Morgunblaðið - 08.10.1983, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1983
Um aukningu hjartasjúkdóma
og aðstöðu til lækningar þeirra
- eftir Emil Björnsson
Almennar upplýsingar:
1. 110 Islendingar voru sendir
utan árið 1982 til læknisað-
gerða á hjartasjúkdómum.
Langflestir þeirra voru krans-
æðasjúklingar.
2. Fyrirsjáanlegt er, að mun fleiri
verða skornir upp erlendis á
þessu ári, þeir eru þegar orðnir
130 og 3 mánuðir eftir af árinu.
Þetta upplýsir tryggingayfir-
læknir.
3. Rúmlega 100 manns bíða nú
eftir hjartaþræðingu, sem er
hjartamyndataka og sker úr
um það, hvort sjúklingarnir
þurfa hjartauppskurð og hvort
þeir eru þá skurðtækir. Bið eft-
ir hjartaþræðingu er nú allt að
fjórum mánuðum, að sögn dr.
Arna Kristinssonar, hjartasér-
fræðings við Landspítalann.
4. Áætlað er, að 200 íslendingar
þyrftu árlega að gangast undir
hjartaaðgerðir miðað við íbúa-
fjölda landsins og ef vel ætti að
vera, sem ekki yrði unnt að
framkvæma nema skurðlækn-
ingadeild kæmist upp hér
heima.
5. Rúmlega 50% dauðsfalla hér á
landi má nú rekja til hjarta- og
æðasjúkdóma að sögn Árna
Kristinssonar.
Hjartaskurðdeild
hér á landi
Davíð Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóri Ríkisspítalanna,
hefur sagt mér, að fyrir tveimur
árum hafi hann gert lauslega
áætlun sem sýndi að það væri
rúmlega 20% arðsamara að fjár-
festa hér í hjartaskurðdeild en
senda vaxandi fjölda sjúklinga
utan ár hvert’.
Sérfræðingur við Landspítalann
hefur tjáð mér, að stofnkostnaður
við hjartaskurðdeild hér heima
gæti jafnvel orðið innan við helm-
ing þeirrar fjárhæðar, sem nú er
varið til að kosta íslendinga til
utanferða vegna hjartalækninga á
einu ári. Þó ekki sé hægt að full-
yrða nákvæmlega um þennan fjár-
hagslega sparnað, ber öllum kunn-
ugum saman um það, að hann yrði
töluverður ef ekki mikill, að ekki
sé nú talað um ómetanlegt hag-
ræði fyrir sjuklinganaa sjálfa að
þurfa ekki að fara til annarra
landa, oft mjög veikir, og koma
heima aftur ógrónir sára sinna.
En af hverju er svona tiltölu-
lega ódýrt að koma hér upp
hjartaskurðdeild. Hér koma
nokkrar ástæður, sem ég hefi bor-
ið undir lækni við Landspítalann
og framkvæmdastjóra Ríkisspítal-
anna.
1. Þrír íslenskir hjartaskurðlækn-
ar í fullri þjálfun væru tiltækir
eins og nú standa sakir, ef ráð-
ist væri í að koma upp skurð-
deild innan spítalans.
2. Nokkrir aðilar, svo sem Minn-
ingargjafasjóður Landspítal-
ans, Seðlabanki íslands og
Ásbjörn ólafsson, stórkaup-
maður, sem nú er látinn, hafa
gefið mikla fármuni til kaupa á
dýrustu tækjunum við hjarta-
skurðdeild hér, svo sem hjarta-
vél og lungnavél, þó einhverju
þyrfti eflaust að bæta við þá
upphæð.
3. Heimild er á fjárlögum þessa
árs til fjölgunar starfsfólks á
gjörgæsludeild Landspítalans,
vegna hjartaskurðaraðstöðu
hér heima, þegar hún er fyrir
hendi.
