Morgunblaðið - 08.10.1983, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1983
Skattameðferð hlutafjár hefur
alvarleg áhrif á einkarekstur
Hér fer á eftir ræða Steinars
Bergs Björnssonar á almenn-
um fundi Verzlunarráðs ís-
lands í síðustu viku.
Undir heitinu Hvað er framund-
an f íslenskum efnahags- og at-
vinnumálum hef ég tekið að mér
að spjalla um efnahagsstefnuna
frá sjónarhóli atvinnurekstrar og
hvort sé nóg að gert. Svarið við
þeirri spurningu hlýtur að verða
nei, enda hefði ég víst lítið til
mála að leggja ef svo væri ekki.
Þau viðfangsefni, sem ég hef
einkum áhuga á að ræða, eru
breytingar á lögum um tekju- og
eignaskatt, fyrirhuguð sala ríkis-
fyrirtækja, ríkisfjármál, stefnan í
fjárfestingarmálum, frjálsræði í
gjaldeyrisviðskiptum og frjáls
verðmyndun.
Stefnuyfirlýsing núverandi rík-
isstjórnar vísar að mörgu leyti í
sömu átt og efnahagsáætlun sú,
sem lögð var fram á 5. viðskipta-
þingi Verslunarráðs íslands í
febrúar sl. og sfðan samþykkt á
stefnuskrárfundi þann 9. apríl sl.
Ég ætla að gera hér að umtalsefni
nokkur atriði, sem ég tel að geti
haft verulega jákvæð áhrif og
vitna ég þá í stefnuyfirlýsingu nú-
verandi ríkisstjórnar, þar sem
segir m.a. „tryggja grundvöll at-
vinnulífsins" „koma f veg fyrir at-
vinnuleysi" og „leggja grundvöll
að framförum".
í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar segir ennfremur: Að koma
eigi sem fyrst á viðunandi jafn-
vægi f efnahagsmálum þjóðarinn-
ar; beina eigi fjárfestingu fyrst og
fremst í arðbær verkefni; örva
framfarir og fjölbreytni í atvinnu-
lífinu; bæta skipulag stjórnar-
kerfisins og peninga- og lána-
stofnana. í þeirri von að núver-
andi rikisstjórn beri gæfu til þess
að tileinka sér einkunnarorð efna-
hagsáætlunar Verslunarráðs ís-
lands, þ.e. frá orðum til athafna,
ætla ég nú að vfkja að þeim mála-
flokkum, sem ég taldi fram hér á
undan, og gera að umtalsefni
stefnumarkandi ályktanir Versl-
unarráðsins og eigin hugleiðingar.
Breytingar á lögum
um tekju- og eignaskatt
Tilgangur skattlagningar er
ekki eingöngu sá, að afla rfki og
sveitarfélögum tekna, heldur er
með skattalögum markaður
rammi fyrir einstaklinga og fyrir-
tæki til þess að starfa innan.
SeyAMfirdi, 6. október.
í IVIÖRGUN kom Olafur Magnús-
son EA 250 með 7—800 tunnur af
síld hingað til Seyðisfjarðar til sölt-
unar hjá Norðursíld hf. Síldin veidd-
ist innarlega í Vopnafirði, innundir
kauptúninu. Að sögn Harðar Bjöms-
sonar skipstjóra fékkst þessi afli í
einu kasti.
Það virtust vera 3 til 4 torfur
sem gáfu veiði, en annað fannst
ekki. Um þær fregnir að allir firð-
ir hér eystra væru fullir af síld,
taldi Hörður að væru mjög orðum
auknar. Þess má geta að frá því
veiðar hófust í nót síðastliðið
sunnudagskvöld hefur aðeins ver-
ið veiðiveður einn sólarhring þann
5. þessa mánaðar þarna norðurfrá.
Síldin sem ólafur Magnússon kom
með er góð og betri en menn áttu
von á í landi, miðað við þá síld sem
á land hefur borist hjá lagneta-
bátum að undanförnu. Hörður
sagði að menn væru hóflega bjart-
Ákvæði skattalaga hafa því veru-
lega stefnumarkandi áhrif á þróun
efnahagsmála og getur Alþingi
markað stefnu f efnahags- og at-
vinnumálum með breytingu
skattalaga. Nægir f þvi sambandi
að minna á, þegar ákveðið var að
veita útivinnandi húsmæðrum
skattafríðindi vegna sértekna
þeirra. Sú ákvörðun varð til þess,
að þátttaka húsmæðra í atvinnu-
lífi þjóðarinnar hefur stóraukist, á
til þess að gera stuttum tfma.
