Morgunblaðið - 31.01.1981, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 1981
9
John Darnton/ NEW YORK TIMES
Pólskir bœndur viöra kröfur sínar á fjöldafundi í Varsjá. Þegar ástandiö var verst í pólskum landbúnaöi
hröktust yfir fimm milljónir ungmenna á mölina.
Fátækir, ofsóttir
- og fastir fyrir
Pólsku bændurnir „passa ekki inn í kerfiö“
ímynd hans er kunn í sveitum um heim allan —
hann vinnur höröum höndum viö aö yrkja jörðina,
óttast guö, er meinilla viö fyrirskipanir stjórnvalda og
heldur fast í land sitt í krafti sannfæringar sinnar um
helgi eignarréttarins. En annars staöar í Evrópu
hefur smábóndinn oröiö aö víkja fyrir stóryrkjubúum
tuttugustu aldar og í flestum kommúnistaríkjum í
austri er hann oröinn „landbúnaðarverkamaöur“,
þ.e. launþegi á risastóru ríkisbúi. Þaö er aöeins í
Póllandi sem ímyndin á sér enn stoð í veruleikanum.
Hinn dæmigeröi bóndi er smábóndi. Fyrir utan
rafvæöingu og aukna lestrarkunnáttu hefur líf hans
lítið breyst svo öldum skiptir. Hann býr á fimm til sex
hektörum lands í einnar hæöar húsi úr timbri eöa
múrsteini meö hlöönu eldstæöi í eldhúsinu og
trúarlegum myndum á veggjum. Utanhúss er brunn-
ur, svínastía og hlaöa meö stráþaki þar sem haföur
er einn hestur og ein eöa tvær kýr.
Þannig umhverfi elur af sér seiglu og íhaldssemi
og því er það til marks um dýpt þeirra hræringa sem
verkföllin í Gdansk í ágúst síöastliönum hafa valdiö,
aö þær hafa náö til innstu afkima sveitanna. Á sama
hátt og iönverkamenn vilja sjálfseignarbændur fá
sjálfstætt stéttarfélag. Fyrir nokkru frestaöi hæsti-
réttur Póllands ákvöröun um aö lögfesta stéttarfélag
bænda. Af forsjálni reyndist forsvarsmaöur þeirra
andvígur verkfalli. En ef bændur fara meö sigur í
þessu máli og tekst aö fá meirihluta hinna 3,5
milljóna bænda í félagsskap sinn, gætu þeir oröiö
enn einn meiriháttar valdaaöili sem ekki aöhyllist
kommúnisma.
Fyrir heimsstyrjöldina síðari var Pólland fyrst og
fremst landbúnaöarríki og þingræöisstjórn landsins
einbeitti sér aö umbótum í landbúnaöi í þeirri
viöleitni aö skapa „heilbrigða bændastétt" og draga
úr hinni hörmulegu fátækt til sveita. Ríkisstjórn
kommúnista eftir stríö var hins vegar fyrst og fremst
meö hugann viö iönvæöingu. „Martröö okkar
kynslóöar var atvinnuleysi til sveita,“ sagöi einn
fyrrverandi aðalráðgjafi Wladyslavs Gomulka, fyrrum
flokksforingja. „í Póllandi voru fimm hektara bænda-
býli algengust þar sem fimm fullorönir unnu. Þessi
eymd í sveitunum varð aö þráhyggju hjá okkur öllum
og viö hófumst handa viö aö skapa ný atvinnutæki-
færl í borgunum án þess aö hugleiða hvaöa
afleiöingar þaö hefði fyrir sveitirnar.” í einhverjum
umfangsmestu fólksflutningum sem um getur í
Evrópu, yfirgáfu fimm milljónir ungmenna sveitabýlin
og héldu til borganna á fimmtán ára tímabili.
Smábændurnir voru þeir sem gleymdust í byltingu
sósíalista. Leiötogar kommúnista lofsungu þá í
Innantómu málskrúði sem stafaöi af sektarkennd
marxista gagnvart þeim sem strituöu svo greinilega
fyrir jafnlítiö. Aö vísu var gefið eftir í sumu — falliö
var frá því að neyöa bændur til samyrkjubúskapar
og skylda þá til aö láta af hendi ákveöið framleiöslu-
magn. En þess í staö kom engin samræmd
landbúnaöarstefna. Ríkisstjórnin, sem fyrirvarö sig
fyrir aö vera eina austantjaldsríkiö þar sem landbún-
aður var aö mestu í einkaeign, hélt traustataki í þá
hugmynd aö einhvern tíma kæmist hann allur í
félagseign. í þeirri von aö sjálfseignarbændur sem
framleiddu tvo þriöju landbúnaöarframleiöslunnar,
gengju í samyrkjubúin, voru þeir sniögengnir. Nær
öll fjárfesting rann til ríkisbúa og samyrkjubúa sem
voru afkastalítil og undir lélegri stjórn.
