Bændablaðið - 11.05.2023, Side 24

24 Bændablaðið | Fimmtudagur 11.maí 2023
Föstudaginn 27. mars árið 1931,
hóf Leikfélag Reykjavíkur sýningar
á hinu hressilega verki þeirra
„Húrra-krakki“, þótt megi segja
segja að ekki hafi það mælst jafn
vel fyrir hjá öllum. Fyrstu dómar
gagnrýnenda voru frekar neikvæðir
og í Alþýðublaðinu þann 8. apríl
sama ár birtist eftirfarandi;
„... Hann leið þó ekki svo þessi
vetur, að við fengjum ekki að sjá hér
húrra-leik, skrípisenur og uppbrett
Ieiksviðsnef. Ef til vill var það gott,
því þótt Húrra-krakki og annað slíkt
botnskrap úr leikritaheiminum sé
langt frá því að vera list, þá lítur
svo út sem Reykvíkingum líki vel að
sjá það, sem á botninum geymist.
Húrra-krakki er tekið af vörulager
þeirra Arnolds og Bachs. Þar er
nógu af að taka. Leikurinn er skrítinn
og hlægilegur á köflum, en þó
nauðaómerkilegur. Leiklistargyðjan
ræður þar litlu, heldur mun hún
standa álengdar og roðna af
skömm, Haraldur Sigurðsson leikur
stálpaðan krakkann … þegar hann
klæjar, þá er hann beztur, því að þá
hristist búkurinn. Mörtu Kalmann
var leiðinlegt að sjá í hlutverki
sínu. Hún sæmir sér betur á öðrum
vettvangi, – í betri leikritum.“
Stóðu sýningar á Húrra-krakka
í um tvo mánuði og voru ágætlega
sóttar þrátt fyrir sem ekki besta
gagnrýni. Þó verður að taka fram að
bæði dagblaðið Vísir, svo og Fálkinn,
kunnu betur að meta skrípaleikinn og
segir í Fálkanum að áður hafi hér-
lendis verið sýnd þrjú leikrit eftir
þá félagana þýsku, Spanskflugan,
Gleiðgosinn og Stubbur, við mikinn
fögnuð og gefi Húrra-krakki þeim
ekkert eftir. En sitt sýnist hverjum –
og hefur leikritið komist á fjalirnar,
að minnsta kosti allt til ársins 1990
– þegar Leikfélag Hofsóss setti það
upp við góðar undirtektir.
Kröftugur dans í Hruna
En aftur til baka um hundrað ár. Er
minnst á eitt efnis- og viðamesta
leikrit þessa tíma árið 1921 í
dagblaðinu Lögbergi. Um ræðir
leikritið Dansinn í Hruna sem Indriði
Einarsson rithöfundur, í tilefni
sjötugsafmælis síns, setti saman
með þjóðsöguna margfrægu sér til
hliðsjónar. (… þegar Hrunakirkja
sökk í jörðu er dansað var þar
innandyra eina jólanóttina.)
Var mikil spenna fyrir sýningu
leikritsins, enda talið eitt besta
leikrit sem út hefði komið á
íslensku og vildu margir bíða eftir
að byggingu Þjóðleikhússins lyki
svo hægt væri að sýna verkið þar.
Leikfélag Reykjavíkur var þó fyrri
til, valdi það sem jólasýningu um
fjórum árum síðar og var húsfyllir
kvöld eftir kvöld. Var Dansinn í
Hruna sýndur allt til sunnudagsins
14. febrúar við mikla aðsókn.
Gagnrýnendur voru þokkalega
ánægðir en þó kemur fram í
Morgunblaðinu „… Leikritið er víða
kröftugt, og þungur undirstraumur
dularafla í því. En sumstaðar virðist
það vera of langdregið og missa
tök á áheyrendum; hvort sem það
nú er höfundi þess eða leikendum
að kenna.“
Heyrðist síðast af uppsetningu
leikritsins árið 1979 er Ungmenna-
félagið í Hrunamannahreppi setti
leikritið á svið í tilefni afmælis síns.
Þótti hugmyndin skemmtileg og
leikurinn vel lukkaður.
Fjalla-Eyvindur
Á tímabilinu í kringum 1920-1930 má
til viðbótar nefna verkin um Fjalla-
Eyvind og Galdra-Loft, bæði vegleg
og vel kynnt. Í Morgunblaðinu, í
byrjun apríl árið 1921, kemur fram
hve leikritið um Fjalla-Eyvind sé
óhemjuvinsælt enda þekkir alþjóð
að mestu söguna um hinn fræga
útilegumann. Tvist var á leikritinu en
ákvað höfundur þess að koma Höllu,
konu Eyvinds, betur í sviðsljósið og
segir svo í blaðinu:
„… Leikrit Jóhanns heitins
Sigurjónssonar, sem í kvöld fagnar því
sjaldgæfa láni vinsældanna að vera
leikið í fimtugasta sinn hér í Reykjavík,
hefir verið nefnt Fjalla-Eyvindur á
íslensku, enda var það Fjalla-Eyvindur
sem lifði best í þjóðarmeðvitundinni,
en Höllu minntust færri. Jóhann
Sigurjónsson hefir breytt þungamiðju
sögunnar af Fjalla-Eyvindi í leikriti
sínu. Halla verður aðalpersónan.
