Morgunblaðið - 04.06.1999, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 4. JÚNÍ 1999 33
LISTIR
Lífsins
reikningsskil
Kjörið til söngs og
leikrænnar túlkunar
LEIKLIST
Strengjaleikhúsið
MAÐUR LIFANDI
Leikstjórn: Auður Bjarnadóttir. Tónlist: Kar-
ólína Eiríksdóttir. Handrit: Árni Ibsen. Leik-
mynd, búningar, leikbrúður, grímur og gervi:
Messíana Tómasdóttir. Leikarar og söngvarar:
Ásta Arnardóttir, Þröstur Leó Gunnarsson,
John Speight, Sólrún Bragadóttir og Sverrir
Guðjónsson. Lýsing: Lárus Björnsson. Hljóm-
sveitarsijóri: Oliver J. Kentish. Hljóðfæraleikar-
ar: Guðrún S. Birgisdóttir, Einar Kristján Ein-
arsson, Guðný Guðmundsdóttir og Hrafnkell
Orri Egilsson. Borgarleikhúsið,
Litla svið 3. júni
HVERNIG BREGST maðurinn við and-
spænis dauðanum? Hvað er það sem gefur líf-
inu gildi og stendur með manni allt til
endalokanna óumflýjanlegu? Slíkum
spurningum og öðrum álíka er velt
upp í óperuleiknum Maður lifandi sem
Strengjaleikhúsið frumsýndi á litla
sviði Borgarleikhússins í gærkvöldi.
Hér er um að ræða sígildar spurning-
ar og vangaveltur um líf og dauða,
gildismat og sjálfsþekkingu, spurn-
ingar sem í sjálfu sér eru hvorki ný-
stárlegar né bjóða upp á ný svör.
Sterkur siðrænn tónn er ríkjandi í
verkinu enda mun það byggt á siða-
boðunarleikritinu Everyman frá mið-
öldum. En þótt efni verksins og hinn
sterki móralski boðskapur þess sé
gamalkunnugur er uppsetning
Strengjaleikhússins að mörgu leyti
bæði nýstárleg og athyglisverð. Sér-
staklega á það við þá vönduðu sam-
fléttun margra listgreina sem sýning-
in byggist á.
Maður lifandi er samið af þeim
Árna Ibsen, Karólínu Eiríksdóttur og
Messíönu Tómasdóttur í sameiningu
og að flutningi þess koma hljóðfæra-
leikarar, söngvarar og leikarar. Um-
gjörð sýningarinnar er að mestu leyti
verk Messíönu Tómasdóttur sem set-
ur sterk höfundareinkenni sín á upp-
færsluna með einfaldri en fallegri leikmynd og
sérstökum búningum, auk skemmtilegra leik-
brúða og gríma.
Hér verður ekki fjallað um hinn stóra tónlist-
arþátt verksins, heldur hugað að leikrænum
þætti þess fyrst og fremst. I verkinu er um
flmm hlutverk að ræða, þar af þrjú söngvara-
hlutverk sem þau John Speight, Sólrún Braga-
dóttir og Sverrir Guðjónsson fara með. Mest
hvílir á John Speight þar sem hann fer með
hlutvérk hins dauðlega manns sem skyndilega
stendur frammi fyrir dauðanum, smár og
hræddur. Hlutverkið er nokkuð erfitt þar sem
það krefst blæbrigðaríkrar túlkunar á tilfinn-
ingum eins og t.d. stærilæti, reiði, ótta og ör-
væntingu. Þrátt fyrir marga góða spretti náði
túlkun John Speights ekki þeim hæðum sem
óskandi hefði verið og kom það nokkuð niður á
áhrifamætti sýningarinnar í heild. Ég held að
þar megi reyndar nokkuð sakast við tónlistina
en rödd Johns virtist skrifuð inn á nokkuð
þröngt svið sem bauð ekki upp á miklar tilfinn-
ingasveiflur. Gervi Sverris Guðjónssonar, sem
leikur og syngur hlutverk dauðans, var einstak-
lega skemmtilegt uppbrot á hefðbundinni hug-
mynd um dauðann sem sláttumanninn slynga
með ljáinn og var Sverrir allt að því ísmeygilega
tælandi og fráhrindandi í senn í hlutverkinu.
