Bændablaðið - 06.07.2023, Qupperneq 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. júlí 2023
Hvatt til varfærni
Vinir íslenskrar náttúru (VÍN) sendu
í vor bréf til Sambands íslenskra
sveitarfélaga þar sem fjallað er um
skipulag skógræktar og ábyrgð
sveitarstjórna þar að lútandi. VÍN
eru samtök vísinda- og fræðafólks,
náttúruverndarfólks og fulltrúa helstu
innlendra náttúruverndarsamtaka,
samkvæmt upplýsingum á vefsíðu
VÍN. Í bréfinu, sem Sveinn
Runólfsson undirritar fyrir hönd
stjórnar samtakanna, segir að þeim
sem fari með skipulagsmál sé falin
mikil ábyrgð og ákvarðanir þeirra
ráði miklu um hvernig vistkerfi
og ásýnd landsins muni mótast til
framtíðar. VÍN leggist ekki gegn
skógrækt heldur telji mikilvægt að
menn átti sig á að með stórfelldri
skógrækt, einkum með framandi
hávöxnum trjátegundum, sé verið
að gerbreyta íslenskri náttúru. Þar
skipti skipulagning gríðarlega miklu
máli og að unnið sé af vandvirkni og
með langtímasjónarmið í huga, eins
og segir í bréfinu.
VÍN hefur áhyggjur af stórtækum
áformum um að auka skógrækt á
Íslandi, sem iðulega séu settar upp sem
aðgerðir gegn loftslagsbreytingum.
Fyrir liggi mögulegur áhugi og vilji
erlendra aðila til að hefja stórfellda
skógrækt hér á landi í þeim tilgangi.
Með vélvæðingu við jarðvinnslu og
plöntun sé víða hægt að ná miklum
afköstum í skógrækt og með henni
megi byggja upp kvóta sem verði
söluvara sem samsvari því kolefni
sem binst við ræktun skógarins.
Segir í bréfinu að ,,Fyrirtæki með
neikvætt kolefnisspor virðast því geta
keypt sér nokkurs konar aflátsbréf frá
þeim aðilum sem hafa jákvæða stöðu
í því uppgjöri.“
Markmiðin eru skýr
Þröstur Eysteinsson ritaði í aðsendri
grein í Bændablaðinu 22. júní sl.
að „því sé stundum haldið fram að
skógrækt sé skipulagslaus, jafnvel
stjórnlaus, að verið sé að rækta skóg
„út um allt“ og að fyrir því séu engin
rök eða markmið. ... Eflaust er það
einstaklingsbundið hvað vakir fyrir
þeim sem leggjast gegn skógrækt.
Hugsanlega gera þeir sér þó ekki
grein fyrir því að þar með séu þeir að
leggjast gegn mjög vel ígrundaðri,
viðamikilli og afar mikilvægri
stefnumörkun stjórnvalda í
loftslagsmálum,“ segir Þröstur. Hann
bendir á að stjórnvöld á alþjóðavísu,
Evrópuvísu og landsvísu hafi lagt
fram markmið um aukna skógrækt í
þágu kolefnisbindingar sem þátt í að
takast á við loftslagsvandann.
„Stefnumörkunin er skýr. Það á að
rækta meiri skóg. Miklu meiri skóg.
Það er þó ekki gert án hugsunar eða
skipulags því jafn mikilvægt er að
skógurinn vaxi vel, að hann falli að
umhverfinu og samfélagið sé sátt
við hann til að markmiðunum verði
náð. Á Íslandi er þetta gert í samræmi
við nýlega setta skógræktarlöggjöf,
landsáætlun sem ráðherra gaf út
á liðnu hausti og ýmis lög s.s.
um náttúruvernd, minjavernd
og skipulag.
Háskólamenntaðir sérfræðingar
vinna skógræktaráætlanir og þær
fara gegnum formlegt ferli hjá
sveitarstjórnum. Markmiðin eru skýr
og einnig stefnan og umgjörðin,“
segir Þröstur í greininni.
Brynjólfur er á sömu línu og
Þröstur um að halda beri áfram að
rækta skóga og gróðursetja tré.
