Goðasteinn - 01.09.2007, Page 119

Goðasteinn 2007
Hvernig verður
þéttbýli til?
Með tuttugustu öld-
inni hefst mikil gerjun í
íslensku þjóðfélagi. Með
öldinni vaxa upp tvær
voldugar fjöldahreyfing-
ar. Ungmennafélags-
hreyfingin og Sam-
vinnuhreyfingin. Ung-
mennafélagshreyfingin
helgar sig fyrst og
fremst baráttunni fyrir fuilu sjálfstæði íslands frá Dönurn og mannrækt til líkama
og sálar. Ungmennafélögin höfðu gríðarleg áhrif og voru máttarstólpar í sjálfstæð-
isbaráttunni. Samvinnuhreyfingin aftur á móti starfaði á efnahagssviðinu. Hún
barðist fyrir því að koma versluninni inn í landið og að þeir sem keyptu vörur eða
framleiddu þær nytu arðsins af þeim viðskiptum í staðinn fyrir að hann safnaðist
upp í útlöndum eða hjá einstökum mönnum. Arftakar gömlu selstöðukaupmann-
anna og ört vaxandi stétt íslenskra kaupmanna og hin nýja útgerðarmannastétt er
hóf hér útgerð hringinn í kringum landið snerist til vanar hagsmunum sínum og
fylkingum laust saman.
Þegar frelsið var fengið frá Dönum, tóku íslendingar að byggja þjóðfélag sitt
upp, koma á það skipulagi og stofna stjórnmálaflokka sem höfðu ákveðnar þjóð-
félagslegar stefnur. Menn og stéttir voru dregin í flokka til hægri og vinstri og á
áratugnum 1920 til 1930 voru breiðfylkingar myndaðar og upp frá því stóðu þær
vígbúnar hver andspænis annarri - samvinnumenn í Framsóknarflokkum sem að-
hyllast félagslegar lausnir á þjóðfélagsmálum og einstaklingshyggjumenn í Sjálf-
stæðisflokknum sem vildu að dugnaður og útsjónarsemi einstaklingsins fengi að
njóta sín til að byggja upp hið nýja ísland,. Víglínan lá vítt og breitt um landið
þvert og endilangt og átökin voru gríðarlega hörð, enda miklir baráttu- og hug-
sjónamenn í báðum fylkingum. Þó er óhætt að fullyrða að enginn hafi haft meiri
áhrif á þróun mála á þessum tíma heldur en Jónas Jónsson frá Hriflu, enda hat-
aðasti og dáðasti maður þessa tímabils. Hann var sonur foreldra er voru systkina-
börn og alinn upp í einu mesta örreitiskoti í Þingeyjarsýslu en gáfur hans og
framsýni báru af, þannig að enn deila menn um verk hans og kenningar. En hvað
kemur okkur þetta við? Jú, örlög okkar voru ekki ráðin hér heima í héraði, heldur
af mönnum í bakherbergjum suður í Reykjavík er voru að tefla refskák þar sem
117