Morgunblaðið - 08.10.1983, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1983
24
fWtripfl Útgefandi nlribtfeife hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuði innanlands. I lausasðlu 20 kr. eintakið.
Vendipunktur
til betri tíðar?
Anægjulegasta innlenda
frétt vikunnar er tvímæla-
laust sú, að miðstjórn ASÍ hef-
ur tekið boði VSÍ um viðræður
aðila til að móta sameiginlega
stefnu um eflingu íslenskra at-
vinnuvega. Þessi frétt vekur
vonir, sem þjóðin á mikið undir
að rætist í samátaki til betri
tíðar.
Þjóðarframleiðsla hefur
rýrnað um 10% á hvern vinn-
andi mann. Verðþróun ís-
lenskrar framleiðslu erlendis
hefur verið neikvæð. Þjóðar-
tekjur, sem lífskjörum ráða í
raun, hvað sem kjarasamning-
um líður, hafa skroppið saman.
Við höfum haldið atvinnu-
vegum gangandi og þjóðar-
eyðslu lítt breyttri með ofnýt-
ingu fiskistofna, viðskiptahalla
við útlönd og erlendri skulda-
söfnun.
Á fyrstu mánuðum þessa árs
settum við, enn einn ganginn,
íslands- og Evrópumet í verð-
bólgu. Atvinnuvegir og opin-
berar stofnanir stóðu í dyrum
stöðvunar vegna viðvarandi út-
gjalda langt umfram tekjur,
skuldasöfnunar og vaxtakostn-
aðar. Ljóst var á vormánuðum
að víðtækt atvinnuleysi var
framundan, ef ekki yrði gripið
til skjótvirkra aðgerða.
Það er eðlilegt að deilt sé um
stjórnvaldsaðgerðir í lýðræð-
isríki eins og bráðabirgðalög
ríkisstjórnarinnar, ekki síst
það ákvæði sem hjó á samn-
ingsrétt skamman tíma. Það
má ekki síður deila um þá
ákvörðun, að verða ekki við til-
mælum um stutt vorþing, eins
og þá horfði í þjóðarbúskapn-
um. Um hitt verður ekki deilt,
að umtalsverður árangur hefur
náðst í hjöðnun verðbólgu og
að mjög miklvægt er að varð-
veita þann árangur. Við meg-
um undir engum kringumstæð-
um endurvekja verðbólgu-
drauginn með sama hætti og
gert var 1977, þegar mikilvæg-
um árangri var glutrað niður.
Það sem mest á ríður er sam-
átak þjóðarinnar um nauðsyn-
legar verðbólguvarnir og
„endurhæfingu" atvinnuveg-
anna. Við þurfum að styrkja
þær stoðir — og fjölga þeim —
sem verðmætasköpun í þjóðar-
búskapnum hvílir á. Það er
eina leiðin til bættra lífskjara.
Það er í þessum snertipunkti
sem hagsmunir þjóðarinnar
sem heildar hnýtast órjúfan-
lega. Þessi er og meginástæð-
an, að miðstjórn ASI fellst á
viðræður við VSÍ nú.
Með þessum viðræðum hefja
aðilar vinnumarkaðarins höf-
uðatriði í hagsmunum umbjóð-
enda sinna yfir pólitískt dæg-
urþras — sem og persónulegt
valdapot flokksforkólfa.
Vonandi leiða viðræðurnar í
Ijós að viðkomandi meini það
einlæglega, að meta þjóðarhag
ofar flokkspólitískum átökum.
Þá verða þessar umræður
tímamótaviðburður í þjóðlífinu
— og vendipunktur til betri
tíðar.
Þrándar kerfis
í götu sparnaðar
Danska ríkisstjórnin hefur
mætt skilningi hins al-
menna borgara í viðleitni til
sparnaðar í ríkisbúskapnum.
Öðru máli gegnir um embætt-
ismannakerfið. 1 skýrslu sem
Ole P. Kristensen, lektor við
Háskólann í Árósum, hefur
samið fyrir stjórnskipaða
nefnd er rannsakar embættis-
mannaveldið og skriffinnskuna
í opinberri stjórnsýslu f Dan-
mörku, segir:
„Enginn embættismaður
hefur áhuga á því að spara
sjálfan sig burt. Þess vegna
leiða útreikningar embætt-
ismanna alltaf í ljós, að sparn-
aður á einmitt þeirra sviði
muni hafa skelfilegar afleið-
ingar í för með sér. Með tilliti
til þessa verða stjórnmála-
menn að taka ákvarðanir um
sparnað."
Ríkisútgjöld vaxa jafnt og
þétt sem hlutfall af þjóðartekj-
um, bæði hérlendis og erlendis.
— Þegar þrengir að í þjóðar-
búskapnum og þjóðartekjur
rýrna, eins hér hefur gerst,
verður ríkið að draga saman
segl í eyðslu og skattheimtu.
