Bændablaðið - 11.05.2023, Síða 66

66 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. maí 2023
Það eru einstaka hlutir sem fara
aldrei úr tísku og hafa óhikað
borið með sér viðhorf sjálfstrausts
og frelsis, sama hvaða áratugur er.
Má þar telja gallabuxur, hvíta boli
og leðurjakka.
Upphaflega var leðurjakkinn
hannaður með flugher fyrri heims-
styrjaldarinnar í huga. Var þá helst
miðað við þær hetjur háloftanna sem
þörfnuðust skjólgóðs fatnaðar, en
flugstjórnarklefar í orrustuflugvélum
voru undir berum himni og óeinangraðir.
Voru jakkar flugmannanna kallaðir
„Bomber“-jakkar, gerðir úr þykku
brúnu leðri, hnepptir og fóðraðir
gæruskinni.
Seint á öðrum tug tuttugustu
aldarinnar hönnuðu bræðurnir Irving
og Jack Schott fyrsta „biker“-jakkann,
leðurjakka ætlaðan þeim er geystust um
á mótorhjólum. Var jakkinn renndur, til
að auðvelda ökumönnum mótorhjóla
hreyfingar - og leðrið gjarnan
hnausþykkt til að verjast hnjaski ef
til þess kæmi. Kraginn helst hafður
uppbrettur og þótti fljótt táknmynd
hins djarfa, villta eldhuga.
Með kragann brettan
Árið 1950 birtist leðurjakkinn í fyrsta
skipti á hvíta tjaldinu er Marlon Brando,
ein heitasta hetja þess tíma, klæddist
gripnum og bar með mikilli prýði.
Að sama skapi gleymir enginn einu
mesta kyntákni allra tíma, James Dean,
en aðalsmerki hann var, eins og flestir
vita, leðurjakki, gallabuxur og hvítur
bolur.
Vinsældir leðurjakkans hafa
verið stöðugar á hafsjó
tískubylgnanna
sem hafa
risið og fallið
í gegnum
árin – enda
eitt aðalsmerki
þeirra sem bera
höfuðið hátt og
láta ekki bugast þótt
á móti blási. Skiptir
litlu hvort um ræðir
tímabil hippamenningar
(1970), pönkara (1980),
grunge (1990) eða óhófstísku
nýrrar aldar. Nú svo og þeirra er aka
mótorhjólum eða vilja bara sýnast
svalir og fullir sjálfstrausts.
„Streetcar Named Desire“
Líkt og leðurjakkinn á uppruni hvítra
stuttermabola rætur sínar að rekja til
fyrri heimsstyrjaldarinnar, þá sem hluti
nærfatnaðar hermanna.
Fljótlega sást þó til hermanna
spóka sig á nærskyrtunum í góðu
veðri og brátt þótti klæðnaður bæði
sportlegur og töff.
Hvíta tjaldið átti að
venju stóran hlut í tísku og
aftur minnast margir Marlon Brando,
er hann birtist í kvikmyndinni Streetcar
Named Desire, íklæddur þröngum
hvítum bol. Allir vildu auðvitað vera
jafn löðrandi af þokka og Brando
og hóf þannig hvítur stuttermabolur
göngu sína innan klassískrar hátísku.
Leikkonan vinsæla Brigitte Bardot
þótti sérstaklega aðlaðandi í slíkri flík
og hafa áberandi persónur klæðst
hvítum bol við hin ýmsu tækifæri.
Má finna allt frá opnustúlkum
vafasamra tímarita, þá gjarnan í
blautum hvítum bolum, að hinni
virðulegu hertogaynju,
Kate Middleton, sem
ber hvíta bolinn með
konunglegri reisn.
Bláar gallabuxur
Í kringum miðja
nítjándu öld hafði
kaupmaðurinn Levi
Strauss, þá rúmlega
tvítugur að aldri, skapað
sér sess í borginni San
Francisco. Kom honum
það snjallræði til hugar
að láta sauma buxur
úr slitsterkum striga og selja þeim
er unnu erfiðisvinnu úti við. Nú,
buxurnar slitsterku runnu út eins og
heitar lummur, námuverkamenn,
gullgrafarar og kúrekar voru meðal
þeirra er jusu þeim lof og prís og þar
með var sigurganga Levi's buxna hafin.
