Læknaneminn - 01.08.1968, Blaðsíða 37

LÆKNANEMINN
S7
andi frumugerðar. Þetta sýnir hið
gamla lögmál Bergonie og Trib-
bondeu í nýju ljósi, það var sett
fram 1906 og segir, að geisla-
næmi fruma og vefja sé í réttu
hlutfalli við deilitíðni, en í öfugu
við sérhæfingu og þroska þeirra.
Undantekningar frá þessari
reglu eru þó margar og óskýrðar.
Ymsar útlits-, lífefna- og meineðl-
isfræðilegar breytingar á geisluð-
um frumum hafa verið notaðar
sem mælikvarði á geislanæmi
þeirra.
Nákvæmara er þó að skýra
geislanæmið eftir þeim hluta
ákveðinnar frumugerðar, sem lifir
af vissa geislun og getur haldið
áfram að vaxa. Það er gert þannig,
að gerð er homogen suspension úr
frumum, sem svo eftir geislun eru
ræktaðar annað hvort í glasi eða
fluttar yfir á dýr. Sýni frá eðlileg-
um vefjum og æxlum úr mönnum
og spendýrum hafa verið notuð í
tilraunir, sem gera mögulegt að
draga línurit af áhrifum misstórra
geislaskammta. Þær tilraunir
sýna, að lógaritminn af fjölda
þeirra fruma, sem lifa geislunina
af, ef geislaskammtar eru meiri
en 100 R, er beint fall af geisla-
skammtinum, og geislanæmið
miðað við þann skammt, sem eir-
ir 10% af frumum (D,0) er mjög
svipað hjá flestum frumum, þ. e.
um 200 R, ef súrefnisinnihald
fruma er eðlilegt, og 500 R, ef
þær eru súrefnissnauðar.
Það fyrirbæri, að ferillinn í áð-
urnefndu línuriti verður fyrst
beinn eftir að skammtur er kominn
í og yfir 100 R, er merki þess,
að ákveðið magn af subletal geisla-
skemmdum verður að safnast fyr-
ir, svo geislunin nái hámarksverk-
un. Það hefur sýnt sig, að eðlilegar
frumur og æxlisfrumur, sem lifa af
subletalar skemmdir, náséránýúr
því 14 klst. eru liðnar frá geislun.
Þarf þá aftur að gefa 100 R eða
meir, svo fram komi beint línurit.
Þetta þýðir, að geislaskammtur,
sem gefinn er í hlutum með meira
en 14 klst. millibili, drepur færri
frumur en ef hann er gefinn í
einu lagi. Með þessu móti er nokk-
uð hægt að meta, hve mikill aftur-
bati er við mismunandi geisla-
skammta (fraktioneringu), og
einnig má reikna út áhrif mis-
munandi geislaskammta á þann
frumuhóp, sem lifir af. Ekki
þekkja menn eðli afturbatans.
Hann getur staðið í sambandi við
efnabreytingu, sem fer fram við
bata á litningaskaða. Hann er
mjög orkufrek efnabreyting og
þarfnast nærveru adenosintri-
fosfats og súrefnis.
Þegar ólíkir frumuhópar eru
geislaðir með sama geislaskammti
og af sömu tíðni, þá kemur í ljós,
að þeir hópar af frumum, sem
lifa af, eru misstórir. Þessi mis-
munur sýnir muninn á geisla-
næmi. Hann er vananlega mjög
lítill, og fyrir getur komið, að
frumur í eðlilegum vef séu næm-
ari en æxlisfrumur hjá sömu líf-
veru. Munurinn er mestur, þegar
geislað er í súrefnisskorti, og hann
getur svo til horfið við nærveru
súrefnis, þegar geislanæmi al-
mennt vex. Þessi munur getur
stafað af mismunandi erfðaeigin-
leikum eða staðið í sambandi við
mismunandi sérhæfingu á frymi.
Þetta er talið skýra mismuninn á
svörun sömu æxla hjá mismunandi
einstaklingum, þótt beitt sé sömu
geislatækni.
Mismunar á geislanæmi verður
vart hjá einstökum frumum sama
vefs. Hann er sérlega áberandi í
æxlum og gæti að einhverju
leyti skýrzt af því, að í æxlinu