Sólrún Bragadóttir er greinilega sviðsvön og
sýndi fína kómíska takta þegar slíkt átti við - en
slíkar stundir voru meh'a áberandi fi'aman af
sýningu en hinn siðferðilegi þungi færðist í auk-
ana eftir því sem á leið.
Þau Þröstur Leó Gunnarsson og Asta Arnar-
dóttir brugðu sér í ýmis gervi og fóru fagmann-
lega og af öryggi með sinn hlut. Nærvera þeirra
kryddaði mjög framvindu verksins og spannaði
túlkun þein-a allt frá trúðslátum til þöguls lát-
bragðsleiks. Samleikur þeirra tveggja og söngv-
aranna var með mestu ágætum og má nefna í
því sambandi tvö sérlega vel heppnuð atriði, 4.
vers þar sem maðurinn hugar að jarðneskum
eigum sínum og 5. vers þegar dauðasyndirnar
sjö fara á kreik. Auður Bjarnadóttir getur verið
sátt við sinn hlut í sýningunni því samspil hinna
ólíku þátta hennar er vel heppnað og uppstill-
ingar á sviðinu bæði fallegar og áhrifaríkar.
Texti Arna Ibsens er vandaður og vel tekst
honum að virkja Ijóðræna hlið tungumálsins um
leið og hann kemur til skila háðslegum undir-
tóni. Margt í þessari sýningu gleður augað, mik-
ill stíll er yfir búningum Messíönu, litanotkun
mjög smekkleg og lýsing Lárusar Björnssonar
setti punktinn yfir sjónrænan þátt uppfærslunn-
ar. Sýningin í heild geldur þess hins vegar
hversu langdregin hún er, sérstaklega þegar
síga fer á seinni hlutann og gerir hún miklar
kröfur til óskiptrar athygli og innlifunar áhorf-
enda.
Soffía Auður Birgisdóttir
TQ]\LIST
Strengjaleikhúsið
MAÐUR LIFANDI
Óperu- og dæmisöguleikverk eftir Árna Ibsen,
Karólínu Eiríksdóttur og Messíönu Tómasdótt-
ur. Leikstjóri Auður Bjarnadóttir. Flytjendur
voru Sólrún Bragadóttir, John Speight, Sverrir
Guðjónsson, Þröstur Leó Gunnarsson og Ásta
Arnardóttir. Hljóðfæraleikarar voru Guðný
Guðmundsdóttir, Guðrún Birgisdóttir, Einar Kr.
Einarsson og Hrafnkell Orri Egilsson.
Hljómsveitarstjóri Oliver J. Kentish.
Borgarleikhúsið 3. júní, 1999.
ÓPERAN, eða dæmisöguleikverkið, Maður
lifandi eftir Árna Ibsen, Karólínu Eiríksdótt-
ur og Messíönu Tómasdóttur, sem frumsýnt
var í Borgarleikhúsinu í gærkveldi, er byggt á
katólskri sið-
fræði frá mið-
öldum en slík
verk voru oft
andsvar katól-
skra gegn hug-
myndum lúth-
erskra siðbót-
armanna.
Þessi verk
voru bæði til
kennslu og
skemmtunar
og höfðu mikil
áhrif á gerð
leikverka fyrir
1600 og ekki
síður á efnis-
tök óperunnar
eftir 1600.
Maður lifandi
er skipt niður í
sjö vers, með
Prolog og
Epilog. Sam-
kvæmt venju
voru áheyr-
endur ávarp-
aðir í forspjall-
inu og efnið
kynnt en eftirmálinn var samantekt á niður-
stöðu efnisins. Til að skilja þennan leik um
siðgæði er rétt að hafa í huga að Biblían var
ekki tiltæk katólskum almenningi og því
gegndu trúarleikir miðalda mikilvægu hlut-
verki í kennslu trúarlegra gilda en slík
kennsla var þá fyrst mikilvæg er kristin
kirkja klofnaði í tvær andstæðar kirkjudeild-
ir.
