Morgunblaðið - 31.01.1981, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 1981
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 1981
25

Útgefandí hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 70 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 4 kr.
eintakiö.
Hver er vaxtastefnan?
Hvar verður framkvæmdin?
Ríkisstjórnin kunngjörði þjóðinni tvennt, varðandi vexti
á ári nýkrónunnar, um sl. áramót: 1) Að hún hygðist
stórauka hlut verðtryggðra innlána í bankakerfinu með því
að stytta binditíma þeirra úr 24 mánuðum í 6. 2) Að hún
myndi lækka útlánsvexti 1. marz nk.
Seðlabankinn hefur nú sent ríkisstjórninni tillögur í
vaxtamálum, sem byggðar eru á ákvæðum gamlárskvelds-
laga ríkisstjórnarinnar. Ljóst virðist af tillögunum að stefna
ríkisstjórnarinnar muni þýða vaxtahækkun, enda leiðir það
af sjálfu sér að þeim mun stærri hluti sparifjár og innlána,
sem flytzt yfir á fulla verðtryggingu með 6 mánaða bindingu,
þeim mun hærri hljóta útlánsvextir þessa sama fjármagns
að verða.
Vaxtatillögur Seðlabankans, byggðar á bráðabirgðalögun-
um, bíða enn afgreiðslu hjá ríkisstjórninni. Forsætisráð-
herra segir hinsvegar í viðtali við Mbl. í gær að ákvæðið um
styttingu binditíma fullverðtryggðra innlána „verði að
komast til framkvæmda mjög bráðlega". Hinsvegar skuldar
ríkisstjórnin enn svar við því, hvernig þessi verðtrygging
innlánsfjár kemur heim og saman við fyrirheitið um lækkun
útlánsvaxta 1. marz nk. Er hægt að ganga samtímis upp og
niður vaxtastigann? Hver verður framkvæmdin á gagnstæð-
um vaxtafyrirheitum stjórnarinnar? Þar um spyrja ekki sízt
sparifjáreigendur, forsjármenn atvinnuvega og húsbyggj-
endur.
Hér skal ekki dregið í efa að ríkisstjórnin hyggi á efndir
loforða sinna. En það er meir en tímabært, á mánaðarafmæli
bráðabirgðalaganna, að bankamálaráðherrann, Tómas
Árnason, geri þjóðinni marktæka grein fyrir því, hvern veg
þessi vaxtastefna, sem virðist opin í báða enda, stenzt í
framkvæmd.
Hvar á að taka
millifærslufjármagnið ?
Það er staðreynd, studd af áratugareynslu, að gengi
íslenzkrar krónu, kaupgildi hennar gagnvart erlendri
mynt, ræðst annarsvegar af tilkostnaði heimafyrir í
útflutningsframleiðslu, hinsvegar af markaðsverði fram-
leiðslunnar erlendis. Þetta viðurkennir ríkisstjórnin í raun
með því að hengja tímabundið fast gengi á snaga
niðurgreiðslu framleiðslukostnaðar í sjávarútvegi, þ.e. með
framleiðslustyrk til að mæta fyrirsjáanlegum rekstrarhalla í
kjölfar nýs fiskverðs. Talsmenn ríkisstjórnarinnar tala um
allt að tíu milljarða gamalkróna millifærslu meðan gengið er
fast. — En hvar á að taka þessa fjármuni? Þar um er ekkert
á hreinu, mánuði eftir setningu bráðabirgðalaganna.
Alþýðubandalagið staðhæfði að þessir perlingar væru til í
duldum sjóðum Seðlabanka. Á það gátu aðrir stjórnarliðar
ekki fallizt, enda reyndist fullyrðingin jafn haldlítil og önnur
skrif Þjóðviljans um efnahagsmál. Þá var bollalagt um
lántökur erlendis, sem ærnar eru fyrir, til að halda
undirstöðuatvinnuvegi okkar gangandi; eða nýja skatt-
heimtu, en þar er boginn einnig yfirspenntur. Það er
skattastefnan sem er meginorsök þess að eiginfjármyndun
er engin í atvinnurekstri þann veg að framleiðslan getur ekki
byggt sig upp og gengur nær alfarið fyrir lánsfjármagni.
