Bændablaðið - 11.05.2023, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. maí 2023
„Okkar fyrsta verk í fyrra var að
kaupa áburðinn – einmitt á besta
tíma,“ segir Steinþór kaldhæðinn.
„Foreldrar mínir fylgdu sínum
lömbum til loka sláturtíðar en við
tókum svo við búinu alfarið þá,
eftir að hafa lagt drög að næstu
framleiðslu, það er dilkum í haust.“
Kynntust í Bændaskólanum
Eydís Anna er frá Finnmörk í
Fitjárdal í Vestur-Húnavatnssýslu,
frá sambærilegu sauðfjárbúi
þar – en þau Steinþór kynntust í
Bændaskólanum á Hvanneyri í
búfræði þar sem þau voru saman
í bekk. „Þetta er svona ekta,“ segir
Steinþór og brosir. „Við erum ekki
fyrsta bændaparið sem kynnist þar.“
Þegar Steinþór er spurður um
framtíðarplön, segir hann að þau
kunni vel við sig þarna og þetta
líferni. „Að öllu óbreyttu verður
þetta okkar lífsstíll og atvinna – það
er að segja ef það verða forsendur
til þess. Það er auðvitað lykilatriðið.
Það er oft talað um að það sé komið
að tímamótum í þessari búgrein en
núna er ástandið þannig að það hefur
sjaldan verið eins mikil eftirvænting
eftir almennilegum skilaboðum
stjórnvalda um hvað þau vilji gera
til framtíðar,“ segir hann.
Beðið eftir skýrum
skilaboðum stjórnvalda
Í sauðfjárrækt hefur þróunin verið sú
að fé fækkar jafnt og þétt í landinu.
Að vissu leyti hefur sú tilhneigingin
orðið að þau bú sem eftir verða
stækka mörg hver en önnur minnka
niður í frístundastærðir, þar sem
ábúendur stunda aðra atvinnu
meðfram búrekstrinum. „Já, það
virðist vera,“ svarar Steinþór. „En
það eru þó margir sem enn bíða
og sjá hvað verður. Í raun er beðið
eftir skýrum skilaboðum stjórnvalda.
Það er ekkert sjálfsagt mál til dæmis
að kynslóðaskipti eigi sér stað á
sauðfjárbúum, með himinháum
vöxtum á lánum og verð á aðföngum
í hæstu hæðum, það á líka við í fleiri
búgreinum.
Afurðaverð hefur kannski haldið
nokkuð í við hækkun aðfanga en
samt erum við enn nokkuð langt frá
því að það hafi tekist að leiðrétta
þau eins og þörf var á, fyrir þessar
hækkanir á áburði til dæmis. Það
er auðvitað forvitnilegt að sjá
hvað kemur út úr endurskoðun
búvörusamninganna og svo er stutt
í nýjan búvörusamning í framhaldi
af því,“ segir Steinþór þegar hann
er spurður út í hvenær von sé á
skilaboðum stjórnvalda.
Ánægja með núverandi
fyrirkomulag
Steinþór segir að lesa megi sitthvað
út úr áformum stjórnvalda með því
að rýna í þingsályktunartillögu um
landbúnaðarstefnu fyrir Ísland, en
drög að henni lágu í Samráðsgátt
stjórnvalda til umsagnar í febrúar.
„Þar er snert á talsverðum breytingum
á styrkjafyrirkomulagi við land-
búnaðinn, til dæmis hvað varðar
framleiðslustýringu, og svo eru þar
hugmyndir um aukna styrki út á
landbúnaðarland á kostnað beinna
styrkja við búgreinar. Við höfum
lýst ánægju okkar að mestu leyti
með kerfið okkar eins og það er nú
– svona í grundvallaratriðum.
Við erum núna með þetta
greiðslumark til dæmis í
sauðfjárræktinni, sem er svona
grundvöllurinn að stuðnings-
fyrirkomulagi við greinina í dag,
það er góður fyrirsjáanleiki í því.