„Engum dettur í hug að halda, að
Fjalla-Eyvindur væri kominn að
fimtugustu sýningu í smábænum
Reykjavík, ef Halla hefði eigi verið
í meistarahöndum frú Guðrúnar
Indriðadóttur. Það er hennar verk,
að leikurinn er sýndur í fimtugasta
sinn í kveld. Það er henni að þakka, að
enginn sá, sem ann góðum leik, getur
þreyst á að horfa á Fjalla-Eyvind og
finnur alt af nýtt aðdáunarefni í hvert
skifti sem hann sér leikinn. Það er
hámark íslenzks harmsöguleiks, bæði
hvað snertir efni og meðferð. Það er
þungur vandi sem höfundurinn hefir
lagt á herðar þeirrar leikkonu, sem
með Höllu-hlutverkið fer. Og er það
ánægjulegt, að íslendingar skuli hafa
átt þá leikkonu, sem gat, leyst þennan
vanda svo vel af hendi. að aðrar hafa
ekki gert betur.
Leikur frú Guðrúnar Indriða-
dóttur hefir orðið það snildarverk, að
ef til vill verður þess eigi mörg ár að
bíða, að Fjalla-Eyvindur verði sýndur
í hundraðasta sinn. Kveldið verður því
fyrst og fremst sigurhátíð hennar og
sýnir viðurkenning íslenzkra áhorfenda
á meðferð hennar á Höllu-hlutverkinu,
sem mun vera það hlutverk er henni
hefir orðið kærast. Frúin hefir eigi að
eins leikið hlutverkið í hvert skifti sem
Fjalla-Eyvindur hefir verið leikinn hér.
Hún hefir og leikið Höllu í Winnipeg
og úti um íslendingabygðir vestan hafs,
og það býsna oft, og hlotið sama lof
og hér.
Galdra-Loftur
Galdra-Loftur, eftir sama höfund,
Jóhann Sigurjónsson, var annað verk
sem sat vel í fólki. Að minnsta kosti
þegar var um bókmenntalegt gildi að
ræða, en þótti Galdra-Loftur síður
fallinn til sýninga á sviði og náði ekki
jafn veglegum vinsældum og Fjalla-
Eyvindur.
Verkið, sem var frumflutt á jólum
í Reykjavík árið 1914, fjallaði um
skólapiltinn Loft Þorsteinsson, nema
á Hólum sem fékkst við kukla og galdra
– auk þess að barna eina vinnukonu á
staðnum – en um hann má lesa nánar í
íslensku þjóðsögunum.
Þar segir meðal annars að Loftur
hafi áætlað að ná galdrabókinni
frægu, Rauðskinnu, en mistekist og
því sem næst sturlast í kjölfarið enda
samkvæmt eigin skilningi selt sálu
sína djöflinum. Þá verið komið fyrir
hjá öldruðum presti sem var þekktur
fyrir handayfirlagnir og kröftugar bænir
en segir í sögunni „en þó varð presti
aldrei ugglaust um hann; stóð honum
mestur stuggur af því að Loftur vildi
aldrei biðjast fyrir með honum.“ Loftur
fann þó til öryggis hjá prestinum og
vék aldrei frá honum. Þó kom að því
eitt skipti er prestur var kallaður til að
sinna sjúkum að Loftur sagðist veikur
og vildi halda sig heima. Veikin rénaði
þó um leið og prestur hafði horfið á
brott og ákvað Loftur að róa örlítið út
fyrir landsteinana enda lygnt í veðri
og blíða. Var það hið síðasta er sást
til hans en vildu menn meina að grá
loðin hönd hefði tekið um skut bátsins
og dregið í kaf.
Síðla árs árið 1927 tók Leikfélag
Akureyrar verkið upp á arma sína og
hlaut aðalleikarinn, Haraldur Björnsson
í hlutverki Galdra-Lofts, einróma lof.
Kemur fram í tölublaði Íslendings í
desemberbyrjun sama árs að um ræði
erfiðasta hlutverk íslenskrar leiklistar.
„En þeim sem hafa séð Harald leika
Loft, verður hann ógleymanlegur.“
Nokkrum árum seinna, síðla hausts
1933, var verkið aftur tekið upp í
Reykjavík og voru þá í aðalhlutverkum
Indriði Waage sem Loftur, Soffía
Guðlaugsdóttir lék Steinunni og Arndís
Björnsdóttir í hlutverki Dísu.