Emil Björnsson
„Athyglisvert er, aö marg-
ir kransæðasjúklingar eru
á besta starfsaldri og einn,
sem kemst of seint í að-
gerð, sem hefði getað
bjargað lífi hans, er einum
of margt.“
4. Síðast en ekki síst er þess að
geta, að húsnæði fyrir legupláss
hjartasjúklinga þarf ekki að
byggja, sem auðvitað er alltaf
það dýrasta við að koma upp
nýjum sjúkradeildum. Fram-
kvæmdastjóri Ríkisspítalanna
hefur staðfest að þessir sjúkl-
ingar yrðu vistaðir á brjóst-
hols- og skurðlækningadeild
Landspítalans, eftir að þeir
kæmu úr gjörgæslu og þar til
þeir brautskrást. Minni háttar
lagfæringu þyrfti þó að gera á
skurðstofuaðstöðu spítalans,
sagði framkvæmdastjórinn.
Hvað er þá að vanbúnaði?
Hvers vegna er ekki komið upp
hjartaskurðdeild hir heima? Það
sem kosta þyrfti til í fjármunum
er tiltölulega lítið. Bæta þyrfti
sjálfsagt við tækjakaupaféð hér,
einnig að kosta starfsþjálfun ís-
lensks hjúkrunarfólks á hjarta-
skurðdeildum erlendis, og greiða
ferðakostnað, laun og dvalar-
kostnað erlends hjartaskurðlækn-
is einhvern tíma hér heima á með-
an hann væri að leiðbeina íslensk-
um læknum og starfsfólki í upp-
hafi þessarar ábyrgðarmiklu
starfsemi hér.
Kaupa þarf nýtt
hjartaþræðingartæki
þ.e. „hjartamyndsjá“
Nýtt tæki af þessari gerð kostar
rúmar 20 milljónir króna og leggja
hjartasjúklingar, sem nú eru að
stofna til samtaka, mesta áherslu
á það af öllu. Hér er nú aðeins til
ein hjartamyndsjá, „gamalt og
slitið tæki“ til þessara lífsnauð-
synlegu nota „og hefur það bilað
alloft undanfarið" að sögn lækna,
sem við það vinna. Jafnframt
lengist biðtími sjúklinga, sem
þurfa að komast í þessa rannsókn.
Nú bíða á annað hundrað manns
og getur biðin orðið allt að fjórum
mánuðum. Það er of langur tími,
hver dagur er örlagaríkur þegar
þannig stendur á. Sumir falla frá
á þessum biðtíma, sem unnt hefði
verið að bjarga, ef þeir hefðu kom-
ist strax í þetta hjartaskoðunar-
tæki og síðan í skurðaðgerð. Aðrir
komast yfir þau mörk á biðtíman-
um að sjúkdómur þeirra sé skurð-
tækur, og þó þeir Iifi eitthvað
lengur við þær aðstæður, er það
ekkert líf á við líf þeirra, sem
komast í tæka tíð í aðgerð, sem
heppnast vel. Það verða mjög
margir nýir menn eftir hjartaupp-
skurð. Athyglisvert er, að margir
kransæðasjúklingar eru á besta
starfsaldri og einn, sem kemst of
seint i aðgerð, sem hefði getað
bjargað lífi hans, er einum of
margt. Fjársöfnun til kaupa á
hjartamyndsjá er þegar hafin á
vegum hjartasjúklinga, girónúm-
erið er 23700.
Bretar spara ekkert til
hjartaskurðlækninga
í breska læknablaðinu, sem er
eitthvert virtasta læknablað í
heimi, var nýlega grein um fjár-
hagslega hagræðingu og sparnað í
rekstri breska heilbrigðiskerfis-
ins. Þar er bent á, og tekið sér-
staklega fram, að hjartaskurð-
lækningar þar í landi, sem standa
á háu stigi, séu undanþegnar með
öllu þessum sparnaði í kerfinu.