Tilkoma óperunnar um aldamótin 1600 var
algjör bylting en samt í raun framhald þess
sem um langan tíma hafði verið iðkað í sam-
skipan tónlistar og leiklistar. Helgileikirnir
„sacra rappresentazione“ höfðu tíðkast frá því
á 10. öld en fyrir gagnrýni kirkjuyfirvalda á
13. öld voru uppfærslur á þessum leikjum
bannaðar i kirkjum en þeir voru þess í stað
framkvæmdir utan dyra og þá á máli viðkom-
andi áheyrenda og urðu smátt að dulspeki og
kraftaverkaleikjum sem enn í dag eru iðkaðir.
Svo nefnd „intermedii" voru viðhafnarmikil
tónlistaratriði sem uppfærð voru á milli þátta
alvarlegra leikverka og var efni þeirra venju-
lega trúarlegs eðlis. Þessi „intermedii“ eru
fyrirmynd „opera buffa“ en auk þessa voru
„pastoral“ söngvarnir frá því á 15. öld taldir
vera eiginleg fyrirmynd óperunnar. Allt fram
á 19. öld voru pastoralþættir notaðir í óperum
og óratoríum og jafnvel í tengslum við jólahá-
tíðina. Skilin á milli áhorfenda og leikenda
voru ekki eins skörp og síðar gerðist með til-
komu óperunnar því í leikverkum fyrri alda
voru gestir ávarpaðir og talað til þeirra. Þá
var sviðið ekki afmarkað, eins og í óperunni,
svo að það var meira en söngurinn og tónlistin
sem aðgreindi óperuna frá öðrum leikhús-
verkum á þessum tíma. Inn í þetta spilar svo
„atvinnuleikhúsið“, sem gekk undir nafninu
„Commedia dell’arte“, og voru slík leikverk að
mestu „improviseruð" af leikurunum sjálfum
sem aðeins voru bundnir af ákveðnum formúl-
um um persónugerðir. Um aldamótin 1600
semur Emilio de Cavalieri (1550-1602) fyrstu
óratoríuna, „Rappresentazione di anima e di
corpo“, sem uppfærð var með undirleik
þriggja eða fjögurra hljóðfæra og voru sálin,
líkaminn og ýmis sálræn fyrirbrigði pesónu-
gerð í þessu mjög svo katólska verki.
I óperunni Maður lifandi er aðalhlutverkið,
Maðui' lifandi, sungið og leikið af John
Speight. Hann var allan tímann inni á sviðinu
og átti þarna oft glimrandi góða spretti og það
sem mest er um vert, að í söngnum, og einnig
leik, var framburður hans sérlega skýr. Dauð-
inn er ekki sá miskunnarlausi ægivaldur, sem
hann var túlkaður á miðöldum, heldur hæglát-
ur og góðlátlegur en þó ósveigjanlegur og var
söngur Sverris Guðjónssonar góður og sömu-
leiðis framburður en hans hlutverk var sam-
felldur söngur. Þriðji söngvarinn var Sólrún
Bragadóttir er söng með glæsibrag en stund-
um nokkuð á kostnað skýrleika textans.
Tónlist Karólínu er oft eins og „intermedii“
og féll á stundum jafnvel í skuggann af leik-
umsvifum. í heild er hljóðfæratónlistin fallega
hljómandi, á ofaát nærri því að vera tón-
lesundirleikur og að því leyti til, eins og sjálf
sönglínan, vel sniðin að textanum. Nokkur
samsöngsatriði voru mjög fallega hljómandi,
sérstaklega tríóið og kórþátturinn í „Sjöunda
versi“. Fyrir undirritaðan hefði söngurinn
mátt vera fyrirferðarmeiri, eins og t.d. í þátt-
unum um „vandamennina“ og Jarðnesku eig-
urnar“ sem eru aldeilis stórkostlegt efni í ekta
„buffa“ samsöngsatriði. Sýning Dauðans, þ.e.
söngur Sverris og Sólrúnar í „Fimmta vers-
inu“, á ýmsum mannlegum veikleikum, eins
og t.d. „stærilætinu, ágirndinni, öfundinni,
reiðinni, græðginni og saurlífinu“, var frábær
og „Sjöunda versið“, þar sem Maður lifandi
sættist við dauðann, er sérlega áhrifamikið.
