Morgunblaðið - 31.01.1981, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 1981
33
Einar Hannesson:
Islenzku silungsvötnin
- vannýtt náttúruauðæfi
Stöðuvötn hér á landi setja
sterkan svip á andlit landsins, ef
svo má að orði komast, fegra það
og bæta. Vatnið sjálft auðgar
íslenska náttúru með fjölbreyttu
dýralífi bæði á láði og legi. Það
„fæðir" af sér góða veiðiá, því að
ljóst er að straumvatn, sem fellur
úr stöðuvatni, býður laxfiskum
betri lífsskilyrði en vatnsfall, sem
ekki hefur slíkan bakhjarl, vatnið
er hlýrra og rennsli jafnara.
Hlutverk stöðuvatns í víðara
samhengi er þannig mikilvægt og
gagnsemi þess sem bústaður sil-
ungs (bleikja og urriði) ótvíræð og
í raun ómetanlegt framlag. Lax-
og göngusilungur kemur hér einn-
ig víða við sögu, á leið fisksins til
hrygningarstöðvanna í ám og
sumstaðar dvelja lax- og göngusil-
ungsseiði á uppvaxtarskeiði sínu í
stöðuvatni um lengri eða skemmri
tíma.
Margir þættir fléttast saman
þegar ræða skal um fiskabúskap í
stöðuvatni. Það efni verður ekki
krufið til mergjar í þessari grein,
heldur aðeins vikið að meðferð
silungsvatna, þessara ágætu nátt-
úruauðæfa, og nýtingu silungs-
stofnsins í stöðuvötnum. Þykir
rétt að fara fyrst nokkrum orðum
um eignarrétt veiði og öðru skyldu
efni, sbr. ákvæði laga, og koma
síðan að fjölda stöðuvatna á land-
inu og fjalla að lokum um ástand
og horfur í veiðiskap í silungs-
vötnum.
Veiðiréttur
fylgir landi
Höfuðreglan er sú, að veiðirétt-
ur fylgir landi. Óheimilt er að
skilja veiðirétt frá landi. Þá er í
lögum um lax- og silungsveiði
innlausnarheimild á veiðirétti
sem skilin hefur verið frá landar-
eign fyrr á tímum.
Landeiganda er einum heimil
veiði fyrir landi sínu. Hann getur
ráðstafað veiði til annarra, en eigi
til lengri tíma en 10 ára í senn
nema leyfi ráðherra komi til.
Landhelgi út í vatn er 60 faðmar
eða 115 metrar og nefnist netlög. í
stöðuvatni er svo almenningur
utan fyrrgreindrar landhelgi eða
svonefnds vatnsbeltis. í almenn-
ingi stöðuvatns er landeigendum
sem land eiga að viðkomandi vatni
öllum veiði jafnheimil, en þeir
mega ekki leigja eða ráðstafa veiði
í almenningi til annarra.
Afréttarvötnin
Búendum sem rétt eiga til
upprekstrar á afrétt, er einum
heimil veiði í vötnum á þeim
afrétti til búsþarfa á sama hátt
sem verið hefur, enda sé veiðirétt-
ur í þeim vötnum eigi einkaeign.
Gildir sama um afréttarvatn og
almenning stöðuvatns, að hlutað-
eigandi má ekki leyfa öðrum að
veiða. Hins vegar hefur veiðifélag
um slík vötn heimild til að ráð-
stafa veiði í báðum tilvikum, þ.e. í
afréttarvatni og almenningi
stöðuvatns. Frá 1970 er lagaskylda
að stofna veiðifélag um allar ár og
stöðuvötn á landinu.
800 stöðuvötn
Hér á landi munu vera um 800
stöðuvötn stærri en 0,3 km2 að
flatarmáli (Vatnamælingar,
Orkustofnun). Er tíundi hluti
þessara vatna meira en 1 km2 að
flatarmáli og þar af 12 vötn 10 km2
eða meira, 13 stöðuvötn 5—10 km2
og 58 vötn á bilinu 1—5 km2 að
flatarmáli. Yfirlit þetta færir
okkur heim sanninn um að við
búum býsna vel, hvað varðar
stöðuvötn á landinu. Fiskifræð-
ingur Veiðimálastofnunar hefur
áætlað að framleiðsla í meðalgóðu
silungsvatni hér á landi gæti verið
10—15 kíló á hvern hektara. Hér
er því um mikil verðmæti að ræða.
