Bændablaðið - 06.07.2023, Qupperneq 34

34 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. júlí 2023
www.byko.is
BLÁ BOSCH
RAFHLÖÐU-
GARÐVERKFÆRI
FÁST Í BYKO
Rabarbari vex víða bæði í görðum og utan þeirra,
en talið er að hann hafi verið landlægur á Íslandi
síðan á seinni hluta 19. aldar. Í kringum seinni
heimsstyrjöldina uxu vinsældir rabarbararæktunar
og fólk hvatt til að kynna sér hvernig nýta mætti sér
hann sem best.
Kjartan H. Ágústsson á Löngumýri, Skeiðum hefur um
langt skeið verið viðloðinn ræktun og vinnslu rabarbara
og aflaði ungur tekna í kjölfar sölu góðrar uppskeru.
Fyrir tilviljun var Kjartan að blaða í Handbók bænda frá
árinu 1962 þar sem hann rakst á skráningu frá afa sínum
og ömmu sem öfluðu gjarnan aukatekna með rabarbara-
uppskeru. Höfðu þau hjónin þá selt 1,5 tonn af rabarbara
og vel að merkja líka svolítið af sultu og saft.
Sagan rakin
Sjálfur hóf Kjartan viðskipti sín við Sölufélag garðyrkju-
manna, þá með sölu á 5 kg pokum. Með tímanum jókst
salan, viðskiptavinunum fjölgaði og pokarnir 20 kg.
Fór þá mest í Mömmusultu og síðar Kjarnavörur sem
enn er öflugasti viðskiptavinurinn. Vaninn var að tína
rabarbarann, þvo, snyrta og brytja leggina auk þess að
frysta, en með tímanum varð vinnslan slík að líkja mátti
henni við verksmiðjuferli. Þetta var nú fyrir aldamótin
2000. „Í upphafi árs 2008 var haft samband við okkur,
þáverandi sambýliskonu mína, Dorothee Lubecki,
vegna verkefnis sem var verið að setja á laggirnar og
hét Stefnumót hönnuða og bænda. Verið var að leita
að fólki sem væri til í að prófa eitthvað nýtt, út fyrir
rammann og við ákváðum að slá til. Listaháskólinn, úrval
matreiðslumanna o.fl. gott fólk, ásamt okkur, fórum í
verkefnið og úr varð rabarbarakaramella, heldur Kjartan
áfram. Karamellan hlaut brautargengi og er enn framleidd
undir heitinu Rabarbía. Hugmyndina að þessu sælgæti má
rekja til bernskuminninga margra; neyslu rabarbara
með sykri sem borðaður var með bestu lyst. Í
framhaldinu var reist hús yfir starfsemina þar
sem bæði var nægt vinnslurými sem og eldhús
til framleiðslu.
Styttist í lífræna sultu
Síðan komu sultur og síróp og átti Dorothee stóran þátt
í þessu upphafi öllu saman þegar kom að uppskriftum
og hugmyndum að vinnslu. Hún framleiðir einnig í dag
margs konar te og notar m.a. í það lífrænt vottaðar tegundir
jurta sem ræktaðar eru á bænum. Þetta var skemmtilegt en
krefjandi, almennileg áskorun,“ segir Kjartan sem stendur
í framleiðslu áðurnefndra karamella auk fjögurra tegunda
af rabarbarasultum, fífla og grenisíróps.
Kjartan segir rabarbaraframleiðsluna og vinnsluna
krefjast mikillar vinnu. Uppskeran sé tvisvar á sumri og
venjulega 6-8 tonn, eftir tíðarfari. Hratt og örugglega þurfi
að ganga til verks svo hægt sé að ná rabarbaranum sem
bestum. Eru margir sem koma að uppskerunni, m.a.
Lionskonurnar Emblur frá Selfossi sem
hafa verið til aðstoðar í mörg ár. Mest af
framleiðslunni fer svo í frekari vinnslu
annars staðar, einkum í Kjarnavörur og
Víngerð Reykjavíkur.
„Gaman er að segja frá því,“ lýkur
Kjartan máli sínu „að rabarbarinn
er vottaður lífrænn, nú í júní fékk
ég lífræna vottun á vinnsluna og
því styttist í lífrænt vottaða sultu.
Vörurnar eru seldar víða um land
og má finna sultu og Rabarbía
karamellur bæði í Melabúðinni
og sætindaversluninni Fiðrildinu
í Reykjavík, flestum verslunum
Hagkaupa, auk Taste of Iceland, þar sem einnig má
finna teið – sem fæst að auki m.a. í Me og Mu, Taste
of Iceland, Efstadal, Ljómalind og Litlu Melabúðinni
á Flúðum svo eitthvað sé nefnt. Karamellurnar jú líka í
Hellisheiðarvirkjun, ef fólk á leið þar um.“ /SP
Gullið í garðinum
Fjölskyldan á góðri stund fyrir nokkrum árum.