Poul Schluter, forsætisráð-
herra Dana, segir í viðtali við
Berlingske Tidende: „Ríkis-
stjórnin hefur gert sér grein
fyrir því, að mikil þörf er á að
hið opinbera læri af reynslu
einkaframtaksins í atvinnulíf-
inu um starfsvirkni." Frú
Britta Schall Holberg, innan-
ríkisráðherra Dana, segir: „AJ-
veg eins og úti í atvinnulífinu,
þar sem einkareksturinn ræð-
ur, ber að hv.etja starfsmenn
hins opinbera til þess að fara
betur með peninga og finna
leiðir til þess að spara þar sem
það er unnt, án þess að dregið
verði úr viðkomandi þjónustu."
Enginn vafi er á því að mjög
víða má koma við hagræðingu
og spara í ríkiskerfinu án þess
að draga að ráði úr þjónustu.
En embættismannavaldið á
ekki að hafa síðasta orðið um
möguleika í því efni; „enginn er
dómari í eigin sök“, segir mál-
tækið. Á þessum vettvangi
verða stjórnmálamennirnir að
taka af skarið.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÁGÚST ÁSGEIRSSON
Þátttaka í mótmælagöngu samtaka sænskra atvinnurekenda var talsvert meiri en ráð hafði verið fyrir gert. Hér
er hluti göngumanna á Norrbrö, en um 100 þúsund tóku þátt.
Aðeins 20% Svía styðja
áform um launþegasjóði
MÓTMÆLAGANGAN, sem samtök sænskra atvinnurekenda efndu til í
Stokkhólmi í vikunni, hefur vakið athygli. Gangan var farin til að undir-
strika andúð atvinnurekenda á áformum stjórnar Olafs Palme um launþega-
sjóði, en þeir teija að stofnun sjóðanna verði skref í átt til kommúnisma í
Svíþjóð. Margfalt fleiri tóku þátt í göngunni en búizt hafði verið við, eða um
100 þúsund manns, og hinar miklu undirtektir voru sagðar táknrænar fyrir
andstöðu Svía við sjóðina.
Mótmælaganga atvinnurek-
enda var farin á þingsetn-
ingardaginn og endaði með mót-
mælafundi við þinghúsið, en á
sama tíma og hann fór fram
skýrði Palme frá áformum stjórn-
arinnar í þingræðu og sagðist þar
hvergi mundu hvika frá stefnu
sinni, þrátt fyrir mikla andstöðu,
og boðaði frumvarp um launþega-
sjóðina í næsta mánuði. Áformað
er að frumvarpið komi til af-
greiðslu fyrir jól og að sjóðirnir
taki til starfa um næstu áramót.
Hugmyndir. um launþegasjóð-
ina hefur klofið sænsku þjóðina í
tvennt allt frá því 1975 er hug-
myndin um þá var fyrst lögð
fram. Sjóðunum er ætlað að
kaupa hluti í atvinnufyrirtækjum,
og þar með koma á „efnahagslýð-
ræði“, eins og það hefur verið
orðað. í upphafi var ætlunin að
sjóðirnir keyptu hlutabréf í öllum
atvinnufyrirtækjum Svfþjóðar,
sem eru rúmlega 100 þúsund tals-
ins, en eins og ráð er gert fyrir í
dag næðu lögin til aðeins rúmlega
2500 hlutafélaga.
Sjóðirnir verða fjármagnaðir
með þeim hætti, að sérstakur 20%
skattur verður lagður á hagnað
fyrirtækja og einnig verður lagð-
ur á sérstakur launaskattur af
þessu tilefni. Ágóðaskattinum er
ætlað að standa undir þremur
fjórðu hlutum fjármagnsþarfar
sjóðanna. Hann verður innheimt-
ur hjá fyrirtækjum sem sýna
meira en hálfrar milljónar króna
hagnað, eða ef hagnaðurinn verð-
ur meiri en sem nemur 6% af
launakostnaði.
Launaskatturinn nýi nemur
0,2% og er ætlað að standa undir
fjórðungi fjárþarfar sjóðanna.
Prósentan kann að sýnast lág, en
atvinnurekendum þykir nóg kom-
ið í þessum efnum, þar sem launa-
tengd gjöld fyrirtækja eru komin
upp í allt að 50% af launum.
