Bændablaðið - 06.07.2023, Síða 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 6. júlí 2023
Víða um land spretta ýmiss konar
töfraplöntur sem gegnum árin
hafa með lækningamætti sínum
orðið mörgum til góðs, og er bæði
tínsla þeirra og notkun auðveldari
en mætti halda.
Áætlað er að hérlendis hafi jurta-
eða grasatínsla átt sér stað allt frá
landnámi og smám saman hafi
mönnum lærst eiginleikar hverrar
og einnar. Nokkra hluti þarf að
hafa í huga við tínslu og eru þeir
eftirfarandi. Jurtir skal tína í þurrviðri
og ekki má sjá dögg á jörðu. Sumir
vilja fylgja tunglstöðunni og tína
þá helst á stórstreymi sem þýðir að
tungl sé nýtt – eða fullt.
Tínsla skal ekki vera nálægt
vegköntum eða þar sem ryk eða
önnur mengun getur haft áhrif á
jarðveginn. Gott er að hafa í huga
að kraftur jurta er mismunandi á
ákveðnum vaxtarstigum, sumar skal
tína nýsprottnar á meðan aðrar eru
kraftmestar í blóma.
Tínslutímabil þeirra geta einnig
verið mismunandi enda hefst og
helst blómgunartími afar misjafn.
Gæta skal þess að nota skæri við
tínsluna nema áætlað sé að nýta
rótina. Best er svo að tína jurtir þar
sem mikið er af þeim því þar eru
þær kraftmestar.
Þurrkun
Til þess að hægast sé að brúka
jurtirnar sér í hag þarf að þurrka
þær þar til hægt er að mylja þær
auðveldlega. Við lok tínslu þarf
því að snyrta þær og hreinsa vel og
vandlega.
Þurrkun þarf svo að eiga sér stað
á þann hátt að ekki skíni sól á þær,
heldur á hlýjum stað og dreift vel
úr þeim á gisinn dúk.
Einhverjir kjósa að þurrka þær á
vægum hita í ofni eða binda í knippi
og hengja upp til þurrkunar í a.m.k.
5–10 daga.
Hafið í huga
Þessa dagana, þegar grösugt er orðið
og flest í blóma má, á sólríkum,
eða a.m.k. þurrum degi halda af
stað í tínslu. Í bókinni Íslenskar
lækningajurtir eftir Arnbjörgu
Jóhannsdóttur kemur fram að þegar
villtar jurtir eru tíndar:
„…skal ávallt hafa góðar myndir
af jurtunum til samanburðar því oft
getur ver ið erfitt að greina á milli
líkra plantna, enda hérlendis nokkrar
eitraðar jurtir, td. ferlaufungur og
stóriburkni“.
Samkvæmt sömu bók er mælt
með að tína laufblöð að morgni eftir
að döggin hefur þornað, en þau séu
kraftmest rétt fyrir blómgun.
Blóm skuli tína miðdegis, helst
á þurrum sólríkum degi en þau
innihaldi hvað mest virkra efna
rétt eftir að hafa opnast til fulls.
Þau skuli svo sett á dimman stað til
þurrkunar sem fyrst og ekki lengur
en nauðsynlega þarf.
Ef nota á alla jurtina að rót
undanskilinni er best að taka hana
rétt fyrir blómgun og gæta þess að
taka aldrei meira en þriðjung. Rótin
sjálf er svo kraftmest að haustlagi
þegar aðrir hlutar plöntunnar visna
og deyja og því affarasælast að grafa
hana upp þegar vaxtartímabilinu
er lokið. Skera þarf þykkar rætur
í 2,5 cm sneiðar fyrir þurrkun svo
fari best.
Fræ og aldin skuli tína á þurrum
degi, gulbrún, brún eða svört að lit –
aldrei græn. Börkur er safaríkastur
og bestur að vori og hausti og best
að taka á rökum degi þegar hann
næst sem auðveldast af trjánum.
Forðast skal að barkfletta lifandi
tré, en taka frekar börk trjáa sem
hafa verið felld. Skera skal niður í
smáa bita fyrir þurrkun.
FRÆÐSLA
Nytja- og lækningajurtir:
Kraftur náttúrunnar
Beitilyng (Calluna vulgaris).
Blákolla (Prunella vulgaris).
Bóluþang (Fucus vesiculosus).
Haugarfi (Stellaria media).
Söl (Palmaria palmata).
Refasmári (Medicago sativa).
Kamilla (Matricaria). Myndir /Wikipedia
Klóelfting (Equisetum arvense)
Túnfífill (Taraxacum officinale).
Blóðberg (Thymus praecox)
Skarfakál (Cochlearia officinalis).
Víða hérlendis er um auðugan garð að gresja er kemur að tínslu jurta. Gæta
skal þess, eftir tínslu, að ganga sem snarlegast í verkun þeirra og þurrkun
þegar heim er komið svo ekki glatist nytjarnar. Myndir /Jonathan Ybema
Sigrún Pétursdóttir
sigrunpeturs@bondi.is
Skorri ehf • Bíldshöfði 12 • 110 Rvk • 577-1515 • NÝTT: vefverslun www.skorri.is