Heilbrigðisyfirvöldin bresku telja
að á því sviði lækninga megi síst
spara og fremur verja auknu fjár-
magni til þeirra en hitt, með tilliti
til þess, hve margir verði hjarta-
og æðasjúkdómum að bráð á góð-
um aldri, og einnig með hliðsjón
af því, hve hjartaskurðlækningar
nútímans eru árangursríkar, ef
tekið er ráð í tíma.
PS: Þessi grein er skrifuð í tilefni
af fyrirhugaðri stofnun félags
hjartasjúklinga og þeirri umræðu,
sem orðið hefir í fjölmiðlum um
brýna þörf á bættri aðstöðu til
rannsókna og lækninga á þessu
sviði hér á landi.
Kmil Björnsson er fréttastjóri Sjón-
varpsins og prestur Óháða safnaö-
arins í Reykjavík.
Hvimleiður áróður
eftir Arna Þórðarson
Grein þessi birtist áður í tímarit-
inu Eiðfaxa.
Hundadagaumræðan í
sumar í útvarpi og dagblöðum
um hrossaeign landsmanna
var í flestum tilvikum ein-
hliða, öfgafull og fullyrð-
ingakennd og því hvimleið í
meira lagi. I þessari síbylju
fólst — líklega þó meir óaf-
vitandi en af ásettu ráði —
magnaður og meinlegur áróð-
ur gegn íslenska hestinum,
þessum dýrgrip lands og
þjóðar, og um leið eigendum
hans í bæ og byggð. Þeir m.a.
taldir á móti landvernd og
vinni vitandi vits að landeyð-
ingu með hestaeign sinni.
Þetta er auðvitað sú fjar-
stæða sem á ekki að þurfa að
eyða orðum að.
Fari gróðri hnignandi á af-
réttum getur hrossum þar al-
mennt ekki verið um að
kenna af þeirri einföldu
ástæðu að þau ganga ekki í
afréttarlöndum nema tveim
sýslum í fremur litlum mæli,
stuttan tíma úr sumri, og sé
þar um ofbeit að ræða má um
það deila endalaust hvort
sauður eða hestur eigi þar
meiri sök. Hér er um einangr-
að tilvik að tala sem Hún-
vetningar og Skagfirðingar
eru áreiðanlega menn til að
ráða fram úr í samráði við
„Útrýming hrossa úr
högum, og þá einkum
hálfþurrum mýrarflákum
og mosaríkum móum,
breytir landinu brátt í
rækarlausan sinuþófa,
líklega þeim til fagnaðar
sem kjósa fremur að
horfa á sinuelda loga
glatt á sólbjörtum vor-
dögum en hrossahóp í
högum.“
landgræðslumenn. Er það
furðuleg málsmeðferð að al-
hæfa beitarmál á Öllum af-
réttum eftir ^érstökum að-
stæðum á einum stað eins og
sést hefur í blaðagreinum.
Um landspjöll vegna
hrossabeitar á láglendi er
ekki að ræða. Sums staðar
eru afgirtar spildur ofbeittar
um hásumarið, fremur þó
hrossum til skaða en gróðrin-
um. Landið nær sér að nýju á
einu ári við friðun eða væga
beit, m.a. vegna mikillar
treðslu. Útrýming hrossa úr
högum, og þá einkum hálf-
þurrum mýrarflákum og
mosaríkum móum, breytir
landinu brátt í ræktarlausan
sinuþófa, líklega þeim til
fagnaðar sem kjósa fremur
að horfa á sinuelda loga glatt
á sólbjörtum vordögum en
hrossahóp í högum.
Slegið hefur verið fram að
hlutur hrossa í búvörufram-
leiðslu sé 1,5% af heildar-
verðmæti. Þetta er út í hött,
hreint bull, en sterkt áróð-
ursbragð til að gera hrossa-
eign sem tortryggilegasta og
tilvist hrossa lítils virði. Þótt
aðeins sé á viðskipti litið mun
margt athugavert við þessa
prósentutölu. í henni felst að-
eins að hluta til hrossaversl-
un og að litlu leyti heysala
handa hestum og beitartollur.