Guðmundur G. Þórarinsson kemur síðan r.ieð þá skýringu
í viðtali við Mbl. í gær að millifærslan til sjávarútvegsins
verði sótt í niðurskurð í ríkisbúskapnum. Hvar skera á niður
lét hann ósvarað, þó oft hafi krafizt svara við þeirri
spurningu sjálfur.
Svo bráðlát var ríkisstjórnin um bráðabirgðalög um
millifærslu og vaxtakjör að ekki mátti bíða þess að
löggjafinn, Alþingi, kæmi saman. Bið hefði þó naumast
sakað, enda mánuður liðinn frá setningu laganna og Alþingi
þegar fyrir nokkru komið saman, en ríkisstjórnin engu nær,
að því er virðist, um framkvæmd ákvæða eigin lagasetn-
ingar. Það er lag á Læk þegar landsstjórnin dansar
blindingsleik um framkvæmd eigin „stefnu", ef nota má það
orð, í viðkvæmustu þáttum þjóðarbúskaparins.
Þ
aö er lyginni líkast aö kynnast kjörum þessa fólks og ég heföi víst ekki
itrúað því sem ég sá, heföi ég ekki beinlínis þreifaö á því,“ sagöi Hans
■ ■ Kristján Árnason, hagfræöingur, í viötali viö Morgunblaðið er hann kom
neim úr fjögurra daga ferö til Póllands í fyrradag. „Þaö sem kom mér
gjörsamlega í oþna skjöldu var hversu samstööumenn eru vissir um aö ekki komi
til hernaðarlegrar íhlutunar Sovétmanna. Þeir sjá þaö einfaldlega ekki fyrir sér.
Þegar maöur spyr hvort þeir óttist ekki aö ólgan í landinu sé aö nálgast þaö mark
aö Sovétstjórn taki í taumana, segja þeir: „Hvers vegna í ósköpunum ættu þeir
aö gera þaö? Þaö sem hér er aö gerast er okkar mál — okkar innanríkismál.
Rússar færu heldur aldrei aö stofna valdajafnvæginu í Evrópu í hættu meö því aö
fara meö her á hendur Pólverjum. Svona tala þessir menn og ég hitti engan sem
mér virtist vera meö ööru hugarfari.
Annað, sem vakti sérstaka athygli mína er hversu víötæk samstaðan er. Maöur
hittir engan sem mælir Flokknum bót, og raunar er alveg augljóst aö Flokkurinn
hefur nú oröiö mjög takmörkuö völd í þessu landi. Aö nafninu til er hann enn viö
völd, en í rauninni ekki. í landinu ríkir upplausnarástand og þaö er ekki hægt aö
fara fótmál án þess aö veröa þess áskynja," segir Hans.
„Hvernig stóö á ferðum
þínum og hvaö varstu lengi í
Póllandi?"
„Ég var í Póllahdi í fjóra
daga og komst þangaö frá
Finnlandi, þar sem ég var í
viðskiptaerindum. Ég átti
slíkt erindi til Póllands, og
vegna sérstakrar velvildar og
góörar fyrirgreiöslu pólska
sendiherrans í Fteykjavík og
sendiráös Póllands í Helsinki
tókst mér aö fá vegabréfs-
áritun á skemmri tíma en
venjulegt er. Ég var þrjá
ávaxtasafi sem er svo dýr aö
enginn hefur ráö á aö kaupa
hann, Pepsi Cola og þaö,
sem fólkið var raunverulega
aö slægjast eftir, en þaö var
brauö. Tvisvar á dag kemur
vörubíll meö brauöskammt-
inn, en hann er svo takmark-
aöur aö aöeins hluti þeirra,
sem þarna voru, gátu gert
sér von um að hremma
brauðhleif. í húsnæöinu var
kjötdeild, en hún var lokuð.“
„Rétt hjá þessum stór-
markaöi er svo skemma og
þar fer svartamarkaðsbrask-
„Ég kom í háskólann í
Lodz þar sem þúsundir nem-
enda voru í verkfalli. Þeir
leggja áherzlu á kröfur sínar,
m.a. meö veggspjöldum. Ég
skrifaöi hjá mér boðskap
nokkurra slíkra spjalda en
hann var þessi:
„Mæöur okkar standa í
biörööum — viö bíðum í
háskólunum. “
„Hvernig má þaö vera að
fiskar og stúdentar hafi
enga rödd?“
„Ríkiö limlestir sjálft sig í
hvert sinn sem það gerir
Vofíjr-spjald, sem Hans fékk í bækistöðvum Samstöðu í Varsjá.
