þeir þættir
sem snúa að innri þörf einstaklinga og hvetja þá til náms á
þeim forsendum. Það er erfiðara að henda reiður á þessum
námshvötum en til þessa flokks teljast atriði á borð við aukið
sjálfsöryggi, starfsánægja, mannleg samskipti, lífsfylling og
svo mætti lengi telja (Knowles, 1998; Rogers, 2001).
Þó svo að kenningar um námshvata hafi notið mikillar
hylli um áratugaskeið þá fer því fjarri að þær séu óum-
deildar. Helene Ahl (2006) hefur til að mynda fært rök fyrir
því að hvatakenningar séu ein birtingarmynd stjórnunar og
valdníðslu. Ráðandi öfl í samfélaginu reyni að kúga fólk til
þátttöku í fræðslu með því að skilgreina þá sem ekki taka
þátt sem „vandamál“. Ekki er litið á fjarveru frá fræðslu sem
upplýsta ákvörðun og val einstaklings heldur er fjarveran
talin stafa af skorti á námshvata eða hvatavandamálum. Í
stað þess að leysa vanda þá búi hvatakenningar þannig til
vandamál. Ahl heldur því fram að hvatavandamál stafi fyrst
og fremst af því að verið sé að reyna að fá einstaklinga til
að gera eitthvað sem gengur í berhögg við vilja þeirra. Sam-
bærileg viðhorf koma fram meðal viðmælenda minna sem
kvarta sumir hverjir undan því að það sé gengið að því sem
gefnu að allir eigi að fara í nám. „… það er alltaf verið að
ýta á mig, það er alltaf verið að pota alls staðar að, af hverju
ertu ekki búin að læra, af hverju ferðu ekki í skóla… bara,
ótrúlegasta fólk, bara alls staðar í kring bara…“ segir einn
viðmælenda minna sem fannst ekki nægilegt tillit tekið til
þeirrar ákvörðunar sinnar að taka ekki þátt í fræðslu. Önnur
kona lýsti upplifun sinni af samfélagslegum þrýstingi með
eftirfarandi hætti: „… ég held… að maður verði einhvern
tímann að klára… finnst einhvern veginn vera ætlast til
[framhaldsmenntunar], sem mér finnst kannski ekkert endi-
lega í lagi, það verða einhverjir að, að vera í öðrum stöðum
en á skrifstofunum sko.“
H I N d R A N I R
Hindranakenningin hefur notið mikilla vinsælda um árabil
en hún gengur út frá þeirri forsendu að allir vilji í raun taka
þátt í fræðslu og fjarvera frá fræðslu stafi af því að eitthvað
standi í vegi fyrir þátttöku þeirra. Ýmsar leiðir hafa verið
farnar til þess að greina og flokka hindranir en einna þekkt-
ust er flokkun Kathryn Patricia Cross sem skipti hindrunum
í þrjá meginflokka: aðstæðubundnar, stofnanabundnar og
viðhorfsbundnar hindranir. Undir aðstæðubundnar hindranir
falla t.d. tímaskortur, kostnaður og fjölskylduskuldbindingar.
Stofnanabundnar hindranir varða skipulag og framkvæmd
fræðslu sem draga með einhverju móti úr eða koma í veg
fyrir þátttöku fólks. Viðhorfsbundnar hindranir snúa að innri
hömlum á borð við lágt sjálfsmat sem gera fólki erfitt um vik
að taka þátt (Cross, 1981). Rannsóknir hafa sýnt að konur
virðast helst glíma við aðstæðubundnar hindranir og vega
fjölskylduskuldbindingar þar einna þyngst (Merriam, Caff-
arella og Baumgartner, 2007; McGivney, 1993). Má greina
merki þess í viðtalsrannsókn minni þar sem viðmælendum
mínum var tíðrætt um þær annir og skuldbindingar sem
fylgja foreldrahlutverkinu. Ein kona lýsti því hvernig hún
hætti í námi í kjölfar barneigna vegna samviskubits þar sem
henni fannst námið „… stela tíma frá þeim, sem ég gæti
kannski verið með þeim, mér finnst það svo mikilvægt, þessi
tími kemur ekkert aftur.“
Þó að almennt sé viðurkennt að hindranir hafi veruleg
áhrif á þátttöku fólks í fræðslu þá hefur hindranakenningin
verið gagnrýnd í auknum mæli hin síðari ár, ekki hvað síst