Skortur á fjármagni til fjárfest-
ingar í atvinnurekstri er eitt af
meginvandamálum hagkvæmrar
atvinnuuppbyggingar f landinu.
Bankar og sparisjóðir, sem eðli-
legt er að fjármagni atvinnurekst-
ur, hafa vegna verðbólguþróunar
orðið sífellt vanmegnugri til þess
að gegna þvf hlutverki sfnu. Rfkið
hefur því gripið til þeirra ráða að
stofna með sérstökum lögum fjár-
festingarsjóði og þannig þvingað
fram sparnað, sem sfðan hefur
verið notaður til fjárfestingar í at-
vinnurekstri. Einstaklingar eru
hins vegar nær ófáanlegir til þess
að leggja fé sitt f atvinnustarfsemi
í formi hlutafjár, nema tryggt sé
að þeir ráði meiri hluta fyrirtækja
eða hafi einhverra annarra hags-
muna að gæta, sem geti tryggt
eðlilega arðsemi fjármagns þess
sem þeir leggja fram. Þetta er
ekki undarlegt þegar við lftum á,
að almenningur, sem áhuga hefur
á því að spara, getur á miklu betri
kjörum falið rfkinu fjármuni sfna
til ávöxtunar í formi spariskfr-
teina og notið verulegra skatta-
fríðinda. Hins vegar er stefna yf-
irvalda, eins og fram kemur í nú-
verandi skattalögum, að gera kaup
hlutabréfa og eign þeirra að
óarðbærustu og vitlausustu fjár-
festingu sem hægt er að hugsa sér.
Á sama tíma og ríkisvaldið er með
valdboði að draga úr kaupmætti
launa, til þess að ná niður óða-
verðbólgunni í landinu, væri hægt
að auka ráðstöfunartekjur laun-
þega með þvf að hætta að taka af
þeim fjármuni, sem síðan er sól-
undað í óarðbæran atvinnurekst-
ur, sem síðan dregur niður lífs-
kjörin í landinu. Skattameðferð
hlutafjár hefur einnig haft mjög
alvarleg áhrif á þróun einkafyrir-
tækja. Við höfum allmörg dæmi
þess, að eigendur hlutafélaga
losna ekki frá þeim á annan hátt
en bókstaflega að deyja frá þeim
og láta forsjóninni það eftir hvað
af þeim verður, þegar einingarnar
eru orðnar það stórar, að engum
aðila er um megn að kaupa þær.
sýnir og reyndir síldarspekúlantar
telja, að síldin fari ekki að gefa sig
fyrr en kemur lengra fram í mán-
uðinn.
Þess má geta að Hörður Bjarna-
son er einn reyndasti nótaveiði-
skipstjóri í flotanum, mikil afla-
kló. Hann var skipstjóri á ólafi
Magnússyni á síldarárunum frá
1960—66, en tók þá við Þórði Jón-
assyni EA og hefur verið með það
skip fram á þennan dag, en tekur
nú við Ólafi Magnússyni á síldar-
vertíðinni eftir 17 ára fjarveru frá
því skipi.
Að sögn Jóns M. Jónssonar,
verkstjóra við söltunina hjá Norð-
ursíld, er síldin sem Ólafur Magn-
ússon kom með ágæt, reyndist
vera 22% feit. Að mati Jóns hélt
hann að um 70% af þessum síidar-
farmi færi í stærri flokkinn á
Rússlandsmarkað. í upphafi sölt-
„Framkvæmd slíkra verð-
kannana er ætíð viðkvæm
og hlýtur í einstökum til-
vikum að valda ágreiningi.
Hins vegar sýnist mér að í
heild hafí þessar verðat-
huganir verið vel sam-
viskusamlega unnar og
veit ég mörg dæmi þess að
þær hafí aukið aðhald og
samkeppni í verðlagn-
ingu.“
Þessi stefna veldur þvf, að óger-
legt er að stofna fyrirtæki, sem
krefjast einhvers hlutafjár að
ráði, án þess að ríki eða útlendir
aðilar taki þátt f slfkum félögum.
Með þessari stefnu er því augljós-
lega stefnt að síauknum rfkis-
rekstri. En við skulum ekki
gleyma þvf, að framlag ríkisins
eru skattar landsmanna og þá
fyrst og fremst launþega, en þeir
eru um 95% allra landsmanna.