Nú er svo komiö aö meir en þriöjungur einkabýla
er yrktur af fólki sem komiö er yfir sextugt og á
margt hvert enga erfingja til aö taka viö jöröum
sínum. Flóknar og vilhallar veröbætur hafa dregið úr
hvatningu bænda og valdiö vöruskorti. Uppskeran í
ár er hin rýrasta í tíu ár, sumpart vegna rigninga, en
einnig vegna of lítils framboðs og lélegrar dreifingar
á áburöi og skordýraeitri.
Sjálfseignarbændur passa ekki inn í kerfið. Þaö
var ekki fyrr en fyrir skömmu aö þeir fengu rétt til
almannatryggingabóta og ellilífeyris, en slíkar bætur
eru reiknaðar út eftir framlagi þeirra til ríkisins, og
verölag á því er lakara en á frjálsum markaöi. Þeir
eru stundum rægöir fyrir aö vera ný-kapítalistar -
og reyndar er hagur stærstu bændanna afar góöur,
þótt lífiö sé erfiöara í sveitinni en í borgum — en þeir
eru líka þrautpíndir af sköttum, verðbólgu og
spilltum embættismönnum. Mörgum þykir hinir
opinberu fulltrúar þeirra, Sameinaöi smábænda-
flokkurinn, sem lýtur stjórn kommúnista, lítiö annað
en léleg skrýtla.
Óánægjan braust út í aðgeröum áriö 1978. Ný lög
kváöu svo á aö ellilífeyrir skyldi háöur því skilyrði aö
bændabýli yröu eignfærö ríkinu (síöar var því breytt
í færslu til hvaöa eiganda sem væri). Bændur litu á
þessi ákvæöi sem enn eina lævíslega aöferö ríkisins
til aö ná undir sig landi þeirra og þeir skipulögðu
sjálfsvarnarnefndir smábænda nálægt Lublin, síöan
t' Grojec, Przemysl, Rzeszow og Siedlice. Svonefndur
smábænda-háskóli stóö fyrir fyrirlestrum og neðan-
jaröar fór af stað útgáfustarfsemi.
Bráðabirgöanefnd hinna frjálsu verkalýösfélaga
bænda er stofnuö var 7. september í þorpinu Lisow
nálægt Radom, kaus sér fyrir formann Zdzslaw
Osttek, ávaxtabónda meö takmarkaöa reynslu af
stjórnmálum. Hinn 20. september hittust 40 bændur
í Kaþólska menntamannaklúbbnum í Varsjá til aö
samþykkja lög félagsins. Reiðir bændur í hundraöa-
tali flykktust á fyrsta stóra fund félagsskaparins er
hlaut heitið Sveitasamstaöa, en hann var haldinn í
Fílharmóníusalnum í Cracow hinn 9. október.
Iðnverkamennirnir sem minntust stuönings
bænda viö sig í verkföllunum veittu Sveitasamstöðu
blessun sína. En þeir áttu fullt í fangi meö eigin
baráttumál og skiptu sér ekki af baráttu Sveita-
samstööu fyrir lögskráningu og ráölögöu þeim
hófsemi.
Flokknum sem aö vísu vildi ákafur efla góöan
anda meðal bænda var greinilega lítt um þaö gefiö
aö þurfa aö standa augliti til auglitis viö enn einn
andstööuhópinn. Stanislaw Kania foringi flokksins
hvatti bændur til aö hætta við stofnun sjáifstæös
stéttarfélags og treysta þess í staö á landbúnaöar-
félögin, en það eru þjónustustofnanir sem bændur
hafa litlar mætur á.
Enda þótt félagsmenn séu stjórninni andsnúnir,
hafa samtökin, sem telja sig hafa um 600.000 félaga,
veriö hófsöm í stjórnmálum og ekki alls kostar örugg
meö sig. Ríkisstjórnin hefur reynst sáttfús og þaö
viröast vera möguleikar á samkomulagi fyrir rétti um
oröalag varöandi þaö hvort eigendur smábýla
fullnægi skilyröum sem hluta-launþegar þar sem
mikill hluti framleiöslu þeirra fer samkvæmt samn-
ingum til ríkisins á föstu verði. En hvort slík lausn
nægi bændum er vafasamt. Aö baki hinum mýmörgu
kvörtunarefnum þeirra varöandi verölag, skatta,
skort á hvatningu til starfa og mútugreiöslur til aö
komast yfir áburö hljómar stefiö um aö þeir hafi
verið hundsaöir og rægöir einum of lengi í þjóöfélagi
sem samkvæmt kenningunni metur vinnuna ofar
fjármagni.
OPIÐ í DAG KL. 9—4
KRUMMAHÓLAR
Mjög góð 4ra herb. íbúö. 3
svefnherbergi.
STELKSHÓLAR
3ja herb. íbúö á 3. hæð.
ÁSBRAUT, KÓP.
4ra herb. íbúð á 3. hæð.
VESTURGATA
3ja herb. íbúö á efri hæö, ca. 90
fm.