Gagrýnanda Morgunblaðsins,
Kristjáni Albertssyni, leist svo á: „…
Ég hirði ekki að rekja þráð leiksins,
því hann er öllum kunnur. Indriði
Waage ljek GaldraLoft. Margt var gott
í leik hans, einstök augnablik tókust
ágætlega, sjerstaklega særingar og
sturlun Lofts í leikslok.
En yfirleitt skorti þennan góða
leikara bolmagn og sálarmagn til
þess að valda þessu hlutverki, sýna
kynjakraft og ofsa hins unga ofurhuga,
sem vill brjóta undir sig manneskjur
og myrkra völd. Soffía Guðlaugsdóttir
ljek Steinunni, ekki alstaðar náttúrlega,
en því betur því meir sem á reyndi.
Hún gerði upp sakirnar við Loft af
hatrömmu ástríðumagni. Og ef til vill
hefir hún aldrei fyr náð slíkum tökum
á áhorfendum, sem í lok annars þáttar,
þegar Loftur hefir svikið hana, og
hún gefur sig örvæntingunni, á vald,
yfirbuguð, helsærð, starir niður í
djúp sinnar eigin glötunar og skelfur
af gráti. Önnur hlutverk voru mjög
sæmilega leikin, en ekkert svo vel, að
sjerstaklega sje orð á gerandi.
Mjög var til sýningarinnar
vandað, um allan leiksviðsútbúnað,
og auðfundið að Leikfjelagið hafði
gert alt, sem í valdi þess stóð til þess
að hún yrði samboðin hinu glæsilega
skáldverki. Fögnuður áhorfenda var
með mesta móti.“
Þetta var nú örlítið yfirlit yfir
leiklistina fyrir um öld síðan. Fjalla-
Eyvindur hefur síðan verið settur upp
oftar en hin þrjú sem um var fjallað
og því væri áhugavert að sjá hvernig
landsmönnum myndi lítast á verkin í
dag, um hundrað árum síðar en þau
sáust fyrst á sviði.
MENNING
Kristín Linda sálfræðingur hjá
Huglind og Inga Geirs. fararstjóri hjá
Skotgöngu bjóða upp á vikuferð til
Albír á Alicante á Spáni 10. október
í haust. Bókanir hafnar, beint flug,
gott hótel, hálft fæði innifalið.
KONUR 40 + SJÁLFSRÆKT OG GANGA
Vikuferð fyrir konur 40 ára og eldri,
uppskrift sem hefur algjörlega
sannað sig enda þétt og gefandi
dagskrá. Inga Geirs sér um
fararstjórn, skoðunarferðir og
gönguferðir. Kristín Linda heldur
sín vinsælu uppbyggjandi
lífsgæðanámskeið sem eru bæði hagnýt og skemmtileg.
Vikuferðir sem hlotið hafa frábær meðmæli, stakar konur
sérstaklega velkomnar en líka kjörið fyrir vinkonur.
Þetta verður 12 ferðin á fjórum árum.
Um 300 konur hafa nú þegar nýtt sér þessa dagskrá og margar
komið aftur og aftur það segir sína sögu! Samkennd, gleði,
upplifanir, uppbygging og ný kynni, vilt þú koma með?
NÁNARI UPPLÝSINGAR OG BÓKANIR: www.skotganga.co.uk
inga@skotganga.co.uk kristinlinda@huglind.is
Kristín Linda & Inga Geirs.
ÆVINTÝRI Á SPÁNI HAUSTIÐ 2023
UPPBYGGJANDI OG SKEMMTILEG KVENNAFERÐ
Klassísk leikverk:
Sett á svið í upphafi aldar
Fyrir rétt tæpum hundrað árum, rétt eins og nú, þótti fólki gaman að
lyfta sér upp enda rétt að gera sér dagamun við ýmis tækifæri. Íslensk
ritverk, þá Dansinn í Hruna, Galdra-Loftur og Fjalla-Eyvindur áttu
vel upp á pallborðið hjá fólki og leikskáld á borð við þýsku félagana
og skopritarana þá Arnold og Bach þóttu móðins – þykja reyndar enn
í dag – og voru verk þeirra mörgum til ánægju.
Sigrún Pétursdóttir
sigrunpeturs@bondi.is
Fjalla-Eyvindur og frú á sviðinu árið 1921, þau
Guðrún Indriðadóttir og Helgi Helgason.
Frá umfjöllun Morgunblaðsins um Galdra-Loft, árið 1933, þau Indriði Waage, Soffía Guðlaugsdóttir og Arndís
Björnsdóttir í hlutverkum sínum.
Jóhann Sigurjónsson
skáld.