Úrval - 01.04.1971, Blaðsíða 129

LANDKÖNNUÐURINN MIKLI
127
angrinum að Przjevalski tókst að
komast inn í Tíbet. Leiðangur hans
íór yfir steppur Djsúngaríu, Hami-
vinina, eyðimörkina við Nan-Sjan-
fjöll, en þrír óþekktir fjallgarðar
lokuðu þá leiðinni. Einn var kennd-
ur við Alexander Humboldt, en
annar hlaut nafn Przjevalskis eftir
nokkur ár. Og loks var komið inn í
Tíbet. „Það var sem við kæmum í
annan heim“, skrifaði- Przjevalski.
Nýir fjallgarðar, dalir, eyðislétt-
ur . . . Til Lhasa voru 250 km. En
þá kom á móti sveitinni sendinefnd
frá Dalai-Lama. Tíbetar urðu
hræddir við óvænta innrás þrettán
Rússa og töldu Przjevalski á að
snúa aftur og' halda ekki til hinnar
heilögu borgar Lhasa, sem var
bannsvæði Evrópumönnum.
Przjevalski starfaði á við heila
vísindastofnun. Þegar hann hafði
lokið síðustu leiðangursbók, afhent
Akademíunni ríkulegt safn jarð-
fræði-, grasafræði- og dýrafræði-
legra sýna, hélt hann af stað í fjórða
leiðangurinn. Aftur flakkar hann í
tvö ár um steppur Mongólíu og
Kína, fyrstur Evrópumanna kemst
hann að upptökum Húanhe, hann
heimsækir aftur Lobnor, vatnið sem
ekki var kyrrt á sama stað, rann-
sakar eyðimörkina Takla-Makan og
austurhluta Tjan-Sjan-fjalla.
Árið 1884 þegar hinn rússneski
ferðalangur var í a. m. k. sjö þús-
und kílómetra fjarlægð frá Stokk-
hólmi var á fundi í Konunglega
mannfræðifélaginu ákveðið að veita
honum heiðurspeninginn „Vega“,
sem gerður var til minnis um hina
frægu ferð Nordenskjölds meðfram
norðurströnd Síberíu. Przjevalski
var fjórði í röðinni af miklum land-
könnuðum sem hlotnaðist þessi
heiður. Hann fer á eftir Norden-
skjöld, Palander og Stanley.
Przjevalski frétti um veitinguna
þegar hann kom aftur til Péturs-
borgar. En hann fór ekki til Stokk-
hólms til að taka við „Vegu“ frem-
ur en til evrópskra höfuðborga til
að taka við annarri viðurkenningu.
Allar hans leiðir lágu í austurátt,
til Mið-Asíu, sem hann helgaði líf
sitt. Heiðurspeningurinn var honum
afhentur í Pétursborg.
Przjevalski hélt í fimmta sinn til
Mið-Asíu árið 1888. Hann var 49
ára að aldri. Hann er fullur þrótts
og vilja til að ljúka ætlunarverki
sínu: Gera allt sem unnt er til land-
fræðilegrar könnunar á Tíbet. Ferð-
in hófst á strönd háfjallavatnsins
Issik-Kúl. Og þar batt illkynjuð til-
viljun endi á líf Przjevalskis: hann
fékk taugaveiki sem varð honum að
bana.
Gröf hans er á strönd eins feg-
ursta stöðuvatns í heimi. Á henni er
níu metra há blökk, yfir henni
breiðir voldugur örn út vængi sína
og undir honum er Asíukort.
Annar minnisvarði Przjevalski til
heiðurs er borg.sú sem við hann er
kennd og er orðin höfuðborg Tjan-
Sjan héraðs. Oft leggja leiðangrar
landfræðinga, jarðfræðinga, jökla-
fræðinga og fjallagarpa upp frá
Przjevalski þegar haldið er upp á
tinda Tjan-Sjanfjalla. Á Przjevalski
minna og fjallgarðar þeir og eyði-
merkur sem hann fann, meira en
200 tegundir jurta, tugir dýrateg-
unda, sem hann fann fyrstur manna,
rannsóknir á 6 milljón ferkm svæði.