Morgunblaðið - 04.07.1989, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐ.JUDAGUR 4. JÚLÍ 1989
12
um of. Þannig var súrefnismettun
eldisvatnsins lengi vel sá þáttur sem
sagði til um hvert lágmarksrennsli,
við hvern þéttleika, þyrfti að vera.
Eftir að mögulegt. varð á ódýran
hátt að súrefnisbæta vatnið, kom í
ljós að ekki var hægt að draga úr
vatnsnotkuninni nema að litlu leyti.
Næsti þröskuldur sem menn ráku sig
á var ammoníak, sem skilst út um
tálkn fiskanna. Mögulegt er að fjar-
lægja ammoníak úr vatninu án þess
þó að það leiði til vatnssparnaðar.
Óvíst er hver verður næsta hindrun,
en hugsanlega verða það meltingar-
hvatar sem, vegna þess að fiskarnir
lifa í „einu efni“, eiga greiða leið að
viðkvæmum tálknunum. Niðurstaðan
er sú, að á sama hátt og fiskarnir
þurfa sitt „lebensraum", þurfa þeir
sitt lágmarks vatnsrennsli. Þessari
staðreynd virðast því miður allt of
fáir gera sér grein fyrir.
Vatnshiti og daglengd/birtuskil-
yrði eru þættir sem í náttúrunni eru
nátengdir, þ.e. vatnshiti hækkar með
hækkandi sól o.s.frv. Enn er mjög
óljóst hver áhrif séríslensku aðstæð-
urnar, jarðhitinn, mun hafa á þrif
fiskanna. Það er þekkt að auka má
vöxt laxfiska með því að hækka hita-
stig eldisvatnsins. Hins vegar virðist
svo vera að árstíðasveiflur séu nauð-
synlegar. Sbr. að seiðin sjóbúast að
vori og laxinn gengur í árnar að
sumri og hrygnir að hausti. Margt
bendir einnig til, að hina mismun-
andi þætti árstíðasveiflunnar sé var-
hugavert að slíta í sundur. Margar
íslenskar fiskeldisstöðvar búa við þá
sérstöðu að eiga erfitt með að stjórna
hitastigi eldisvatnsins, þar eð allt
vatn kemur úr borholum og hefur
sama hitastig allan ársins hring.
Fáar tilraunir á eldi við slikar kring-
umstæður hafa hingað til verið gerð-
ar og réttlæta þær tæplega alla þá
íjárfestingu sem átt hefur sér stað
í strandeldi hér á landi. Eldi lax í
sjókvíum við þau veðurfars- og sjáv-
arhitaskilyrði, sem ríkja hér við land,
er efni í aðra grein ef lýsa á öllum
þeim vanköntum sem þar eru á.
Strandeldisstöðvar sem nýta
jarðsjó (volgan) eiga við mikla erfið-
leika að stríða svo sem nýleg dæmi
eru um. Hvernig ætli þær stöðvar
sem nú eru í byggingu og dæla upp
sjó frá 0°C-2°, í marga mánuði á
ári eigi eftir að ganga?
Rekstrarlán til fiskeldis eru bráð-
nauðsynleg eins og margoft hefur
verð bent á í fjölmiðlum. Orfá dæmi
um það hversu vopnin, þ.e. hinar
„séríslensku aðstæður", geta og hafa
snúist í höndum manna.
Stjórnmálamenn og almenningur
ættu að vera raunsæir og gera sér
grein fyrir því að þær fiskeldisstöðv-
ar sem ekki hafa getað látið fiskinn
lifa, hvað þá skilað afurðum, eiga
við önnur og alvarlegri vandamál en
fjármagnsskort að stríða.
Frumskilyrði fyrir því að almanna-
fé sé stofnað í hættu í þessari mjög
svo áhættusömu atvinnugrein hlýtur
að vera að þeir sem lánin fá hafi
sýnt fram á lágmarksþekkingu á
því, hvemig hægt er að stunda físk-
eldi.
Höfundur er dýralæknir
Gsksjúkdóma.
MERKI UM GÓÐAN ÚTBÚNAÐ
NÍÐSTERK
ÞUNGAVIGTARLÍNA
Fœst f nœstu sportvöruverslun.
Fiskeldi;
Ríkisábyrgð =
eftir Lars Hansen
Rekstrarörðugleikarfískeldisfyrir-
tækja hafa mjög verið ofarlega á
baugi undanfarið. Einkum hefur
umræðan snúist um nauðsyn þess
að ríkisvaldið aðstoði á einhvem hátt
fyrirtækin og þá helst í formi ábyrgð-
ar á rekstrarlán, svipað og viðgengst
í samkeppnislöndunum.
