Ársrit Torfhildar - 01.04.1987, Qupperneq 50

Þróun siðferðis
Héraðframan hefurverið litiðásiðferðishugmyndirHómersi:víða
út frá þeim tveimur sjónarhornum sem Vilhjálmur Árnason nefnir
í grein sinni sem þau algengustu þegar íslendingasögurnar eru
annars vegar. Komið hefur á daginn að þessi sjónarhorn bjóða
heim gerólíkum túlkunum; annars vegar þeirri að kviðurnar lýsi
hetjulegu vali þar sem sómatilfinningin ræður en hins vegar þeirri
túlkun að kviðurnar boði mönnum að vera guðræknir, sýna
hófstillingu og elska friðinn öðru fremur. í báðum tilvikum eru
þó fleiri niðurstöður líklegar enda rétt að vekja athygli á því að
hér hafa ekki verið lögð til grundvallar fyrirfram ákveðin
hugmyndakerfi, ólíkt því þegar menn þykjast greina heiðnar eða
kristnar heimsskoðanir að baki íslendingasögunum. Ein
meginandmæli Vilhjáls við þessurn tveimur túlkunarleiðum beinast
einmitt gegn því að nota slíkar heimsskoðanir til þess að greina
siðferði sagnanna; hann telur að hvorug þeirra taki á raunverulegu
viðfangsefni rannsókna sem þessara en það sé að kornast að
niðurstöðum um mannlegt siðferði almennt og yfirleitt. Hér á eftir
mun ég leita eftir slíkum niðurstöðum á þeim grunni sem Vilhjálmur
byggir en jafnframt styðjast við ýmislegt það sem þegar hefur
kornið fram.
í grein sinni segir Vilhjálmur rneðal annars: „Það er einkenni
sígildra bókmenntaverka, eins og íslendingasögur eru, að þau
höfða til mannlegs hlutskiptis og reynslu á öllum tímum og eru
því óþrjótandi uppspretta hverrar kynslóðar til þess að öðlast
betri skilning á sjálfri sér og aðstæðum sínum." (V.Á.:28) Hann
leggur áherslu á að greina það siðferði sem sögurnar lýsa í ljósi
þeirrar samfélagsgerðar sem er vettvangur hugmynda þeirra og
athafna. Hann gagnrýnir rómantíska viðhorfið á þeirri forsendu
að það slíti einstaklinginn úr samhengi viö þann siðferðilega
veruleika, það samfélag, sem siðleg breytni hans þiggi merkingu
sína af. Lög, venjur og hefðir hafa ætíð mótast löngu áður en
einstaklingurinn vex úr grasi en þessir hlutir eru sá rammi sem
seturbreytni hansskorður. í umfjölluninnium rómantíska viðhorfið
hér að framan kom berlega í Ijós að hið hetjulega val er hetjunum
einhvers konar nauðung. Meira að segja galgopi eins og París
neyðist til að hætta lífinu fyrir sæmdina. Það er því forvitnilegt
48