Þarna er um að ræða veruleg
viðskipti sem margur hefur
arð af, en það er þó ekki meg-
in atriði þessa máls.
íslenski hesturinn verður
ekki rétt metinn eftir arði af-
urða líkt og ær og kýr. Þjóð-
argildi hans er á allt öðru
sviði, leyfi mér að segja æðra
sviði. Það verða menn að
skynja og skilja áður en þeir
setjast í dómarasæti um
hrossaeign íslendinga.
Fyrir 30—40 árum voru
hross á íslandi vanmetin og
lítilsvirt, þau voru við það að
vera í útrýmingarhættu. Þá
reis til varnar fámennur hóp-
ur áhuga- og hugsjónamanna
og mynduðu með sér samtök
með það mark í huga að leiða
hestinn til vegs og virðingar,
það tókst. Þökk sé frumherj-
unum sem áttu sér hugsjón
sem þeir trúðu á og var þess
virði að veita brautargengi.
Nú er hesturinn félagi og vin-
ur þúsunda íslendinga sem
sækja til hans ánægju, heil-
brigði og sálarró, slíkt verður
ekki í prósentum talið né á
mammonsvog vegið. Á er-
lendri grund, víða um lönd,
hefur íslenski hesturinn hasl-
að sér völl, er þar eftirsóttur,
virtur og dáður og ber hróður
lands og þjóðar vítt um.
Margir leggja í það fé, fórn og
allan metnað sinn að rækta
íslenska hestinn, gera gott
enn betra. Til þess þurfa þeir
margt hrossa, stóð. Á að tala
með lítilsvirðingu um hug-
sjónastarf þeirra?
Allir eru sammála um að
gagnslausum hrossum eigi að
farga, einkum er óeðlilegt að
landleysingjar safni að sér
stóði. Vinna á að fækkun
óþarfa hrossa hávaðalaust
með þeim ráðum sem við eiga
á hverjum stað en ekki með
einhliða opinberum áróðri
sem bitnar á eðlilegri hrossa-
eign, áliti og gildi íslenska
hestsins. Vel tömdum reið-
hestum þarf að fjölga en ekki
fækka. Vinna þarf að út-
breiðslu og aukningu hesta-
mennsku um allt land, jafnt í
strjálbýli sem kaupstöðum.
Þar gæti áróður og frétta-
mennska útvarpsins komið að
góðu liði.
Varla getur sæmandi talist
að telja eftir hey og haga
handa höfðingjanum göfuga
sem á órofa sögu með þjóð-
inni, þoldi með henni súrt og
sætt og gerði henni kleift að
tóra í landinu og hefur nú
unnið sér þann sess með
lífsháttum nútímans sem
raun ber vitni. Séu stráin of
fá til skiptanna er auðveld
lausn að fjölga þeim.
Þúsundir hektara, ýmist
auðnar eða hálfgróins lands, í
nágrenni þéttbýlis bíða rækt-
unar, víða þarf ekki annað en
áburðargjöf. Þarna er óþrjót-
andi beitarforðabúr hrossa
kaupstaðabúa. Landgræðsla
ríkisins — hin mikla þjóð-
þrifastofnun — hefur hér for-
ustuhlutverki að gegna. Kóln-
andi veðurfar getur komið í
veg fyrir að unnt sé að halda í
horfinu með uppgræðslu á
hálendissvæðum. Hlýtur þá
að verða tekist á við, af því
meiri krafti, gróðurvana lág-
lendi sem setið hefur á hak-
anum.
Arni bórðarson er fyrrverandi
skólastjóri Hagaskólans í Reykja-
vík og á sæti í ritnefnd Eiðfaxa.
JptCfAw4 # • M • 4 # k #.# • ’# M I # 4 I