Fyrir veitingu slíkra rekstrarlána,
að ekki sé talað um ríkisábyrgðir,
hlýtur krafa um að rekstrargrund-
völlur þessara fyrirtækja sé þekktur,
helst öruggur, að vera sjálfsögð.
Áætlanir um rekstrarafkomu
(engin fyrirtæki virðast hafa slíka
afkomu) íslenskra fiskeldisfyrirtækja
hafa mjög verið gylltar undanfarin
ár. Oft hefur heyrst að loksins hafí
íslendingar eignast sitt eigið
„Clondyke".
í öllum útreikningum um skjótan
gróða eru forsendur svo hnökra-
lausar og útkoman eftir því, að jafn-
vel togaraútgerðin, sem velferðar-
þjóðfélagið byggir þó á, verður í sam-
anburði sem bamagaman.
» Mann undrar hvers vegna fjár-
magnsstraumurinn til þessarar at-
vinnugreinar er ekki óstöðvandi, eða
vill ekki féð þangað sem fé er fyrir!!!
Skýringin er eflaust sú m.a. >að
aðferðir þær sem beitt hefur verið,
ávallt af hagsmunaaðilum, em ein-
hveijar þær óvönduðustu sem sést
hafa lengi, enda á niðurstaðan meira
skylt við óskhyggju en raunveruleik-
ann.
í áætlunum sínum hafa flestir físk-
eldismenn og allar ráðgjafarþjón-
ustur byggt á að séríslenskar að-
stæður (jarðhiti, „smitfrítt vatn“ og
fáir alvarlegir fisksjúkdómar) mætti
nýta til stórkostlegra hagsbóta fyrir
íslenskt fiskeldi og gera það allvel
samkeppnisfært.
Það sem athygli vekur er það, að
allar þessar áætlanir varðandi eldi
físksins (laxins), eru gerðar að hon-
um forspurðum. Litlar eða engar
„Stjórnmálamenn og
almenningur ættu að
vera raunsæir og gera
sér grein jfyrir því að
þær fiskeldisstöðvar
sem ekki hafa getað lát-
ið fiskinn lifa, hvað þá
skilað afiirðum, eiga við
önnur og alvarlegri
vandamál en ijár-
magnsskort að stríða.
Frumskilyrði fyrir því
að almannafé sé stofinað
í hættu í þessari mjög
svo áhættusömu at-
vinnugrein hlýtur að
vera að þeir sem lánin
fá hafi sýnt firam á lág-
marksþekkingu á því,
hvernig hægt er að
stunda fiskeldi.“
rannsóknir hafa verið gerðar á
hversu mikið og á hvern hátt nátt-
úrulegum lífsferli og lífsumhverfí
laxins má breyta við eldisaðstæður,
án þess að skaði hljótist af.
í þessu sambandi er vert að benda
á það, að að baki eldi flestra ann-
arra húsdýra, liggur aldalöng
reynsla, rannsóknir og kynbætur,
sem gera að húsdýrin þrífast þolan-
lega, við þær aðstæður sem við þó
bjóðum þeim.
Af fjölmörgum lífeðlisfræðilegum
þáttum sem íslenskir fiskeldismenn,
fremur öðrum, hafa breytt, frá því
sem getur talist laxinum „eðlilegt",
skulu hér aðeins nefndir örfáir. Þ.e.
þeir sem undirritaður er sannfærður
um að þegar hafa, og eru enn, að
Ríkisstyrkur??
valda stórtjóni í íslenskum laxeldis-
stöðvum.
Seltustig eldisvatns; laxaseiði al-
ast bæði upp í fersku og söltu vatni,
hrognin klekjast í fersku vatni, svo
sem kunnugt er, og þar er fýrsta
uppeldisskeiðið. Þegar laxaseiðið
hefur náð vissri stærð (20-50 g),
mismunandi er hvað það tekur mörg
ár, tekur það á sig sjógöngubúning,
„smoltast" þessar breytingar sem
eiga sér stað að vorlagi eru meðal
annars fólgnar í útlitsbreytinum,
hegðunarbreytingum og síðast en
ekki síst verður seiðinu eiginlegra
að lifa í söltu vatni en fersku.
Mjög hagkvæmt væri, ef hægt
væri að stjóma þessu ferli og hafá
margar fískeldisstöðvar gert ráð fyr-
ir að það væri hægt, að miklu eða
öllu leyti. Fáar og mjög haldlitlar
rannsóknir hafa hins vegar verið
gerðar á því, hvaða áhrif það hefur
á fiskana að vera settir í sjó fyrir
eða eftir hinn eðlilega sjógöngutíma.