Þessi þróun er hættuleg fslensku
efnahagslffi og hafandi i huga
þann samdrátt, sem fyrirhugaður
er í opinberum rekstri, verður með
öllum ráðum að auka fram-
kvæmdir f einkarekstri og tel ég
vandfundna betri leið en þá, að
gera fjárfestingu f atvinnurekstri
það fýsilega, skattalega séð, að
einstaklingar sjái sér hag í að
ráðstafa fjármagni sfnu til at-
vinnurekstrar.
í sumar sem leið sendu ýmis
hagsmunasamtök atvinnurekenda,
þar á meðal Verslunarráð, bréf til
fjármálaráðherra, þar sem fram
koma tillögur þeirra um breyt-
ingar á lögum um tekju- og eigna-
skatt, sem miða á í þá átt, að fjár-
festing í hlutabréfum verði skatt-
lögð á sama hátt og ríkistryggð
skuldabréf. Ennfremur er lagt til
að skattlagningu fyrirtækja verði
breytt þannig að hagsmunir hlut-
afjáreigenda verði betur tryggðir.
Ég treysti því, að fjármálaráð-
herra beri gæfu til þess að koma
þessum breytingum í gegnum Al-
þingi eins fljótt og auðið er, því ég
tel að þessar breytingar á skatta-
lögum séu í raun forsenda þess að
ísienskur einkarekstur haldi velli f
samkeppni við ríkisrekstur og
rekstur erlendra aðila á íslandi.
Samtök atvinnurekenda hafa nú
Unnið við síldarsöltunina á Seyðis-
firði.
unar í morgun sagðist Jón hafa
talað nokkur orð til starfsfólksins
og skýrt fyrir því þá staðreynd að
alla tíð hafi verið vandasamt að
salta síld svo vel væri, en aldrei
meira en nú þar sem kröfur kaup-
enda eru nú stórauknar og felast
helst í minna saltmagni. Jón sagði
i sumar einnig sent fjármálaráð-
herra illögur um samræmingu á
skattlagningu rekstrarforma. Ég
tel að ekki þurfi að fjölyrða um þá
réttlætiskröfu, að öll rekstrarform
sitji við sama borð hvað skatt-
lagningu varðar, en núverandi
misræmi veldur því að ýmsum
rekstri er haldið áfram, sem gefur
íslendingum ekki þann arð sem
ætlast verður til.
Sala ríkisfyrirtækja
Mikið hefur að undanförnu ver-
ið rætt um sölu ríkisfyrirtækja og
er það reyndar í samræmi við
stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar, en
þar segir að draga eigi úr rfkis-
umsvifum. Það er öllum augljós
staðreynd, að ríkið stendur í um-
fangsmiklum atvinnurekstri, sem
miklu eðlilegra væri að einstakl-
ingar eða fyrirtæki þeirra önnuð-
ust. Margt af þessum rekstri á sér
sögulegar skýringar, sem eflaust
hafa þótt góðar og gildar á sfnum
tíma, en eiga nú í síríkari mæli
ekki rétt á sér. Ég gat um hér að
framan nauðsyn þess að örva, með
skattalagabreytingum, áhuga ein-
staklinga á þátttöku f atvinnu-
rekstri og ég tel að þær breytingar
séu forsenda þess, að hægt verði
að selja ríkisfyrirtæki. Flest þess-
ara fyrirtækja eru það stór, að
ekki er á færi einstaklinga eða
fyrirtækja að kaupa þau. Yrði
þeim hins vegar breytt í hlutafé-
lög f eigu rfkissjóðs væri eflaust
grundvöllur fyrir sölu hlutabréf-
anna, ef búið væri að breyta
skattalögum eins og lagt hefur
verið til. Einnig gæti rfkið þá selt
eignaraðild sfna smátt og smátt i
þessum fyrirtækjum og tryggt þar
með að fyrirtæki þessi gætu hald-
ið áfram starfsemi. Mætti t.d.
hugsa sér, að öllum þeim ríkisfyr-
irtækjum, sem selja ætti, yrði
breytt í hlutafélög og þeim síðan
kosin stjórn eins og öðrum hluta-
félögum. Rikissjóður gæti síðan
boðið hlutabréf sín til sölu á al-
mennum verðbréfamarkaði og lát-
ið reyna á það, hvort einstaklingar
eða fyrirtæki vildu nýta sér þann
hvata, sem í breyttum skattaiög-
um fælist til þess að eignast hlut í
þessum fyrirtækjum.
