Morgunblaðið - 04.06.1999, Blaðsíða 54

54 FÖSTUDAGUR 4. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Reykingar og
hjartasjúkdómar
Á NORRÆNU
hjartasjúkdómaþingi
sem haldið verður í
Reykjavík 9.-11. júní
nk. verður íjallað um
hjartasjúkdómafræði
frá ýmsum sjónarhól-
um, nýjan og vaxandi
skilning á meingerð og
meinþróun hjartasjúk-
dóma, ný eða endurbætt
meðferðarúrræði,
hjúkrun, endurhæfingu
og svo má lengi telja.
Ekkert umræðuefni
verður þar íyrirferðar-
meira en ýmislegt er
lýtur að afleiðingum
æðakölkunar, einkum í
kransæðum. I öllum
hinum vestræna heimi vega hjarta-
og æðasjúkdómar þyngst í dánartöl-
um. Og í öðrum heimshlutum, m.a.
hinum fjölmennu Asíulöndum, ryðj-
ast þessir sjúkdómar fram af auknum
þunga. Það er því þyngra en tárum
l^taki að einn helsti orsakavaldur þess-
arar heimsfarsóttar skuh vera sjálf-
skaparvíti reykinga og er þó ógetið
fjölmargra annarra sjúkdóma sem
reykingamar beinlínis valda eða
kynda undir. Áætlað er að spænska
veikin hafi árið 1918 lagt að velh um
20 milljónir manns í þeim löndum
sem hún geisaði. Flokkast hún því
með stórum drepsóttum í sögu mann-
kyns. Áætlað hefur verið að u.þ.b.
18% þeirra sem nú eru uppi í þróuð-
um löndum heims muni láta lífið
. vegna tóbaksreykinga eða 200 rnihj-
" ónir manna, tíu sinnum fleiri en dóu
úr spænsku veikinni. Um það bil
helmingur þessara
dauðsfalla hrífur fólk á
aldrinum 35-69 ára, sem
að meðaltali mun glata
23 árum af ævinni. 38%
munu deyja úr hjarta-
og æðasjúkdómum. Það
er sorgleg staðreynd að
fómarlömbum tóbaks-
reykinga mun enn fjölga
á næstu árum vegna
þess sem er að gerast í
þróunarlöndunum.
Áhrif reykinga
á æðakerfið
Tóbak er eina löglega
söluvaran sem er banvæn
þegar hún er notuð ná-
kvæmlega á þann hátt
sem til er ætlast. Sönnunargögnin
eru yfirþyrmandi. Reykingar valda
50% allra þeirra dauðsfalla sem
segja má að séu óþörf, þ.e. unnt hefði
verið að koma í veg fyrir þau, og
helmingur þeirra dauðsfalla er af
völdum hjarta- og æðasjúkdóma.
Hin vefjaskemmandi áhrif reykinga
eru í réttu hlutfalli við hversu mikið
og hversu lengi hefur verið reykt.
Skaðlegu áhrifin verka bæði á menn
og konur en ýmsar rannsóknir, m.a.
rannsókn Hjartavemdar, benda til
að reykingar valdi æðakerfí kvenna
jafnvel enn meiri skaða en æðakerfi
karla og eyðileggi hina náttúralegu
vernd sem konur fá í vöggugjöf gegn
æðakölkunarsjúkdómum. Sýnt hefur
verið fram á að hættan á slíkum
sjúkdómum meðal beggja kynja er
sérstaklega mikil ef reykingar hefj-
ast fyrir 15 ára aldur.