Myndir / Einkakeign
Þessar dömur kunna svo sannarlega til verka.
Að fara utan er þekkt þjóðaríþrótt
þrátt fyrir forvarnarorð seðla-
bankastjóra. Ástæðan er að
stórum hluta til veðrið en líka
ákveðin upplifun, að komast
úr hversdeginum og upplifa
menningu, andrúmsloft og
sérvisku áfangastaðarins.
Ilmurinn af
nýju crêpes í
París, rjúkandi
pas ta a l la
carbonara í Róm
eða skreppa í
„High Tea“
í London er
hluti af þessari
upplifun sem
tugmilljónir ferðamanna leitast eftir
á hverju ári og er hluti af aðdráttarafli
viðkomandi áfangastaða.
„Vonir standa til að laufa-
brauðsgerð og sundlaugamenning
á Íslandi verði viðurkennd sem
menningarverðmæti á heimsvísu.“
Svo hófst frétt á RÚV sem
birtist fyrr á árinu. Tilefnið
var erindi sem menningar- og
viðskiptaráðherra lagði fyrir
ríkisstjórnina um að tilnefna þessa
íslensku sérvisku á skrá UNESCO,
Menningarmálastofnunar Sam-
einuðu þjóðanna.
Einhverjir gætu hafa brosað út
í annað að menningarverðmæti
hafi í huga okkar þróast frá
skinnhandritum yfir í djúp-
steikingarpottinn. En matur er
menning og séríslenskir siðir skapa
sögu og hefðir sem aftur búa til
menningarverðmæti.
Viðhorfsbreytingar er þörf
Í ljósi stöðu efnahagsmála á Íslandi,
þar sem rekstraraðilar veitingahúsa
standa frammi fyrir hækkun á
aðföngum, hækkandi fasteignaverði
og hækkandi launakostnaði, eru
fáir sem tileinka sér frasann: „Ég
er reiðubúinn að greiða hærra fyrir
íslenskar afurðir.“ Æ oftar heyrir
maður það nefnt á hinn bóginn að
veitingasalar telji sig einfaldlega
ekki hafa efni á að bjóða upp á
íslenskar vörur, séu þær yfirleitt
dýrari en þær innfluttu, enda sé
þetta „klink og aurabransi“ svo
vitnað sé í góða vinkonu sem fer
fyrir nýjum veitingastað hér í bæ.
Sú er einstaklega fær í sínu starfi,
brennur fyrir íslensk hráefni og
íslenska matargerð en í samkeppni
um viðskiptavini á hún ekki alltaf
það val sem hún hefði viljað. Hér
er þörf á viðhorfsbreytingu þar sem
verslunin og veitingamenn þurfa að
tileinka sér fremur: „Ég get ekki
boðið eingöngu upp á erlent hráefni
því þá kemur enginn ferðamaður.“
Staðreyndin er nefnilega sú að
enginn kemur til Íslands til að
borða carbonara eða nýsjálenska
nautalund. Ferðamenn koma hingað
til lands til þess að upplifa land og
þjóð í gegnum okkar mat og okkar
hefðir. Þeir koma hingað til þess að
bragða á íslenskum mat og réttum
úr íslenskum hráefnum og best
væri auðvitað ef þeir gætu setið í
heitapottinum á meðan þeir gæddu
sér á, en það er önnur saga og önnur
grein. Það væri frekar súrt að fara
til Frakklands og fá ekki alvöru
baguette sem þegar hefur hlotið
náð fyrir augum UNESCO.
Undirmeðvitund þjóðar
Það er til lítils að tala um menningar-
verðmæti þjóðar ef efling land-
búnaðar er þar ekki nefnd í sömu
andrá, hvort sem er í stjórnarsáttmála
eða í ræðum stjórnmálamanna á
tyllidögum.
Jafnvel gæti verið nauðsynlegt
fyrir okkur að stíga nokkur skref
til baka, finna upprunann og kafa
þar með ofan í undirmeðvitund
þjóðarinnar og líta til þess að íslensk
matvælaframleiðsla, landbúnaður,
sjávarútvegur og frumframleiðsla
annarra afurða, teljast til helstu
menningarverðmæta íslensku
þjóðarinnar.
Á Norðurlöndunum hefur
landbúnaðarframleiðsla rækilega
náð að festa sig í undirmeðvitund
frændþjóða okkar. Í Svíþjóð hefur
verið notast við upprunamerkinguna
Från Sverige, í 21 ár, sem notuð er á
nánast alla matvöru sem búin er til úr
sænskum hráefnum. Þannig er það
greypt í vitund sænskra neytenda að
AF VETTVANGI BÆNDASAMTAKANNA
Menningar-
verðmætin
Vigdís Häsler.
Bændablaðið
www.bbl.is
SMÁFRAMLEIÐENDUR