Goðasteinn - 01.09.1993, Síða 82

veg, sennilega Ála. Jarðvegur tók þegar að myndast í hinum
vatnslausu kvíslum, og var hann orðin um 25 cm þykkur þegar
aska féll í Kötlugosinu 1485 og Heklugosinu 1510. Kolefnisgrein-
ing á neðsta hluta mósins í þessum farvegum sýnir að þessar
breytingar urðu í kringum árið 1200. Ekki er óiíklegt að breyting-
arnar hafi orðið vegna versnandi loftslags sem hefur haft áhrif á
vöxt jökla og jökulvatna, en einstakt hlaup. t.d. vegna eldgoss
gæti einnig hafa orsakað breytingu farveganna. Hvort heldur sem
var er ljóst að upp frá þessu fór Markarfljót smám saman að verða
fyrirferðarmeira og leggjast í ákveðnari og stærri farvegi en fyrr.
Þannig virðist fljótið fara fyrst fyrir alvöru í Affallið í kringum
1300 og hverfa aftur upp úr 1500. Snemma á 16. öld bendir ýmis-
legt til að fljótið fari í Þverá um skamman tíma, en um miðja þá
öld liggur meginþungi Markarflóts hins vegar austur með Eyja-
fjöllum allt til Holtsóss. Þar rann einnig mikið vatn um miðja öld-
ina. Annars virðist meginvatn fljótsins oftast hafa legið í Álum og
núverandi farvegi. Snemma á 18. öld fór aftur að vaxa í Affallinu
og á síðari hluta þeirrar aldar fór einnig að koma jökulvatn í
Þverá. Upp frá því lá fljótið meira eða minna í þessum fjórum far-
vegum. Markartljóti. Álum, Affalli og Þverá, allt þar til farið var
að stýra rennslinu með gerð varnargarða á fyrri hluta þessarar
aldar.
Þær breytingar sem hér hafa verið raktar (sjá kort) styðjast að
mestu við jarðfræðilegar athuganir á svæðinu, en einnig er sums
staðar stuðst við sögulegar heimildir. Nafnið Markarfljót kemur
fyrir í Landnámabók sem mun talin skrifuð á 12. öld, og fjallar
um atburði sem gerðust í kringum 900. Líklegt er að þá hafi Álar
verið meginfarvegurinn þar eð þeir eru látnir skipta löndum og
tilheyra allir bæir austan þeirra Eyjafjallasveit, þótt slíkt sé óeðli-
legt þegar litið er til legu fljótsins á síðari öldum.
I Njálssögu, sem skrifuð er kringum 1280 og fjallar um atburði
sem gerðust 300 árum fyrr, kemur Markarfljót að sjálfsögðu við
sögu. Ekki er þó gott að átta sig á hvort höfundi hefur verið kunn-
ugt um hversu miklar breytingar höfðu orðið á rennsli fljótsins á
þessu tímabili, og er ekkert á slíkt minnst. Aðeins er talað um
Markarfljót sem eitt vatnsfall, sem rennur milli Stóru-Dímonar
80
Goðasteinn