Goðasteinn - 01.09.1993, Side 102

Gári eða samfelldur skógur?
Eyðing í Landsveit vegna sandágangs virðist þannig hafa verið
komin á alvarlegt stig um 1680 en ekki kenrur fram hvernig upp-
blásturinn hagaði sér og hvernig eyðingin breiddist út. Tvær meg-
inhugmyndir eru uppi um þetta, annars vegar að myndast hafi
gári eftir endilangri sveit fyrir 1700 og hins vegar að eyðingin hafi
hafist á mörgum stöðum og blettir hafi myndast hér og þar í sveit-
inni fyrir 1700 en þá hafi verið lítil eyðing á efstu jörðurn sveitar-
innar. Þetta síðarnefnda var skoðun Guðmundar Arnasonar í
Múla sem reyndi að gera sér grein fyrir því með stuðningi Jarða-
bókar Arna og Páls hvar blettirnir hefðu verið. Guðmundur trúði
því að á milli bæjanna Markar, um 5-6 km frá Skarði, og Merki-
hvols, þar fyrir norðaustan og efst á Landi, hefði verið samfelldur
og þykkur skógur, alveg fram um 1860, en verið horfinn um 20
árum síðar. Skóginn nefndi hann Landskóg og um þetta studdist
hann við sagnir í sveitinni. Arnór Sigurjónsson varheldur vantrú-
aður á þetta, taldi líklegt að heimildarmenn Guðmundar hefðu
séð skóginn í hillingum. Arnór taldi hins vegar að konrinn hefði
verið samfelldur sandgári innan frá Þjórsá og út fyrir Tjörvastaði
þegar um 1700.54 Á þetta skal nú litið nánar.
Efst á Landinu voru býli sem sum voru nátengd Skarði (sjá
meðfylgjandi kort). Lyrst er að nefna Eskiholt sem var að hálfu
leyti í eigu Skarðskirkju og á að hafa verið lækkað í mati um 1680
samkvæmt Jarðabók Árna og Páls og farið úr 20 hundruðum í 14;
blásturssandur er sagður hafa spillt túni og engjum stórkost-
lega.55 Lorna Eskiholt var um 5-6 km fyrir norðaustan Gamla
Skarð og þar með nálægt Mörk og væntanlega í jaðri Landskógar,
hafi hann þá verið til.
Kirkjan í Skarði átti jarðirnar Osgröf og Yrjur og jafnframt 20
kúgildi. Var svo komið að eigandi Skarðs, Bjarni í Heynesi í nafni
Helgu, konu sinnar, var leystur undan því að viðhalda kúgildun-
um en fékk kirkjunni í staðinn sjö hundruð í Eskiholti og sex
hundruð í lausafé árið 1693. Aðalskýring þess að ekki var unnt að
framfleyta kúgildunum var sú að kirkjujörðum Skarðs, Osgröf og
Yrjum, hafði hrakað svo mikið.56
Jörðin Osgröf er um 4-5 km fyrir norðan Eskiholt og er að sjá
100
Goðasteinn