Hjartasjúkdómar
Það er sorgleg
staðreynd, segír
Guðmundur
Þorgeirsson, að fórn-
arlömbum tóbaks-
reykinga mun enn
fjölga á næstu árum
í hverju eru hin skaðlegu áhrif
reykinga á hjarta- og æðakerfí fólg-
in? Við því er ekkert einfalt svar,
enda hefur verið áætlað að í sígarett-
ureyk séu um 3.800 mismunandi efni
sem mörg era þekkt að því að valda
stökkbreytingum og vera krabba-
meinsvaldar. Að auki eru fjölmörg
sindurefni eða stakefni í tóbaksreyk
sem stuðla að oxunarhvörfum sem
líklegt er að hafi víðtæk framu- og
vefjaskemmandi áhrif. M.a. er talið
að oxun hinna kólesterólríku LDL-
sameinda (LDL stendur fyrir „low
density lipoprotein" eða eðlislétt líp-
óprótein) gegni lykilhlutverki í æða-
kölkun. Eftir slíkt efnahvarf verka
LDL-sameindirnar þannig á æða-
þelsfrumur að þær fara að tjá viðloð-
unarsameindir á yfirborði sínu fyrir
einkjarna hvít blóðkorn sem dragast
þannig inn í slagæðaveggina, virkj-
ast sem átframur og byrja að taka
upp hinar oxuðu og þar með um-
breyttu LDL-sameindir. Það er upp-
haf kólesterólsöfnunar í æðaveggn-
Guðmundur
Þorgeirsson
um en margir fletri mikilvægir at-
burðir eiga sér stað áður en æða-
kölkunarmeinsemdin nær fullum
þroska og fer að ógna lífi og heilsu
eigandans. Nikótínið sjálft kemur
þar við sögu, m.a. vegna þess að það
lækkar HDL („high density lipoprot-
ein“ þ.e. eðlisþungt lípóprótein) sem
stundum er nefnt „góða kólester-
ólið“. Það er hluti af varnarkerfi lík-
amans af því það tekirn þátt í flutn-
ingi kólesteróls frá æðaveggjum til
lifrai’innar sem nýtir kólesteról á
margvíslegan hátt. Nikótín veikir
þetta kerfi og stuðlar þar með að því
að kólesterólið hlaðist upp í innlagi
slagæðanna, sem er grandvallarþátt-
ur í meinþróun æðakölkunar. Þótt
ekki liggi fyrir fullkominn skilningur
á því hvemig reykingar auka hættu
á æðakölkun og afleiðingum hennar
er ljóst af ofansögðu að reykingarn-
ar kynda bæði undir æðakölkuninni
sem slíkri sem og blóðsegamyndun í
æðunum, en það gerist með því að
örva blóðflögur til samloðunar og
kekkjunar og knýja áfram storku-
kerfið. Margt bendir til að áhrifin á
blóðsegamyndun séu sérstaklega
mikilvæg og gefi reykingunum vissa
sérstöðu meðal annarra áhættuþátta
kransæðasjúkdóms. Þannig eru
greinileg „akút“ eða bráð áhrif af
reykingunum. Þegar kransæðasjúk-
lingar sem reykja hætta þeirri iðju
minnka líkur á síðari kransæðaáfóll-
um tiltölulega hratt þannig að innan
2-3 ára frá því reykbindindi hefst
jafnast áhætta kransæðasjúklinga
sem áður reyktu og kransæðasjúk-
linga sem aldrei hafa reykt.
Hafa óbeinar reykingar
áhrif á kransæðar?
Vegna þess hve margir þurfa að
anda að sér tóbaksreyk í umhverfinu
er spurningin um óbeinar reykingar
sem orsakavald kransæðasjúkdóms
augljóslega mikilvæg en jafnframt er
ljóst að veraleg aðferðafræðileg
vandamál koma upp við mat á slíkum
þætti. Ahrifin á hvern einstakling
era að sjálfsögðu miklu veikari en
áhrif beinna reykinga og ruglandi
þættir („confounding factors“) erfið-
ir viðfangs, t.d. tengsl við erfðir,
hreyfingu eða hreyfingarleysi eða
aðra þætti í lífsstíl sem tengjast tó-
baksreyk í andrúmslofti. Sannfær-
andi upplýsingar liggja nú fyrir um
áhrif óbeinna reykinga á starfshæfni
æðaþels og nýlega var sýnt fram á
afgerandi áhrif þessa umhverfisþátt-
ar til lækkunar á HDL meðal barna
sem af erfðafræðilegum ástæðum
hafa hátt kólesteról. Rannsóknir af
þessu tæi renna stoðum undir það
faraldsfræðilega mat að óbeinar
reykingar auki líkur á kransæða-
sjúkdómi um 20%. Vegna þess hve
margir þurfa að anda að sér reyk-
menguðu lofti er ljóst að 20%
áhættuaukning er í reynd gríðarlegt
heObrigðisvandamál.