Eða gallabuxna öllu heldur.
Marilyn Monroe leikkona, klæddist
bláum gallabuxunum – þó ekki Levi's
– árið 1952, í kvikmyndinni Clash by
Night. Marlon Brando gerði slíkt hið
sama árið 1953, í kvikmyndinni The
Wild One. James Dean, tveimur árum
síðar – árið 1955, í Rebel Without a
Cause. Má segja að fimmti áratugurinn
hafi verið sá fyrsti þegar klæðnaður
ungs fólks var aðgreindur frá foreldrum
þeirra og þótti sumum heldur
ögrandi. Þá fór meint uppreisnargirni
leikkonunnar Marilyn fyrir brjóstið á
mörgum, en hún var einna fyrst kvenna
og Hollywood-stjarna til að sýna fram
á aðdráttarafl gallabuxna.
Hún fór gjarnan á nytjamarkaði og
fann sér gamlar Levi‘s buxur – jafnan
þær sem við þekkjum í dag sem
þær allra vinsælustu, nr. 501. Hins
vegar ákvað fyrirtæki Levi Strauss
að hanna sérstakar kvengallabuxur,
701 Lady Levi's® – sem ungfrú
Monroe klæddist í flestum lykilsenum
kvikmyndarinnar The Misfits, árið
1961. Talið er að þokkafullar línur
hennar í gallabuxunum hafi kveikt
löngun kvenfólks til þess að versla
sér einar slíkar – enda seldist lína
701 snarlega upp. Árið 1968 fékk
Levi Strauss Marilyn svo sem andlit
herferðar sinnar, þar sem hún situr fyrir
ásamt áðurnefndum James Dean – í
Levi‘s 501 reyndar.
Í dag er Levi Strauss & Co. eitt
stærsta fyrirtæki heims og leiðandi á
heimsvísu í gallabuxum. Um það bil
500 verslanir má finna víðs vegar um
heiminn og vörur þeirra fáanlegar í
meira en 100 löndum. Það sem þessi
stöðutákn frelsis og kynþokka eiga þó
sameiginlegt fyrir utan það að hafa birst
á – og öðlast frægð á hvíta tjaldinu – er
klassískur einfaldleiki.
Enda vita fróðir menn að slíkt
stendur alltaf fyrir sínu. /SP
Margæs er lítil gæs, minnsta gæsin sem sést hérna á Íslandi. Hún vegur ekki nema um 1,5 kg og er því þó nokkuð léttari en t.a.m. heiðagæsin sem vegur um 2,5 kg. Hún er meiri sjófugl en aðrar gæsir og leitar
mikið í leirur þar sem hún lifir helst á marhálmi. Þær verpa í heimskautahéruðum í Norðaustur-Kanada en hafa vetrardvöl á Írlandi. Þær verpa því ekki hérna á Íslandi en stoppa hér bæði vor og haust á leið sinni
milli varp- og vetrarstöðva. Þetta er langt og erfitt farflug fyrir margæsina sem liggur m.a. í 2.400 m hæð yfir Grænlandsjökul. Hérna á Íslandi safna þær forða sem þarf að duga bæði fyrir þetta 3.000 km farflug
og einnig fyrir varpið sem hefst stuttu eftir að þær koma á varpstöðvarnar. Þegar komið er á varpstöðvarnar er enn þá nokkuð kuldalegt og gróður lítið kominn á strik fyrr en í kringum mánaðamótin júní–júlí
þegar ungarnir koma úr eggi. Þetta stopp hennar hérna á Íslandi er því afar mikilvægt til að safna forða og getur skipt miklu máli fyrir vöxt stofnsins. Sá stofn margæsarinnar sem leggur leið sína um Ísland er
áætlað að sé um 40.000 fuglar á hausti. Mynd og texti / Óskar Andri Víðisson
FRÆÐSLA
Tíska:
Háklassatíska í yfir hundrað ár
Hér má líta kunnugleg andlit þar sem hvítir bolir, gallabuxur og/eða leðurjakkar eru allsráðandi.
Hvítur bolur.Klassískur
leðurjakki
Levi's 701.