Goðasteinn - 01.09.1993, Qupperneq 80

Þótt meginhluti af setmyndunum landsins hafi orðið til í ísald-
arlok er mikið sem síðan hefur bæst við upp af Suðurströndinni.
Vegna hins mikla gróðurlendis í Landeyjum var þó reiknað með
að þar hefði tiltölulega lítið bæst við nema í helstu farvegum og
landið verið gróið nánast frá því það lyftist úr sæ. Víðast er það
svo á landinu að rekja má jarðvegsmyndun árþúsundir til baka allt
aftur undir ísaldarlokin. Það kom mér því nokkuð á óvart að elstu
gróðurleifar sem ég hefur fundið eru aðeins um 2000 ára gamlar.
Þar undir er nokkuð einkorna sandur sem er mjög svipaður
ásýndar á því svæði sem yngri farvegir hafa ekki farið yfir. Ef
gróðurhulunni væri svipt af Landeyjunum væri þar svipað útlitis
og á Mýrdalssandi i dag. Þetta gæti bent til þess að fram undir
þennan tíma hafi sandur borist fram í miklu magni, og þá jafnvel
í jökulhlaupum. Það er vitað að eldgos í Kötlu gætu orsakað hlaup
til vesturs niður Markarfljótsdal, en Eyjafjallajökull er líka virk
eldstöð.
Rannsóknaraðferðir
Til að rannsaka breytingar á gróðurfari og rennslisfarvegum var
stuðst við misntundandi aðferðir. Jarðlagasnið voru skoðuð og
greind í skurðum og farvegum og víða grafið og borað til að kom-
ast niður úr jarðvegslaginu. Sýni voru tekin til greiningar á set-
gerð ólífrænna efna og kolefnisgreiningu á aldri og frjógreininga
á því lífræna. Þá voru öskulög rakin, en þau koma að góðu gagni
við að tengja saman jarðlagsnið og við tímasetningu ýmissa breyt-
inga á svæðinu. Það eru einkum tvö lög sem skera sig úr þ.e. svo-
kallað landnámslag sem er frá því á síðari hluta 9. aldar eða rétt
um 900 e. Kr. og öskulag frá gosi í Heklu 1510, en því fylgir jafnan
lag frá Kötlugosi 1485. Auk framangreindra aðferða var stuðst við
ýmsar sögulegar heimildir.
Breytingar á landi
Síðustu þrjár aldirnar hefur Markarfljót greinst í fjóra megin
farvegi, þ.e. núverandi farveg, Ala, Affall og Þverá. A þessum
tíma hefur vatn ýmist verið í þeim öllum eða einhverjir þeirra ver-
ið þurrir. Rannsóknir í Landeyjum hafa varpað ljósi á ýmsar
78
Goðasteinn