Verkalýðsforingjar
við kjötkatlana
Samkvæmt áformum stjórnar
Palme verða sjóðirnir fimm og
dreifðir um landið til þess að
greiða fyrir framgangi byggða-
stefnu. Sjóðunum eiga jafnmörg
landshlutaráð að stjórna, og þykir
ljóst að almennir launþegar muni
ekki eiga greiðan aðgang þar að,
heldur muni stjórn sjóðanna fær-
ast á hendur valdra verkalýðsfor-
ingja. Sjóðunum er ætlað að
kaupa hlutabréf, og þar með
áhrif, í fyrirtækjum í eigu ein-
staklinga, fyrir allt að þrjá millj-
arða sænskra króna árlega. Sjóð-
irnir mega þó ekki eiga meira en
49,9% hluta í fyrirtækjum. Ef
áform Palme ná fram að ganga
verða um 10% allra hlutabréfa í
sænsku atvinnulffi í eigu sjóð-
anna um 1990.
Þrátt fyrir ákafan ásetning í
þessum efnum, er ljóst áð Palme
mun eiga erfiða daga fyrir hönd-
um vegna launþegasjóðanna.
Fimm helztu samtök vinnuveit-
enda og atvinnurekstrar hafa
hafnað boði hans um viðræður um
efnahagsstefnuna. Og stjórnar-
andstaða Hægri flokksins, Mið-
flokksins og Frjálslynda flokksins
eru sameinaðri nú í andstöðunni
við sjóðina heldur en þeir voru
nokkru sinni, meðan borgara-
flokkarnir voru við stjórnvölinn.
Andstaöa borgara-
flokkanna
Borgaraflokkarnir hafa lýst yf-
ir því að Jafnaðarmannaflokkur-
inn verði að hætta við áform sín
um launþegasjóðina ef ríkis-
stjórnin vill stuðning flokkanna
við verðfestingaráform sín, sem
nauðsynleg eru til að sem mest
gagn megi verða af 16% gengis-
fellingunni fyrir ári.
Jafnaðarmannaflokkurinn ræð-
ur 166 þingsætum af 349 í sænska
þinginu, og getur því aðeins komið
frumvarpi um launþegasjóðina í
gegn með stuðningi 20 þingmanna
Kommúnistaflokksins. Stuðning-
ur kommúnista er þó ekki auð-
keyptur þar sem þeir hafna efna-
hagsstefnu Palme, sem miðar að
því að draga úr halla í ríkisbú-
skapnum og koma verðbólgu úr
9% í 4%. Ríghaldi Palme því í
áformin um launþegasjóðina gæti
það kostað hann tækifæri til að
endurreisa sænskt efnahagslíf.
Borgaraflokkarnir hafa jafn-
framt lýst yfir því, að komist þeir
til valda eftir kosningar, sem ráð-
gerðar eru 1985, myndu þeir gera
það sem í þeirra valdi stæði til að
leggja sjóðina niður.
Það er ekki aðeins tvísýna um
þingmeirihluta við áformin um
launþegasjóðina, því samkvæmt
skoðanakönnunum styðja aðeins
um og innan við 20% þjóðarinnar
áform Palme, og rúmlega 50% eru
ákveðið á móti sjóðastofnuninni.
Jafnvel meðal kjósenda Jafnað-
armannaflokksins er lítill minni-
hluti fylgjandi sjóðastofnuninni
og til eru verkalýðsleiðtogar, sem
lýst hafa andstöðu við sjóðina.
Endalok markaðsbúskapar
og einkaframtaks?
Atvinnurekendur og andstæð-
ingar sjóðanna fullyrða að
atvinnulýðræði aukist ekki, nema
síður væri, við tilkomu sjóðanna.
Öllu raunhæfara væri að örva ein-
staklinga til þátttöku í atvinnu-
rekstri með einkakaupum þeirra á
hlutabréfum. Sjóðirnir geti ekki
tekið á sig eigendaábyrgð, nauð-
synlegra sé að eignaraðild og
ábyrgð sé á hendi eigendanna
sjálfra. Segja andstæðingar laun-
þegasjóðanna að verði þeir að
veruleika, muni það marka upp-
haf endaloka markaðsbúskapar
og einkaframtaks.
En þrátt fyrir ágreininginn um
launþegasjóðina hefur verð á
hlutabréfum í Svíþjóð hækkað að
undanförnu og sér ekki fyrir end-
ann á þeirri þróun. Það er einnig
talin trygging fyrir því að hluta-
bréf falli ekki í verði að í vændum
skuli vera hlutabréfakaup fyrir
allt að þrjá milljarða sænskra
skattkróna á ári hverju.
Ýmsir stjórnmálaskýrendur
telja að svo kunni að fara að
Palme hætti við eðá a.m.k. fresti
áformum sínum um launþega-
sjóðina á þeirri forsendu að þörf
sé miklu meiri samstöðu um
stefnu í efnahagsmálum en nú er í
Svíþjóð. Aðrir segja að hann eigi
ekki annarra kosta völ en halda
launþegasjóðaáformunum til
streitu. Það mun koma í ljós á
næstu vikum hver raunin verður.
Heimildir: Economist. AP.
Agúst Asgeirsson er bladamaöur í
erlendri fréttadeild á Morgunhlad-
inu.