Stór akur óplægður
Islensk stöðuvötn má skipa
niður í tvo flokka, byggðavötn og
afréttarvötn eða óbyggðavötn.
Fyrrnefndu vötnin eru öll í góðu
vegasambandi og í þeim hópi eru
helstu veiðivötn landsins þar sem
veiði hefur verið stunduð skipu-
lega um langt skeið, þó að mis-
jafnt sé hvað varðar nýtingu á
, silungsstofni þeirra. Óbyggð-
avötnin eru flest í lélegu vega-
sambandi við byggðina enda liggja
mörg þeirra afskekkt, og tiltölu-
lega fá þeirra hafa verið nýtt
reglulega til veiðiskapar. Flest eru
þau vafalaust með ofsetin sil-
ungsstofn. Það er skoðun þeirra
sem best þekkja til í þessum
efnum að silungsstofn í fáum
stöðuvötnum hér á landi sé nytj-
aður eins og æskilegt væri og
reyndar nauðsyn beri til að gert
sé. Hér er því stór akur óplægður.
Matarkistur
fyrri tíðar
Eins og alkunna er, hafa orðið
róttækar þjóðlífsbreytingar hér-
lendis á þessari öld sem hafa
markað djúp spor á ýmsum svið-
um. Á hinn bóginn hafa breyt-
ingarnar orðið til þess að dregið
hefur úr eða jafnvel hafa verið
lagðir niður góðir siðir og venjur
sem áður tíðkuðust i strjálbýlinu.
Þar má nefna, í sambandi við það
sem hér er verið að fjalla um,
silungsveiði í stöðuvötnum. Ýmis
stöðuvötn voru miklar matarkist-
ur á fyrri tíð og gerðu fólki kleift
að bjargast frá hungurvofunni.
Fækkun fólks í sveitum hefur
orðið til þess að veiðiskap hefur
hrakað mjög víða og hann jafnvel
fallið niður með öllu, sem fyrr
segir, á stöðum þar sem áður var
stunduð töluverð veiði. Hið sama
er að segja um það þegar byggð
hefur dregist saman.
Vaxandi stangveiði
Til nokkurs mótvægis við fyrri
tíðar veiðiskap, sem var nær
eingöngu netaveiði í stöðuvötnum,
hefur á seinni áratugum komið til
sögunnar töluverð ásókn í stang-
veiði í vötnum, auk skipulagðrar
netaveiði veiðibænda í helstu
veiðivötnum landsins. Mikill fjöldi
sumarhúsa borgar- og bæjabúa
hefur risið við mörg byggðavötnin
og sumstaðar hafa heilu byggða-
hverfin skotið rótum. Aðstaða til
veiðiskapar í stöðuvötnum hefur
víða verið komið í þokkalegt horf,
þó að þar sé mikið verk óunnið,
bæði við byggðavötn og afréttar-
vötn.
Stjórnun lögbundin
Hagfelld nýting silungsstofns-
ins í vötnum almennt er skammt á
veg komin í samanburði við lax-
veiðina, sem er í góðu horfi og
hefur þróun í þeim málum verið
ákaflega ör, eins og alkunna er.
Hér er því mikið verk að vinna á
sviði bættrar nýtingar á silungi í
stöðuvötnum landsins. Eins og lög
gera ráð fyrir ber að stbfna
veiðifélag um allar ár og stöðu-
vötn í landinu. Þessu ákvæði þarf
að koma til framkvæmda víða við
einstök stöðuvötn og stöðuvatna-
klasa á afréttum. Þess má geta að
þegar eru starfandi veiðifélög um
vötn á Arnarvatnsheiði (Borgfirð-
ingar), Auðkúluheiði, Gríms-
tunguheiði, Höfðavatn í Skaga-
firði, Mývatn, Skaftártunguafrétt,
Landmannaafrétt, Holtamanna-
afrétt, Þingvallavatn, Úlfljótsvatn
og Hvítárvatn.