Samstöðumenn trúa ekki að hernað-
aríhlutun Sovétmanna sé yfirvofandi
daga í Varsjá og einn dag í
Lodz.“
„Þú minntist á kjör al-
mennings?"
„Já, þau eru meö ólíkind-
um, og sérstaklega er þaö
áberandi þegar komið er frá
Varsjá til Lodz. Varsjárbúar
eru bersýnilega betur settir.
Fólk er þar betur klætt og
borgin öll meira aölaðandi en
Lodz, sem er einhver drunga-
legasti staöur sem ég hef
komið til. Lýsandi dæmi um
þau kjör sem menn þúa viö
þar er kannski þaö sem ég sá
í opinberum stórmarkaði þar
í borg. Þetta var vöruhús, þar
sem matvörudeildin hefur
kannski veriö á stærö viö
hálfan Vörumarkaöinn hér í
Reykjavík. Gólfplássinu er
skipt í tvennt, — þaö svæöi
þar sem vörur eru í hillum, og
nokkurskonar rétt þar sem
fólkið þíöur þess aö komast
aö vörunum. Þaö er girt á
milli og aðeins fáir fá aö vera
inni í einu. Ég gæti trúaö aö
þarna hafi veriö um fimm
hundruð manns, þar af fimm-
tíu í vörudeildinni og fjögur-
hunduð og fimmtíu í réttinni.
í þessari verzlun fengust eft-
irtaldar vörur, og annað ekki:
Þurrmjólk í tvennskonar um-
búöum, þrjár tegundir af
niðursoönum baunum, may-
onnaise, gervikaffi, te,
- segir Hans
Kristján
Árnason sem
er nýkominn
írá Póllandi
iö fram. Þangaö kemur fólk
meö þaö, sem þaö hefur
aflaö sér meö ýmsum hætti,
og þarna fer hin raunveru-
lega verzlun meö nauösynja-
vörur fram. Verölag er þarna
langtum hærra en í opinber-
um verzlunum, og þarna er
t.d. hægt aö fá kjöt, en þaö
er óheyrilega dýrt, svo dýrt
aö aðeins efnað fólk hefur
ráö á aö kaupa þaö stöku
sinnum. Þeir sem eiga gjald-
eyri geta gert allt — hvaö
sem er. Þeir geta keypt allt,
mútaö hverjum sem er, var
mér sagt. Hiö opinbera gengi
á zloty — pólska gjaldmiölin-
um — eru þrjátíu zloty fyrir
hvern Bandaríkjadal, en á
svörtum markaöi er hægt aö
fá 120—150 zloty fyrir hvern
dal. í landinu er sem sé
tvenns konar hagkerfi, hiö
opinbera og neöanjaröar-
hagkerfiö sem viröist vera
miklu virkara.
Hans Kristján Árnason
þegna sína að glæpa-
mönnum, sagöi Karl
Marx. “
„Þegar við getum unniö,
þá vinnum viö, þegar viö
verðum, þá förum viö í
verkfall. “
Samstöðumenn halda því
fram að af 13 milljónum
vinnufærra manna séu um 10
milljónir í samtökum þeirra. í
landinu öllu eru 35 milljónir
manna, en af þeim voru til
skamms tíma 3 milljónir
meölimir í Flokknum. Á und-
anförnum mánuöum hafa
menn gengið unnvörpum úr
kommúnistaflokknum og
samstööumenn segja, aö nú
séu aðeins tvær milljónir sem
hafi flokksskírteini.
Auövitaö er erfitt aö meta
hversu nærri lagi þessi tala
er, en hitt er áreiöanlegt aö
flokksmönnum hefur fækkaö
stórlega, og sá sem nú léti
sér detta í hug aö ganga í
Kommúnistaflokkinn, yröi
hrópaöur niöur“.
