Læknaneminn - 01.08.1968, Side 35

LÆKNANEMINN
35
Kolbeinn Kristófersson, læknir:
Um
líffræðileg
áhrif
jónandi geisla
Geislalækningar (radiother-
apia) og geislagreiningar (radio-
diagnostik) byggja á tveim undir-
stöðugreinum: Geislaeðlisfræði,
og geislalíffræði, geislagreiningar
aðallega á eðlisfræðinni, en geisla-
lækningar á báðum.
Geislaeðlisfræði hefur fleygt
fram síðustu áratugi, en þróun
geislalíffræði hefur verið mun
hægari, enda liggur það í augum
uppi, að rannsóknarefnið, lifandi
fruma eða lífvera með einstakl-
ingsbundinni breytilegri svörun, að
minnsta kosti hvað manninum við-
víkur, er mun erfiðara að fella
inn í ramma tilrauna en lífvana
efni. Eftir að hreinræktun vefja
komst á veg má þó segja, að við-
horfið hafi nokkuð breytzt, því þá
er fyrir hendi tiltölulega hreint
efni til rannsókna.
í flókinni atburðarás, sem verð-
ur í vef jum við geislun, má skema-
tiskt greina milli breytinga, sem
koma beint fram í frumum og
þeirra, sem óbeint verða vegna
víxlverkunar milli fruma og um-
hverfis.
Líffræðileg áhrif geislunar
byggjast á upptöku hennar í frum-
um og vef jum, en magn upptöku
og dreifing hennar í geisluðu rúm-
máli fer eftir tíðni geislanna, þeg-
ar um rafsegulsveiflur er að ræða,
en eftir rafmagnshleðslu og massa
agnanna, þegar geislað er með
atomhlutum (corpuscula). Þétt-
leiki upptökustaða (jonisationa)
er því meiri sem tíðni er minni og
massi agnanna er meiri. Báðar
aðferðir koma þó, a.m.k. cellulært,
í sama stað niður.
Upptaka geislaorku veldur jón-
un og svokallaðri „excitation" á
atómum, hvort sem þau eru laus
eða bundin í mólekúlum. Á ör-
broti úr sekúndu, jafnvel milli-
eða míkrósekúndu, getur þessi jón-
un hrundið af stað röð af efna-
breytingum, sem enda með frumu-
skemmd. Þessar efnabreytingar,
geta orðið vegna beinna áhrifa á
efnasambönd frumunnar eða ó-