KLEPPSVEGUR
3ja til 4ra herb. íbúö á 3. hæö,
ca. 105 ferm.
HLAÐBREKKA, KÓP.
3ja herb. íbúö á 1. hæð ca. 90
ferm.
RAÐHÚSí GARÐABÆ
Raöhús á tveim hæöum ca. 200
ferm. Bílskúr 48 ferm fylgir.
MOSFELLSSVEIT
RISHÆÐ
3ja herb. rishæö ca. 80 ferm í
timburhúsi.
í HLÍÐUNUM
6 herb. íbúö á jaröhæö ca. 136
ferm. 4 svefnherb.
SELTJARNARNES
FOKHELT RADHUS
Rúmlega fokhelt raöhús á tveim
hæöum. Verö 650 þús.
NJÁLSGATA
3ja herb. íbúö á efri hæö ca. 65
ferm.
LAUFASVEGUR
2ja og 3ja herb. íbúöir í risi. Má
sameina í eina íbúö.
ÁLFTAHÓLAR
4ra herb. íbúö 117 fm. Bílskúr
fylgir. Verö 520 þús.
HVERFISGATA
Efri hæö og ris, 3ja herb. íbúöir
uppi og niðri.
VESTURBERG
4ra—5 herb. íbúö á 3. hæð.
Verð 400 þús.
DVERGABAKKI
4ra herb. íbúð á 1. hæö. Verð
400 þús.
Vantar á
söluskrá
sérhæöir, einbýlishús,
raöhús, 2ja, 3ja og 4ra
herb. íbúöir á Reykja-
víkursvæðinu, Kópavogi
og Hafnarfiröi.
Pétur Gunnlaugsson, lögfr
Laugavegi 24,
símar 28370 og 28040.
28611
Opid í dag 2-4.
Austurbær —
Kópavogur
Einbýlishús á 2 hæðum. Bílskúr,
6 svefnherb. Vandaöar innrétt-
ingar.
Borgarholtsbraut
Einbýlishús, hæö og ris. Bílskúr.
Stór lóö. Mikiö endurnýjaö.
Hverfisgata
Parhús, steinhús á 2 hæöum.
Samtals um 90 fm. Mikiö
endurnýjað. Eignarlóö. Veró
400 þús.
Barmahlíö
6—7 herb. 170 fm efri hæð
ásamt bílskúr. Mikiö endurnýj-
aö.
Hraunbær
4ra herb. 120 fm íbúð á 3. hæð.
Skipti á minni íbúö æskileg.
Raufarsel
Raöhús á 2 hæðum. Grunnflöt-
ur 96 fm. Bílskúr. Húsiö er á
byggingarstigi.
Baldursgata
Lítiö steinhús, sem er jarðhæö
og ris meö timburinnréttingum.
Þarfnast standsetningar.
Barnafataverslun
í miöborginni
Verslunarhúsnæði á götuhæö,
140 fm nálægt Laugavegi í
skiptum fyrir góða 3ja herb.
íbúö.
Spóahólar
2ja—3ja herb, 78 fm íbúö á
jaröhæö. Verö um 340 þús.
Krummahólar
4ra—5 herb. endaíbúð, 110 fm
á 4. hæð. Bílskúrsréttur. Falleg-
ar innréttingar. Video í húsinu.
Engihjalli
3ja herb, um 90 fm horníbúö á
efstu hæð. Frystigeymsla, góð-
ar innréttingar.
Hrísateigur
2ja herb. um 55 fm kjallaraíbúö.
Samþykkt. Verð 230 þús., útb.
180 þús.
Frakkastígur
2ja herb. 50 fm íbúö á 2. hæð í
járnvörðu timburhúsi. Verð um
220 þús.
Hús og efgnir
Bankastræti 6
Lúðvík Gizurarson hrl
Þl Al’GLYSIR L.M ALLT LAND ÞFííAR
Þl AIGLYSIR l MORGI NBLAÐIM
Kambasel — Raðhús
Til sölu eru tvö tveggja hæöa raöhús meö innbyggð-
um bílskúr. Húsin eru 190 fm aö stærö og veröa
afhent fokheld að innan, en fullgerö aö utan, þ.e.
meö gleri, útihuröum, innihuröum og máluö. Lóö og
bílastæði frágengin.
Einnig er til sölu tveggja hæöa raöhús um 140 fm.
Húsið veröur afhent fokhelt aö innan og fullgert aö
utan.
Svavar Örn Höskuldsson
múrarameistari.
Skrifstofa Síöumúla 2, sími 86854.
Ath.: Opiö í dag kl. 2—5.
Heimasími sölumanns 73732.
Verzlunarhúsnæði
óskast til leigu
Þjónustufyrirtæki óskar eftir að taka á leigu strax
um 150 fm húsnæöi fyrir skrifstofur, afgreiðslu og
lager í eða nálægt miðbænum. Uppl. í símum
43804 og 27130.