Traust skipulag
— betri nýting
Til fróðleiks má geta þess að
skipuleg þróun veiðiskapar í af-
réttarvötnum mun vera lengst
komin hjá Veiðifélagi Land-
mannaafréttar, en á þeirra svæði
eru hin víðfrægu Veiðivötn. I eigu
félagsins eru nú 4 veiðimannahús
og sérstakur eftirlitsmaður er
starfandi um veiðitímann. Félagið
hefur staðið fyrir útleigu bæði til
stangveiði og netaveiði og öllum
tekjum af veiði hefur verið ráð-
stafað til umbóta á eða við vatna-
svæðið. Þá má í þessu sambandi
taka annað dæmi um bætta að-
stöðu til stangveiði við ób.vggða-
vatn. Er það Hítarvatn í Mýra-
sýslu, en þar 'er rúmgott veiði-
mannahús og vegur hefur verið
lagður að vatninu sem fær er
öllum bifreiðum. Sem betur fer
mætti nefna mörg fleiri dæmi af
þessu tagi þó það verði ekki gert
að þessu sinni.
Nauðsyn
kynningarstarfs
Segja má að gott vegasamband
við veiðivatn og afdrep (veiðikofi)
á staðnum sé lykilatriði um út-
leigu til stangveiði við óbyggða-
vötn, auk góðrar gæslu sem er
æskileg í öllum tilvikum. Þá er
kynningarstarf á veiðiaðstöðu
nauðsynlegt og að silungsveiði-
leyfi séu seld sem víðast. í sam-
bandi við kynningarstarf má geta
um ritið „Vötn og veiði" sem
Landssamband veiðifélaga gaf út í
sumar. Þar er aðgengileg skrá
ásamt korti um veiðivötn á Suður-
og Vesturlandi. Mun ætlun Lands-
sambandsins að halda þessu starfi
áfram um aðra landshluta. Vísir
að landsskrá, slíkri sem hér um
ræðir, birtist á sínum tíma í
Ferðahandbókinni, í þætti veiði-
málastjóra í þeirri bók. Bækling-
urinn „Vötn og veiði“ er ákaflega
gagnlegur fyrir þá sem eru að
huga að veiðiferð í silungsvatn.
Málefni silungsveiðinnar eru
stöðugt á dagskrá hjá ýmsum
aðilum. Á sínum tíma var m.a.
gerð úttekt á þessum málum á
vegum Samgönguráðuneytisins í
sambandi .við ferðamálaáætlun.
Þannig hefur ferðamálaráð fjallað
um þessi efni og gerðar hafa verið
fleiri en ein ályktun um nauðsyn
þess að greiða fyrir stangveiði í
silungsvötnin víðs vegar um land-
ið.
Netaveiði —
stangveiði
Margir aðilar vinna að því að
auðvelda fólki að komast í silungs-
veiði, sem nýtur vaxandi vinsælda
hér á landi. I því efni er bæði um
að ræða vötn sem eru þegar opnuð
almenningi og eins hin sem hafa
verið lokuð. Þarna eiga hlut að
máli félagasamtök veiðieigenda,
leigutakar og einstaklingar, sem
áður hefur komið fram. Gjarnan
mætti nefna Stangveiðifélag
Hafnarfjarðar sem hefur verið
áhugasamt um að sinna þessum
málum fyrir sína félagsmenn og
aðra.
Aukin nýting!
Þrátt fyrir vaxandi stangveiði í
silungsvötnum, er sýnt að það
muni ekki duga til að fullnægja í
langri framtíð kröfunni, ef svo má
segja, um hagfellda nýtingu ís-
lenska silungsstofnsins. Verður
því að koma til stóraukin neta-
veiði í þeim vötnum, sem hafa
verið vanrækt, eins og fyrr grein-
ir.
Ábyrgir aðilar um silungs-
vatnamálið hafa undanfarið ræðst
við í sambandi við að leita mark-
visst leiða til þess að nýta þessi
náttúruauðæfi, sem liggja því
miður í stórum mæli ónotuð í
stöðuvötnum landsins. Er nú tekin
til starfa sérstök samstarfsnefnd
þessara aðila, 3ja manna, skipuð
einum frá Veiðimálastofnun, öðr-
um frá Búnaðarfélagi íslands og
þeim þriðja frá Landssambandi
veiðifélaga. Nýtur þessi starfsemi
fjárstuðnings Framleiðnisjóðs
landbúnaðarins.
Fyrir nokkru var flutt á Alþingi
tillaga til þingsályktunar um
aukna nýtingu silungsstofnsins,
en fyrsti flutningsmaður hennar
er Vigfús B. Jónsson, Laxamýri.
Er hér á verðskuldaðan hátt vakin
góð athygli á þessu mikilvæga
máli.