„Hefurðu ákveönar kenn-
ingar um þaö hver þróunin
veröi í Póllandi á næstunni?"
„Já, ég get ekki ímyndaö
mér aö þetta upplausnarást-
and geti enzt. Ég held aö fáir
séu svo bjartsýnir aö halda
aö lýöræöi og velmegun séu í
uppsiglingu í þessu landi.
Efnahagslífiö er lamaö og sú
miðstýring, sem hefur verið á
undanhaldi er forsenda þess
einræðis sem þar er ríkjandi.
Pólland er þannig í sveit sett,
aö Sovétríkin mundu aldrei
líöa þaö aö missa áhrif sín
þar. Ég sé ekki annað en aö
Sovétmenn muni láta til skar-
ar skríöa. Spurningin er ekki
hvort — heldur hvenær. Von-
brigöi þessa fólks sem þessa
stundina er nánast í frelsis-
vímu, veröa mikil, því aö
frelsiö sem þaö telur sig vera
aö höndla er ekki annaö en
blekking, aö mínu mati.
Þaö sem feröamaöur verö-
ur strax var viö er hversu
geöugt fólk býr í þessu landi.
Allir eru þoönir og búnir aö
greiöa götu manns, þótt
fæstir tali t.d. ensku, frönsku
eöa þýzku. Pólverjar vinna
hjarta manns viö fyrstu kynni
og á feröum mínum í útlönd-
um minnist ég þess ekki aö
hafa rekizt á svona mikla
almenna hlýju og ég kynntist
þarna. Ég hitti fólk úr ýmsum
þjóðfélagsstéttum, verka-
menn, stúdenta, listamenn,
kaupsýslumenn, starfsmenn í
ráðuneytum, þlaöamenn, svo
eitthvaö sé nefnt. Allir lögöu
sig fram um aö gefa mér,
útlendingnum, sem gleggsta
mynd af ástandinu.
Til aö geta skiliö þjóöina
aö einhverju marki veröa
menn aö hafa einhverja inn-
sýn í sögu Póllands. Landiö
hefur veriö vígvöllur Evrópu
frá aldaöðli og þær raunir og
hörmungar, sem yfir hana
hafa gengið, eru meö ólíkind-
um. Þetta finnur maöur alltaf
í samtölum við þá sem maöur
hittir, þessa þjóö, sem hefur
barizt fyrir tilveru sinni í svo
ójöfnum leik viö risann í
austri og hina herskáu
Prússa í vestri. M.a. þetta
hefur mótaö þjóöarsálina,
sem ennþá einu sinni reynir
nú aö brjótast úr viðjum
kúgiinar,“ sagöi Hans Krist-
ján Árnason.
Skil næstum allt sem
sagt er á íslenzku
- segir Ann Sandelin,
nýr forstöðumaður Norræna hússins
Fri Harry Granberfc. fréttaritara Mhl. i Finnlandi.
„NORRÆNA húsLö í Reykjavík gæti haft miklu
stærra hlutverki að gegna við að kynna ísland
og íslenska menningu," segir Ann Sandelin,
sem 1. febrúar nk. tekur við starfi forstöðu-
manns Norræna hússins.
Ann Sandelin, sem er 35 ára gömul, er frá
Aabo í Finnlandi og þar stundaði hún nám og
lauk prófi með listasögu sem sérgrein. Að námi
loknu gerðist hún menningarfulltrúi í Karis,
litlum bæ fyrir vestan Helsingfors, en frá 1975
hefur hún gegnt stöðu menningarfulitrúa í
menningarmiðstöðinni á Hanaholmen, sem
Finnar og Svíar reka í sameiningu.
Eiginmaður Ann Sandelin er Borgar Garð-
arsson leikari, sem starfaði við Lilla Teatern í
Helsingfors og flyst nú heim til íslands með
konu sinni.
— Hvers vegna ísland, Ann?