Markmiðið er auðvitað að tryggja
framleiðslu á þessum búvörum, að
þær séu aðgengilegar íslenskum
neytendum á viðráðanlegu verði og
að rekstraröryggi bænda sé tryggt.
Þetta eru mikilvægir punktar þegar
stefnt er að góðu fæðuöryggi, að
landbúnaðurinn byggi á traustum
grunni. Það er mikilvægt þegar
á reynir. Og með það í huga er
kannski ekkert óeðlilegt að ríkið
komi inn með sterkari hætti, með
meira fjármagni.
„En jú, það er frekar óheppilegt
að vera að skipta ítrekað um stefnu
í þessu máli,“ segir Steinþór um
þá staðreynd að sauðfjárbændur
hafa í tvígang samþykkt niður-
tröppun á greiðslumarki í gegnum
búvörusamninga en vilja nú
við endurskoðun þeirra halda í
fyrirkomulagið. „Staðreyndin er
hins vegar sú að ungir bændur
hafa hlutfallslega fjárfest mikið í
heildargreiðslumarki sauðfjárbænda
og ef það er ekki hægt að treysta á
stuðning á þeim grunni þá rýrnar
fyrirsjáanleiki rekstrargrundvallar
þeirra um leið. Sérstaklega ef
hluti þess þróast yfir í eitthvað
annað form stuðnings sem síðan
er breytt kannski á nokkurra ára
fresti,“ segir Steinþór. Hann segir
að það sé þó jákvætt það sem hafi
kvisast út um búvörusamningana
að þeir verði gerðir í sátt á milli
samningsaðila, vonandi þýði það
að ekki eigi að neyða sauðfjár-
bændur til niðurtröppunar á greiðslu-
marki til dæmis.
Fleiri óvissuþættir
Fleiri þættir í rekstrarumhverfi
sauðfjárbænda eru óvissu háðir, að
sögn Steinþórs. „Þrátt fyrir að nú sé
komið vel yfir ár síðan bændur fóru
að leggja drög að framleiðslunni
þetta árið eru enn ekki komnar fram
afurðaverðskrár sláturleyfishafa.“
Þegar Steinþór er spurður um
hvernig hann sjái hinar búgreinarnar
þróast á næstu árum, hvort til dæmis
bændur skoði það í auknum mæli að
blanda búgreinum saman á bæjum
til að styrkja afkomumöguleika sína
– segir hann að það sé til umræðu
og hafi í raun þróast að vissu leyti
í þá átt með aukinni ferðaþjónustu
í landinu. „Já, hún á góða samleið
með landbúnaði upp að vissu
marki. En um leið má ekki gleyma
mikilvægi þess að fólk verði að geta
einbeitt sér að kjarnanum í búrekstri
sínum, sérhæfing leiðir til þróunar
og aukinnar hagkvæmni búgreina.
Það er víst ekki hægt að gera allt þó
vissulega séu góðir kostir við það
að reka fjölbreytt og blönduð bú.“
Möguleikar með auknu
fjármagni til akuryrkju
„En sjálfsagt opnast einhverjir
möguleikar fyrir bændur með
búfjárhald nú þegar stjórnvöld hafa
ákveðið að setja mikið fjármagn í
akuryrkju og grænmetisframleiðslu
– og að endurvekja eyðijarðir. Á
slíkum jörðum gæti verið minni
tilkostnaður að fara út í búskap
heldur en að fjárfesta í jörðum sem
hafa verið í ábúð. Hins vegar til að
koma nautgripa- og sauðfjárbændum
til bjargar, sem margir hverjir eru í
alvarlegum rekstrarvanda, verður að
koma sterkt útspil frá stjórnvöldum.
En jú, við verðum að fara að
hugsa út fyrir boxið. Til dæmis bara
með aukinni skógrækt þá munu
skapast alls konar hliðargreinar út
frá henni sem vonandi hjálpa til við
að efla byggðafestu,“ segir Steinþór.