En sala á ríkisfyrirtækjum er
ekki einhlít til þess að draga úr
umsvifum hins opinbera. Nauð-
synlegt er að bjóða út ýmsa þjón-
ustu og starfsemi á vegum rfkisins
og mætti þar tína margt til. Ég
nefni sem dáemi rekstur fríhafnar,
vegaframkvæmdir hins opinbera,
Jón M. Jónsson, verkstjóri hjá Norð-
ursíld, við söltunina.
Ljósm. Kjartan Aðalsteinsson.
að til skamms tíma hefði salt-
magnið í hverri tunnu verið upp í
25 kíló, en væri nú komið niður í
10, svo sjá má að öll meðferð síld-
arinnar nú frá fyrstu hendi til
hinnar síðustu krefst ýtrustu
vandvirkni, ef vel á að vera.
Ólafur Már.
Steinar Berg Bjömsson
hreinsun á húsnæði ríkisins,
o.s.frv. Hins vegar verður að gæta
þess að þessi útboð séu þannig
framkvæmd, að fyrirtæki í land-
inu ráði við að bjóða í þennan
rekstur. Hef ég þá f huga hug-
myndir um útboð á öllum þvotti á
vegum rfkisspítalanna, sem mikið
hefur verið til umræðu að undan-
förnu, en vafamál er að nokkur
aðili sé svo stór á markaðnum, að
hann geti boðið f þá þjónustu alla.
Þarna hefði hiklaust átt að kanna
þá leið að bjóða út hluta af þessari
þjónustu og fá sfðan raunhæfan
samanburð á því hvort um hag-
kvæmni yrði að ræða.
Einnig ætti ríkisvaldið að leita
eftir því á öllum sviðum að færa
ýmsa starfsemi út til einstaklinga
og væri marktækast að nefna sem
dæmi rekstur bifreiðaeftirlits
ríkisins. Það gengur ekki að ríkið
gangist annars vegar fyrir því að
veita bifvélavirkjum meistararétt-
indi og þar með heimild til að rffa
farartæki landsmanna f sundur
stykki fyrir stykki og setja síðan
saman aftur þannig að þau stofni
ekki lífi manna í hættu, en ákveða
síðan að þeim sé ekki treystandi
til þess að gefa út vottorð einu
sinni á ári um að farartækin séu í
lagi. Eins er með ýmsa starfsemi á
vegum Pósts og síma, sem miklu
betur væri komin f höndum ein-
staklinga. Einnig mætti nefna
framleiðslueftirlit ýmiss konar,
ferðaskrifstofurekstur, skipa-
rekstur, hótelrekstur, bókaútgáfu
og fleira og fleira.
Einn er sá atvinnurekstur sem
um margra áratuga skeið hefur
verið gengið út frá að enginn
mætti koma nálægt nema ríkis-
valdið, en það er raforkufram-
leiðsla. Með breytingu á skatt-
lagningu hlutafjár gæti skapast
grundvöllur fyrir beinni þátttöku
almennings í þessum atvinnu-
rekstri. Vatns- og hitaorka lands-
ins hlýtur að verða í auknum mæli
undirstaða undir efnahagslegum
framförum í landinu og skiptir þá
höfuðmáli hvernig til tekst. I
efnahagsáætlun, sem samþykkt
var á 5. viðskiptaþingi í febrúar,
var meðal annars samþykkt eftir-
farandi, varðandi hlut einstakl-
inga í virkjunum, orkusölu og
stóriðju:
Einstaklingum verði heimilað
að reisa og reka raforkuver og
selja orku annaðhvort beint til
stórkaupenda eða inn á veitu-
kerfið.
Opinberum fyrirtækjum, sem
reka raforkuver, verði breytt í
hlutafélög og hlutabréf þeirra
seld á almennum markaði.
Þessi háttur verði einnig hafð-
ur á fjármögnun nýrra virkj-
ana. Slík hlutabréf gætu komið
í stað ríkisskuldabréfa. Þrátt
fyrir tilvist Stóriðjunefndar
verði orkusölufyrirtækjum
frjálst að afla eigin sölu-
samninga.
Ef ríkisvaldið hefur milligöngu
um stofnun nýrra stóriðjuvera
verði hlutafé þeirra boðið út á
almennum innlendum mark-
aði. Hvatt skal til þess, að inn-
lendir aðilar sjái að öðru jöfnu
og eftir því sem kostur er um
allan undirbúning, hönnun og
framkvæmd verkþátta við
virkjanir. öll útboð verði mið-
uð við að Islendingar geti
keppt á jafnréttisgrundvelli.
Síldarsöltun haf-
in á Seyðisfirði