Læknaneminn - 01.04.1998, Side 18

Guðmundur Þorgeirsson
Mynd 4.
Aldursstöðluð
dánartíðni úr
kransæðasjúkdómi
í Evrópu 1990-
1991. Konur 0-64
ára (ref. 3).
Rates per 100 000
2. Oft kemur fram veldisfall (“curvilinert” eða “ex-
ponentielt” fall) þegar lýst er sambandi áhættuþáttar og
áhættu (12). Þetta þýðir að áhættuaukningin eykst því
brattar þeim mun lengra sem kemur út á mæliskala
áhættuþáttarins. Þessi staðreynd er ein af grundvallar-
forsendum þess forvarnarstarfs sem byggist á því að leita
uppi þann hóp eða þá hópa sem hafa mesta áhættu og
beina forvarnaraðgerðum að þeim (“high risk strat-
egy”)(2). Sem dæmi má nefna samband kólesteróls og
áhættu. Þau 20% sem liggja efst á kólesterólskalanum
taka á sig 40% af heildaráhættu viðkomandi samfélags
vegna þess að áhættusambandið er veldisfall.
3. Munur á blóðfitugildum milli þjóða ræðst fyrst og
fremst af mismunandi neyslu á mettaðri fitu. Erfða-
þættir ráða hins vegar mestu um blóðfitudreifingu inn-
an hvers samfélags eða þjóðfélags (14).
4. Ahættuþættirnir hafa innbyrðis mögnunaráhrif. A
mynd 6 sjást áhrif kólesteróls á 10 ára dánarlíkur tveggja
aldursflokka karla í Hjartaverndarrannsókninni (10).
Samspil áhættuþáttanna er augljóst. I Framingham-
rannsókninni (13) reyndust áhrif blóðþrýstings óveru-
leg í hópi einstaklinga sem að öðru leyti höfðu hag-
stæða áhættuþáttastöðu (mynd 7). Meðal þeirra sem
bjuggu við milda áhættu varð hins vegar mikil viðbót-
aráhættuaukning við hverja þrephækkun í blóðþrýst-
ingi, jafnvel innan blóðþrýstingsmarka sem almennt
eru talin skikkanleg. Þetta undirstrikar mikilvægi þess
að meta heildstætt sem flesta áhættuþætti þegar beitt er
forvarnarúrræðum gagnvart einstaklingum, hvort sem
um er að ræða hátt kólesteról, háan blóðþrýsting, skert
sykurþol o.s.frv. Enda leggja flestar samþykktir um for-
varnarstarf bæði austan hafs og vestan áherslu á heild-
armat áhættuþátta þegar ráðlagt er um viðbrögð við
einstökum áhættuþáttum, eins og t.d. við hækkaðri
blóðfitu (15,16).
5. Ahættuþættir fylkjast saman (“clustering of risk”).
Fjölmargar rannsóknir, þ.á.m. Hjartaverndarrannsókn-
in, hafa sýnt tilhneigingu áhættuþátta að fara í flokk-
um. Einkum er Ijóst að skert sykurþol, háþrýstingur,
offita, hækkaðir þríglyceríðar og lágur styrkur eðlis-
þungra lípóproteina (HDL) tengjast nánum böndum,
hugsanlega gegnum sameiginlega lífefnafræðilega trufl-
un og berast þar böndin að ónæmi frumna gegn áhrif-
um insúlíns (17).
6. Kynjamunur. Ahætta kvenna að fá kransæðasjúk-
dóm er svo miklu minni en jafnaldra karla að oft vill
gleymast að kransæðasjúkdómur er ein algengasta dán-
arorsök kvenna, þótt þungi hans komi fyrst fram við
16
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.