Grænt land sé fagurt land.
Helstu áherslur Skógræktarfélags
Íslands, ásamt með sínum ríflega
60 aðildarfélögum og 7.500
félagsmönnum, séu tenging
almennings við skógrækt.
„Ræktun útivistarskóga í nágrenni
við þéttbýli og ræktun á „Grænum
treflum“ þar sem almenningur er
velkominn og getur notið útvistar
og skjóls,“ segir Brynjólfur og bætir
við að fjölga þurfi opnum skógum
víðs vegar um land þar sem sé
gott aðgengi, góðir stígar, bekkir,
upplýsingar og síðast en ekki síst
fjölbreyttur trjágróður og skógar.
Tré hátt og lágt
Því hefur stundum verið slegið fram
að þar sem hátt í 75% landsins séu
hærra en 200 m.y.s. og vilji standi
til að planta skógi í 10% lands, sé í
raun lítið láglendi sem eftir standi.
Þröstur segir þetta hvergi nálægt
neinum raunveruleika.
„Vangaveltur um 10% þekju
birkiskóga plús 2% þekju gróðursettra
skóga: 12% samanlagt, hafa verið
lagðar fram sem möguleikar en ekki
sem opinber stefna,“ segir hann.
„Engum sem kann að reikna dettur
í hug að hægt verði að planta í 10%
landsins nema á árhundruðum eða
jafnvel þúsundum. Slíkt myndi kosta
um átta hundruð milljarða króna, sem
er um fjórðungur landsframleiðslu
Íslendinga. Þá hefur 200 metra
hæðarlínan enga þýðingu fyrir
skógrækt. Við förum víða upp í 400
metra með nytjaskógrækt og mun
hærra með birki. Þetta eru algjörar
ýkjur og ekki neinum til gagns.“
Látum Hlyn eiga síðasta
orðið: „Við vitum að það sem er
áþreifanlegast, öruggast, það sem
náttúran hefur lengi gert, þar sem
bindingin fer fram, eru tré. Mesta
kolefnisbindingin, besta lausnin, best
fyrir samfélagið, atvinnuskapandi og
auðlindarauki sem fylgir því.“
FRÉTTASKÝRING
Efst á baugi
Í tillögum ársþings skógarbændadeildar
BÍ í febrúar 2023 má sjá hvaða málefni
brenna helst á skógarbændum:
• Sameining Skógræktarinnar og Land-
græðslunnar ... unnið verði markvisst að
því að tryggja til framtíðar eflingu nytjaskógræktar
og skjólbeltaræktunar innan nýrrar stofnunar
skógræktar og landgræðslu, Land og Skógur,
ef af sameiningu stofnananna verður.
• Skjólbeltagerð á bújörðum ... hafnar verði viðræður
við stjórnvöld um aukið fjármagn, í tengslum við
búvörusamninga, til skjólbeltaræktunar til að styðja við aukna
akuryrkju, grænmetisrækt og túnrækt. (Búnaðarþing 2023
samþykkti tillöguna nánast óbreytta).
• Skógarplöntuframleiðsla ... í búvörusamningum verði gert ráð fyrir fjármagni
til aukinnar framleiðslu skógarplantna. Framleiðsla á skógarplöntum styður
við loftslagsmál, auðlindauppbyggingu og framþróun í öðrum búgreinum
(túnrækt, kornrækt, grænmetisrækt).
• Kolefnisbinding ... áhersla sé á að bændur geti nýtt skóga sína til
kolefnisjöfnunar á eigin rekstri. (Búnaðarþing 2023 samþykkti eftirfarandi
ályktun: Bændasamtök Íslands skuldbindi sig að vinna að því að draga úr
losun á framleiðslueiningu í landbúnaði og auka samhliða kolefnisbindingu.
Því er mikilvægt að einblínt sé á verkefni sem skili árangri fyrir atvinnugreinina.
Krafist verði viðurkenningar á bindingu eldri skóga á lögbýlum sem mótvægi
við losun frá landbúnaði. Að áfram verði stutt við framleiðslu og sölu á
vottuðum kolefniseiningum á lögbýlum.).