Tónflutningur allur, bæði af hálfu söngvara
og hljóðfæraleikara, var mjög góður en það
sem helst mætti finna að, varðandi tónlistina,
er að hún hefði mátt vera meiri að vöxtum og
minna um talaðan texta, eða nær því sem
hreinlega má kalla óperu, enda efnið aldeilis
kjörið til söngs og leikrænnar túlkunar.
Jón Ásgeirsson
Ungviði í
útrýmingarhættu
LEIKLIST
Ili'úðubíllinn
BEÐIÐ EFTIR MÖMMU
Höfundur: Helga Steffensen. Leik-
stjóri: Harpa Arnardóttir. Tónlistar-
og upptökustjóri: Vilhjálinur Guð-
jónsson. Brúðugerð: Helga Steffen-
sen. Búningar: Ingibjörg Jónsdóttir.
Sviðsmynd: Þorvaldur Böðvar Jóns-
son. Brúðuleikarar: Helga Steffensen
og Aðalbjörg Árnadóttir (auk þess
sein Skarphóðinn Sverrisson aðstoð-
ar í einu atriði). Raddir: Bríet Héð-
insdóttir heitin (sem sýningin er til-
einkuð), Helga Steffensen, Sigríður
Hannesdóttir, Sigrún Edda Björns-
dóttir, Steinn Ármann Magnússon,
Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir
og Þórhallur Sigurðsson.
Fimmtudaginn 3. júní.
TITILL brúðusýningarinnar,
Beðið eftir mömmu, er í raun heiti á
umgjörð um tvær sögur. Sú fyrri er
um Unga litla sem klekst úr eggi og
lendir í ýmsum hættum áður en
hænan finnur hann og sú síðari er
ævintýrið sígilda um kiðlingana sjö
og baráttuna við úlfinn.
Áður en frumsýningin hófst
fræddi Helga Steffensen áhorfendur
á því að aldrei hefði komið til þess að
fella hefði þurft sýningu Brúðubíls-
ins niður vegna veðurs. Það er aðdá-
unarvert þegar hugsað er til þess að
þetta er nítjánda starfsárið. Áhorf-
endur létu rigningarsuddann ekkert
á sig fá - enda flestir klæddir í
pollagalla - heldur sökktu sér ofan í
það sem fyrir augu bar.
Sögurnar eru einfaldar en línurn-
ar skýrar, atriðin stutt og brotin upp
með vísum sem börnin sungu með
hárri raust. Hlutfallið milli gamal-
kunnra persóna (kynningin var að
sjálfsögðu í höndum Lilla) og nýrra
brúða var hæfilegt og framvindan
hröð og spennandi. •
Morgunblaðið/Eggert Jóhannesson
KIÐLINGARNIR berjast hetjulegri en vonlausri baráttu fyrir lífí sínu.
Aðalbjörg Árnadóttir lék ýmis
hlutverk íklædd búningi og grímum,
látbragð hennar var skýrt og per-
sónurnar hver með sínu lagi. Helga
stýrði flestum handbrúðunum, ftrna-
snögg að skipta frá einni til annarr-
ar, fumlaus og örugg.
Ýmsir leikarar léðu brúðunum
raddir sínar. Þar var kannski
veikasti punktur sýningarinnar:
Greinilegt er að meira er lagt upp úr
raddbeitingunni og persónusköpun
með röddinni en eiginlegum leik. Það
vantaði gjai'nan upp á að leikararnir
legðu meira í eiginlegan leik og
kæmu því á framfæri sem á sviðinu
gerðist.
Sérstaklega varð þessa vart í at-
riðum þar sem hætta steðjaði að
hinu viðkvæma ungviði þegai' móðir-
in skrapp af bæ. Ef til vill er þetta
með ráðum gert þar sem taka þai'f
tillit til ungs aldurs áhorfendanna,
en undirritaður saknaði meiri ógnar
í uppsetningunni.
I heildina er sýningin mjög
ánægjuleg og greinilegt að áhorfend-
m* voru með á nótunum. Það er ekki
að efa að þessi sýning mun falla jafn
vel í kramið og aðrar sýningai'
Brúðubílsins til þessa.
jjyi lainioa ui». Sveinn Haraldeson