Goðasteinn - 01.09.2007, Side 112

Goðasteinn 2007
svefni. Og þegar héín vaknaði þá vaknaði hún og hefur ekki unnt sér hvíldar síðan.
Fyrsta alvarlega tilraunin til að koma versluninni í hendur íslendinga er stofnun
Gránufélagsins sem varð á tímabili mjög umsvifamikið. Fað spannaði yfir
Norðurland og Austfirði, flutti inn vörur fyrir félagsmenn sína og afurðir þeirra út.
Þetta er bylting. Innfluttar vörur stórlækka í verði og afurðir bænda hækka að
sama skapi. Með tilkomu Gránufélagsins varð mikil hreyfing annars staðar á land-
inu. Húnaflóafélagið var stofnað og allsstaðar er rætt um verslunarsamtök. Fólk er
að átta sig á því að það er hin vinnandi hönd er skapar auðinn.
Slrkir straumar hlutu að berast hingað á láglendið þó að hér væri við örðugleika
að stríða sem aðrir voru lausir við og má þar nefna hinar erfiðu samgöngur vegna
hafnleysis og stórfljóta er skáru héraðið sundur þvers og kruss.
Árið 1888 er Kaupfélag Árnesinga stofnað að Húsatóftum á Skeiðum. Lög eru
svo samþykkt fyrir félagið að Húsatoftum 27. febrúar 1889. Tveimur árum síðar
er félaginu skipt því hagsmunir félagsmanna fara illa saman þar sem vesturhlutinn
vill skipta við Reykjavík en austurhlutinn vill hafa Stokkseyri sem uppskipunar-
höfn. Við það verður til nýtt félag er nefnist Stokkseyrarfélagið og í því eru deildir
í Fljótshlíð og Austur- og Vestur Landeyjum. Stofnfundur þessa félags er haldinn
að Sandhólaferju 15. maí 1891. Þetta voru fyrstu verslunarsamtökin er Rangæ-
ingar bundust.
í Vík í Mýrdal starfaði pöntunarfélag frá 1884 undir forystu Halldórs Jónssonar
í Suður-Vík. Það félag mun hafa haft mikil viðskipti við Rangæinga.
Stokkseyrarfélagið hafði um tíma deildir í öllum hreppum Rangárvallasýslu en
fljótlega fóru Eyfellingar að beina viðskiptum sínum til Víkur, fyrst til Halldórs
Jónssonar og Brydesverslunar og svo til Kaupfélags Skaftfeliinga er var stofnað
1906. Stokkseyrarfélagið mun lítið hafa starfað á stríðsárunum fyrri, 1914-1918.
Tilraun var gerð til að endurreisa það en sú tilraun misheppnaðist og töpuðust
allar eigur þess.
Árið 1903 er stofnað félag sem ber hið virðulega nafn Kaupfélag Árnesinga og
Rangæinga og er rekið sem pöntunarfélag með aðsetri á Eyrarbakka. Ekki fara
miklar sögur af þessu félagi, því tveimur árum síðar er því breytt í hlutafélag og
að sjálfsögðu skýrt í höfuðið á Heklu gömlu. Varla er hægt að tala um verslanir
staðsettar í Rangárþingi á síðustu árum nítjándu aldar og þeim fyrstu á þeirri
tuttugustu. Þó má nefna Þorvald Bjarnason á Þorvaldseyri er hafði gott samband
við Vestmannaeyjar, keypti þar vörur og seldi sveitungum sínum. Einnig fékk
hann skip frá Noregi með timbur í hús sitt á Þorvaldseyri og var það mikið
afreksverk árið 1886. Einar Jónsson hreppstjóri á Ysta-Skála mun hafa rekið
verslun á heimili sínu um tíma. Stærsta einkaverslunin mun þó hafa verið hja
Auðuni Ingvarssyni í Dalseli og var hans verslun allumfangsmikil á tímabili.