Betra er heilt en vel gróið
Ekki þarf að fjölyrða um þá aug-
ljósu staðreynd að betra er heilt en
vel gróið og árangursríkasta for-
varnarstarfið er það sem kemur í
veg fyrir sjúkdóminn á hinum íyrstu
stigum. Með þeirri staðhæfmgu er
að sjálfsögðu ekkert dregið úr mikil-
vægi þess að beita öllum tiltækum
ráðum nútíma læknisfræði til að
greina og meðhöndla kransæðasjúk-
dóm. Á því sviði hafa orðið gífurlegar
framfarir sem hafa gerbreytt horf-
um kransæðasjúklinga. Þess ber þó
að minnast að skyndidauði er enn
talinn fyrsta (og eina) vísbending um
kransæðasjúkdóm í u.þ.b. 20%
þeirra sem fá kransæðastíflu og dán-
arlíkur þeirra sem lifa af kransæðaá-
fall era miklu hærri en dánarlíkur
þeirra sem aldrei hafa orðið fyrir
slíku áfalli. Árangursríkt forvarnar-
starf hefur því gífurleg og víðtæk
heilsubætandi áhrif og þar vegur
ekkert þyngra en tóbaksvarnir á öll-
um stigum.
Höfundur er sérfræðingur í hjarta-
og æðasjúkdómum, prófessor í
klfnískri lyfjafræði við læknadeild
Háskóla Islands og formaður rann-
sóknarstjómar Hjarta vern dar.
OTRULEGT URVAL AF HJOLUM
YFIR 150 GERÐIR OG STÆRÐIR
VIVI
Barnahjól með
fótbremsu og
hjálpardekkjum.
Létt, sterk og
meðfærileg.
■
DIAM0ND og
BR0NC0
Vönduð fjallahjól
á frábæru veröi.
Brúsi, standari,
gír- og keðjuhlíf
fylgir hjólunum.
Elnnig fáanleg
með brettum og
bögglabera.
SC0TT
Mjög vönduð og
glæsileg
fjallahjól. 21 og
24 gíra. Herra og
dömu. Einnig
fáanleg með
dempara.
GIANT
Fjallahjól frá
einum stærsta
framleiðanda (
heimi.
Sigurvegari í
fjölda fjallahjóla-
keppna.
förAR'iORD
EUROSTAR
■l»IIÍÍÉ*l' 'I
viví
m .“
Dömuhjól
Með fótbremsu,
3 og 7 gíra.
Fjalladömuhjói
21 gíra, einnig
fáanleg með
brettum og
bögglabera.
Hjólin eru afhent tilbúin til notkunar, vandlega samsett
og stillt. Árs ábyrgð og frí upphersla eftir einn mánuð.
Útsölustaðir:
Hafnarfjörður: Hjá Ása
Keflavík: Útisport
Selfoss: Hjólabær
Höfn, Hornafirði: Kf. A-Skaftfellinga
Neskaupstaður: Verslunin Vík
Egilsstaðir: Verslunin Skógar
Akureyri: Skíðaþjónustan
Olafsfjörður: Valverg
Slglufjörður: Bensínstöðin Siglufirði
Sauðárkrókur: Hegri
Skagaströnd: Kf. Húnvetninga
Blönduós: Kf. Húnvetninga
ísafjörður: Þjótur
Hellissandur: Blómsturvellir
Grundarfjörður: Hrannarbúðin
Akranes: Pípulagningaþjónustan
ITALTRIKE
Vönduð og
endingargóð
þríhjól, margar
gerðir meö og
án skúffu á
góðu verði.
Símar 553 5320
568 8860
Ármúla 40
Alvöru sportvöruverslun: Reiðhiól-Sportvörur-Golfvörur-Utivistarfatnaður-Rólur
|lferslunin
rA/m
D