• Kolefni viðurkennt sem skógarafurð ... leggja áherslu á að kolefnisbinding
í nytjaskógi verði viðurkennd sem skógarafurð.
• Innflutningur ... lögð verði áhersla á að varúðar verði gætt við innflutning á
lífrænum vörum sem geta flutt með sér plöntusjúkdóma og meindýr.
• Losunarheimildir grisjunarviðar (upprunavottun) ... finna málefnum
vottana og losunarheimilda á grisjunarviði viðunandi farveg svo íslenskur
viður skógarbænda standist sömu kröfur og innfluttur viður.
• Endurgreiðsla VSK ... leggja áherslu á að skógrækt standi jafnfætis
öðrum búgreinum innan Bændasamtakanna hvað endurgreiðslu virðisauka-
skatts varðar.
• Stýrð sauðfjárbeit ... vinna að breytingum á reglum og venjum um
stýringu sauðfjárbeitar. Þá þannig að hún samræmist landslögum, þ.m.t.
eignarréttarákvæði stjórnarskrár. Gerð er krafa um að hagsmunaaðilar komi
að þeirri vinnu.
Ekki má leggja
frekari eða ríkari
kröfur á landeigendur
en orðið er því það mun
draga úr vilja og getu
landeigenda að efla og
auka skógrækt. Skógrækt
er lífsnauðsynleg fyrir
land og þjóð.“
Brynjólfur Jónsson, framkvæmdastjóri
Skógræktarfélags Íslands.
Skjólbelti og skjólskógar ættu að vera forgangsatriði, að sögn Hlyns Gauta Sigurðssonar. Mynd / Hlynur Gauti
Vaxtarsprotar
Helstu skógræktarverkefni í landinu um þessar mundir:
• Stærsta skógræktarverkefnið er Skógrækt á lögbýlum sem um 600 jarðir
um land allt taka þátt í. Gróðursettar voru 2.439.000 árið 2021 sem samsvarar
tæpum 1000 ha. Öflugustu jarðirnar eru að taka 100.000 plöntur eða meira á
hverju ári (ca. 40 ha). Markmiðið er fyrst og fremst að byggja upp skógarauðlind
til nytja og til framtíðaratvinnuuppbyggingar í dreifbýli.
• Næst mest umfangs eru samstarfsverkefni Skógræktarinnar og
Landgræðslunnar sem kennd eru við Bonn-áskorunina. Þar er aðalmarkmiðið
að græða upp örfoka land til skógar og mest notað af birki. Stærsta svæðið
er Hekluskógasvæðið en auk þess eru Hólasandur norðan Mývatns og
Hafnarsandur við Þorlákshöfn samstarfsverkefni. Um 1,2 milljónir plantna voru
gróðursettar árið 2021.
• Í þriðja sæti eru svo verkefni í þjóðskógunum í samstarfi við ýmsa aðila, mest
með það markmið að binda kolefni. Áhersla er á hraðvaxta tegundir. Í þeim
verkefnum voru um 900.000 plöntur gróðursettar árið 2021.
• Landgræðsluskógar á vegum Skógræktarfélags Íslands og aðrar
gróðursetningar skógræktarfélaga námu rúmlega 730.000 plöntum árið 2021.
Fjölbreytt markmið og margar tegundir notaðar.
• Árið 2022 hófu nýir aðilar að gróðursetja á eigin vegum. Voru það mest
fyrirtæki og markmiðið að binda kolefni. Þau eru ekki með í tölum frá 2021
en ætla má að samanlagt hafi hlutur þeirra árið 2022 verið hálf til ein milljón
plantna. Þetta er helsti vaxtarbroddurinn núna. Heimild: Skógræktin
Tölur eru fyrir árið 2021, sem er síðasta árið sem búið er að taka saman.
Heimild: Skógræktarárið 2021 (án höfundar), Skógræktarritið 2022, 2. tbl., bls. 101-115.
Fyrir 2022 má ætla að allar tölur um gróðursetningu aukist um ca. 15%.