„Niðurstöður" þessara rannsókna,
þar sem fiskamir hafa vissulega lifað
af, hafa óspart verið túlkaðar og þá
yfirleitt úr öllu samhengi við aðra
lífeðlisfræðilega þætti. Þannig virðist
augljóst að það álag sem seiðin verða
fyrir á þennan hátt geri þau verr í
stakk búin til að mæta öðram óæski-
legum umhverfísþáttum, t.d. sjúk-
dómum, sem óumflýjanlega fyrir-
fínnast við eldisaðstæður.
Margar strandeldisstöðvar hafa, í
þeim tilgangi að fjárfestingar nýtist
sem best, áætlað og jafnvel fram-
kvæmt svo umfangsmiklar „tilraun-
ir“ á þessu sviði að furðu sætir.
Ríkisábyrgðir á afurðalán til slíkra
stöðva ætti að kalla styrk til til-
rauna. í sumum þeirra stöðva sem
þannig hafa staðið að eldinu hefur
reyndar þegar komið til stórkostlegs
tjóns sem ekki er séð fyrir endann
á. Vandi þessara stöðva er ekki fjár-
magnsskortur eða skortur á ríkis-
ábyrgðum heldur vankunnátta.
Ásetningur/þéttleiki; það liggur í
augum uppi að fjöldi fiska eða
„lífþungi" fiska á hveija eldiseiningu,
hvort sem það er rúmmálseining, eða
vatnsrennsliseining, er afar mikilvæg
eining í útreikningum á framleiðslu,
kostnaði við framleiðslu, kostnaði við
vatnsdælingu o.s.frv.
Ásetningur í mörgum íslenskum
fiskeldisstöðvum ber þess glögg ein-
kenni að þar hefur heilbrigð skyn-
semi ekki ráðið ferðinni. Heyrst hef-
ur að svokallaða „tálknveiki" mætti
eins kalla íslandsveiki, sbr. Hitra-
veiki.
Svo einfalt atriði, að fjöldi ein-
staklinga og ekki eingöngu saman-
lögð þyngd þeirra hefur áhrif á hve
ásetningur má vera mikill, vefst fyr-
ir mörgum. Oftlega er farið mjög
fijálslega og umhugsunarlaust með
tölur er lúta að ásetningi. Margir
trúa að gulltrygging fyrir góðum
þrifum fiskanna sé að hafa þéttleik-
ann ekki yfir 20 kg á hvern rúm-
metra vatns. Engu virðist skipta
hvort einstaklingarnir eru 2.000 (10
g) eða 500 (40 g). Sú staðreynd, sem
varla þarf að rökstyðja, að hver ein-
staklingur þarf sitt „lebensraum",
virðist öllum gleymd. Sú afleiðing
of mikils ásetnings sem greinanleg
er með berum augum era ugga-
skemmdir. Þegar flestir uggar seið-
anna era því sem næst rotnaðir af,
er auðvelt að ímynda sér hver líðan
og þrif fiskanna era. Eldismenn tala
í gríni um að uggarot sé vöramerki
á íslenskum laxaseiðum. Þegar gerð-
ar era athugasemdir við að eldisseiði
séu uggalaus hafa tilsvörin oftar en
einu sinni verið, að þau séu ekki
ætluð til hafbeitar! Þurfa önnur seiði
ekki á uggunum að halda?
í íslenskum fiskeldisstöðvum er
algengt að sjá ásetning frá 30 til
60 kg (jafnvel meira) á hvem rúm-
metra.
Fiskar taka upp súrefni og nær-
ingu úr vatninu, og skila þangað
aftur öllum úrgangsefnum. Af þessu
leiðir að í eldi þar sem fiskarnir
ganga mjög þétt geta úrgangsefni
frá efnaskiptum haft áhrif á heilsu-
far ef þau safnast upp. Við slíkar
kringumstæður liggur í augum uppi
að öll smitdreifíng verður mjög hröð.
Til að eldisfiskar geti þrifist eðli-
lega þarf vatnsstreymi að vera yfir
því lágmarki að nægt súrefni sé til
staðar og ekki síður að úrgangsefni
nái að skolast nógu hratt út. Vegna
tilkostnaðar við dælingu og/eða
vegna vatnsskorts í eldisstöðvum er
tilhneiging til að halda vatnsrennsli
í lágmarki. Þegar vatnsrennsli er
takmarkað hefur mönnum reynst
mjög hált á því að einfalda hlutina
vé\
^ 9espa^e^n'
sfiSSs* .

Leitið til okkar:
SMITH &NORLAND
NÓATÚNI 4 • SÍMI 28300