Hann er ekki sannfærður um
að lagasetning sem heimili meiri
samvinnu á milli kjötafurðastöðva
muni breyta miklu um afkomu
bænda. „Ég held bara að traust
bænda gagnvart afurðastöðvunum
sé ekki nógu mikið. Fólk spyr sig
í ljósi sögunnar hvort það verði
virkilega til góðs fyrir bændur
þótt afurðastöðvarnar fái að vinna
meira saman – þær hafa sýnt að þær
virðast hugsa mikið um eigin hag.“
Hann segir að margir hafi spurt sig
að þessu sömuleiðis í tengslum
við sameiginleg hagsmunasamtök
bænda og samtaka fyrirtækja í
landbúnaði í ljósi þess að í dag virðist
vera unnið að ólíkum markmiðum
og hagsmunum. Það séu þó mikil
tækifæri fólgin í því og mikilvægt
að öll keðjan vinni betur saman, það
sé til hagsbóta fyrir alla.
Nýliðun nauðsynleg
Steinþór sat búgreinaþing sauðfjár-
bænda 2023 og síðan Búnaðarþing
2023 sem fulltrúi Samtaka ungra
bænda. Á Búnaðarþingi kom hann
að gerð ályktunar um nýliðun í
landbúnaði, sem svo rataði inn í
heildarstefnumörkun Bændasamtaka
Íslands. Í henni segir meðal annars að
nýliðun í landbúnaði sé nauðsynleg
til að tryggja fæðuöryggi þjóðarinnar
og byggðafestu. Auka þurfi framlög
í nýliðunarstuðning, endurskoða
fyrirkomulagið, sem og að leita nýrra
leiða til að styðja við kynslóðaskipti.
Atvinnugreinin þurfi aðgang
að þolinmóðu fjármagni á lágum
vöxtum til að nýliðar sjái sér hag í
að velja landbúnað umfram annan
rekstur. Til að svo megi verða þurfi
landbúnaðarstefnan að vera til
lengri tíma og megi ekki sveiflast
vegna geðþóttaákvarðana einstakra
valdhafa hverju sinni. Framleiðendur
verði að geta búið við fyrirsjáanleika
og stöðugleika. Lagt er til að styðja
sérstaklega við þá frumkvöðla sem
hefja ræktun á nýjum tegundum,
enda þurfi að auka fjölbreytni í
íslenskri frumframleiðslu matvæla.
„Það er ljóst að við búum
við þau skilyrði til lántöku þar
sem lánveitendur eru ekki mjög
þolinmóðir. Fyrir venjulegar
fjölskyldur er það bara orðið ansi
stór biti að ráðast í fjárfestingar á
bújörðum – og í raun óraunhæft
að þær geti staðið undir þeim
LÍF&STARF
Sigurður Már
Harðarson
smh@bondi.is
Ungir bændur:
Íslenskur landbúnaður á tímamótum
– Nýliðun er nauðsynleg til að tryggja fæðuöryggi og byggðafestu, segir Steinþór Logi Arnarson
Á Stórholti í Dölum, við utanverðan Gilsfjörð, búa þau Steinþór Logi
Arnarsson og Eydís Anna Kristófersdóttir. Þau tóku á síðasta ári
formlega við sauðfjárbúskapnum af foreldrum Steinþórs, sem þarna
eiga rætur. Þau búa nú í íbúðarhúsnæðinu á jörðinni með níu mánaða
son sinn, Kristófer Loga, en foreldrarnir eru fluttir á aðra jörð í sömu
sveit þar sem faðir Steinþórs ólst upp. Steinþór tók við formennsku í
Samtökum ungra bænda í lok janúar á síðasta ári og nú nýverið við
formennsku í Félagi sauðfjárbænda í Dalasýslu. Hann telur íslenskan
landbúnað að mörgu leyti standa á tímamótum.
Steinþór Logi Arnarson og Eydís Anna Kristófersdóttir með soninn Kristófer Loga. Þau tóku formlega við búskapnum á Stórholti snemma á síðasta ári af foreldrum Steinþórs. Myndir / smh