Úrval - 01.01.1968, Qupperneq 103

SHAFTESBURY LÁVARÐUR
101
tíu sjúklingar, meira og minna geð-
veikir, margir hlekkjaðir við vegg-
ina, sumir þunglyndir, aðrir óðir.
Þegar við fórum út í garðinn, voru
þar fyrir fimmtán eða tuttugu kon-
ur, sem ekki báru annað ldæða en
rauða dulu, sem haldið var uppi
með reipi, sem bundið var um mitt-
ið; margar þeirra voru skeggjaðar,
ataðar óhreinindum og þær skriðu
á hnjánum Ég held að ég hafi
aldrei séð skynlausar skepnur í
slíku ásigkomulagi og þannig hefur
þetta verið árum saman . . . . “
Geðveiki var óþægilegt umræðu-
efni og flestir forðuðust að minnast
á það. Allir vissu, að vitfirringar
voru til, og ef til vill var heilbrigt
fólk stundum lokað inni á geð-
veikrahælum, þegar ættingjar vildu
komast yfir eigur þess, eins og
WILKIE COLLINS greinir frá í
skáldsögu sinni Hvítklædda konan.
En hvað kom þetta fólki við al-
mennt? Ashley fannst sér koma
þetta við. Honum tókst að bjarga
mörgum úr geðveikrahælunum,
fólki, sem átti þar ekki heima, og
bæta aðbúð þeirra, sem þar urðu
að dveljast.
Shaftesbury lávarður er þó ekki
kunnastur fyrir starf sitt í þágu
geðveikra. Annað baráttumál hans
var barnavinnan í kolanámunum,
en um þetta leyti var algengt að
börn ynnu tólf tíma á dag í nám-
unum og sættu hroðalegri meðferð.
Hann barðist einnig gegn námu-
vinnu kvenna, en þær unnu næst-
um naktar við hlið karlmannanna
djúpt í iðrum jarðar. Þegar námu-
lögin tóku loks gildi árið 1842,
beindist athygli hans að vinnu
kvenna og barna í baðmullarverk-
smiðjunum. Hann barðist fyrir því
árum saman á þingi, að vinnutím-
inn í verksmiðjum yrði ákveðinn
tíu stundir á dag, og lög þess efnis
voru samþykkt árið 1847.
Hann háði líka langa og harða
baráttu gegn því að börn voru lát-
in hreinsa sót úr reykháfum, en
slíkt var algengt. Þegar árið 1773
hafði Jónas Hanwey, sá er fann
upp regnhlífina, birt hroðalega lýs-
ingu á því athæfi að láta litla,
fátæki drengi hreinsa reykháfa í
húsum efnamanna. Lög frá 1788
lögðu bann við því að drengir yngri
en átta ára ynnu þetta starf, en
þessi lög voru dauður bókstafur.
Sótarar höfðu sína drengi í þjón-
ustu sinni þegar Dickens var að
semja Oliver Twist árið 1837 og
jafnvel miklu lengur fram á nítj-
ándu öldina. Mörg lagafrumvörp
höfðu komið fram á þingi, til þess
að bæta úr þessu ófremdarástandi,
en allt kom fyrir ekki. Vélar höfðu
verið fundnar upp til þess að
hreinsa reykháfa en drengirnir voru
ódýrari en vélarnar, og hvað gjsrði
það til, þó að þeir væru barðir
miskunnarlaust og fengju húð-
krabba af sótinu, þó að þeir fest-
ust í þröngum reykháfum og dæu
köfnunardauða? En slíkt var ekkert
einsdæmi. Árin liðu og almenning-
ur lét sig örlög sótadrengjanna engu
skipta. Ashley hóf baráttu sína 1840,
en það var ekki fyrr en 1875 að
sigur vannst í málinu. Enda þótt
hann hefði ekki afrekað annað í
lífinu, hefði barátta hans fyrir sóta-
drengina nægt til þess að halda
nafni hans á lofti. Shaftesbury lá-