— Ahugi minn á landinu vaknaði þegar ég
kom þangað í fyrsta sinn 1976. Vegna starfs
míns á Hanahólmi hef ég kynnst vel menningu
og menningarsamstarfi Norðurlanda, en eink-
um þó Finna og Svía, og þess vegna fagna ég
þessu tækifæri til að kynnast öðrum þáttum
þess enn betur.
— Annars ætla ég mér að spara stóru orðin
þar til ég hef sett mig vel inn í starfið. Ég
þykist þó vita, að það hafi dregið mjög dám af
forstöðumanninum hverju sinni og hvað mig
varðar þá er mín sérgrein listasaga.
— Ég ætla þó fyrst og fremst að rækja það
hlutverk Norræna hússins að kynna ísland og
íslenska menningu á Norðurlöndum og tel, að í
því efni gæti það látið meira til sín taka en
verið hefur.
Þannig fórust Ann Sandelin orð en næstu
fjögur árin mun hún búa í Reykjavík. Síðan
forstöðumannsstarfið féll henni í skaut hefur
hún stundað íslenskunámið af kappi í háskólan-
um og vafalaust hefur Borgar, maðurinn
Ann Sandelin, sem tekur við starfi forstöðu-
manns Norræna hússins 1. febrúar nk.
hennar, verið henni betri en enginn í þeim
efnum.
— Ég get enn ekki talað íslenskuna nógu vel,
en skil næstum allt sem sagt er, sagði Ann
Sandeiin að lokum.
Nýja bilasmiðjan:
Fyrsti vagninn
afhentur SYR
NÝJA bilasmiðjan hefur nú lokið
við yfirbyggingu og afhent SVR
fyrsta strætisvagninn af 20, sem
fyrirtækið hefur tekið að sér að
byggja yfir. Vagninn kostar um 90
miiljónir gkr og er af gerðinni
Volvo B 10 M, tekur 81 farþega. þar
af 42 i sæti. Nýja bilasmiðjan sér
um yfirbyggingu grindanna i sam-
vinnu við norskt fyrirtæki, VBK,
sem hannað hefur yfirbygginguna
og framleiðir einstakar einingar
hennar. Útlitsteikning er eftir Þór-
arin B. Guðnason.
Höskuldur Jónsson forstjóri Nýju
bílasmiðjunnar sagði í spjalli við
Mbl. að strætisvagnarnir 20 yrðu
afhentir á 6 vikna fresti héðan í frá,
eða fram á árið 1983 að yfirbyggingu
þeirra allra yrði lokið. Hann kvað
helztu nýjungar í þessum vögnum
vera þær að nú væri stæði aftast í
vögnunum og dyr einnig þar í stað
þess að hafa þær í miðjunni eins og
venjulega tíðkaðist. Einnig væri sex
sætum fleira í þessum vögnum en
þeim gömlu og tæki hann alls 81
farþega. Vagninn mun væntanlega
tekinn í leiðakerfi SVR i næstu viku.
„Ég er mjög ánægður með þennan
nýja vagn og sérstaklega að nú skuli
að nýju eftir talsvert hlé hafðar dyr
aftast í vagninum í stað þess að hafa
þær í miðju hans. Gömul reynsla
okkar hefur sannað að það eykur
gegnumstreymi í vagninum og stífl-
ar síður gangana. Vagnstjórar hjá
SVR eru mjög ánægðir með Volvo-
vagnana og telja þá það bezta sem
völ er á. Þá erum við ánægðir með að
yfirbyggingin er úr áli, sem eykur
endingartíma og léttir vagninn tals-
vert,“ sagði Karl Gunnarsson eftir-
litsmaður strætisvagna hjá SVR er
Mbl. spurði hann hvað honum fynd-
ist um nýja vagninn.
Fulltrúar SVR, Veltis og Nýju bilasmiðjunnar við nýja strætisvagninn. Talið frá vinstri: Karl Gunnarsson
eftirlitsmaður SVR, Árni Filippusson sölustjóri Veltis, Ásgeir Gunnarsson forstjóri Veltis. Þórarinn B.
Guðnason hönnuður, Kristfinnur Jónsson verkstjóri Nýju bílasmiðjunnar og Höskuldur Jónsson forstjóri Nýju
bilasmiðjunnar. Ljósnynd Mbl. Kristinn.