Morgunblaðið - 04.06.1999, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 4. JÚNÍ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ

kr
Hnattvætt
áhrifaleysi
Þetta nýja efnahagsumhverfí hefur
mikil áhrif á íslenskt samfélag og
minnkar möguleika stjórnmálamanna
á að hafa áhrif.
Halldór
V'
'
t
sast segir það sitt um
íslenska stjórnmála-
umræðu að athyglis-
verðustu ummælin í
tengslum við kosning-
arnar í maí skyldu falla tveimur
dögum eftir að lýðurinn í landinu
hafði skundað á kjörfund. Skort-
ur á rökræðuhefð er enda löngu
tekinn að standa nauðsynlegri
þjóðmálaumræðu fyrir þrifum,
sem fyrir bragðið einkennist af
stöðnun og vaxandi áhugaleysi al-
mennings.
I samtali við Morgunblaðið
sem birtist þriðjudaginn 11. maí
sagði Halldór Ásgrímsson, for-
maður Framsóknarflokksins m.a:
„Síðan hefur mér fundist í kosn-
ingabaráttunni að stjórnmála-
menn falli mjög
VIÐHORF
Eftir Asgeir
Sverrisson
í þá gryfju að
ræða um ís-
lenskt samfélag
án tillits til
hinna gífurlegu
breytinga, sem hafa orðið hér á
síðustu árum. Við erum komnir
inn í sameiginlegt efnahags- og
viðskiptaumhverfi þar sem mikið
frelsi ríkir í flutningum á fólki,
fjármagni, þjónustu og vörum.
Þetta nýja efnahagsumhverfi hef-
ur mikil áhrif á íslenskt samfélag
og minnkar möguleika stjóm-
málamanna á að hafa áhrif. Mér
finnst umræðan einkennast af því
að þetta hafi ekki gerst og stjóm-
málamennimir hafi miklu meiri
völd en þeir í reynd hafa til að
hafa áhrif á gang mála.“
Halldór Asgrímsson hefur áður
sýnt að hann í hópi þeirra tiltölu-
lega fáu stjómmálamanna á ís-
landi, sem hafa glöggan skilning
á þeim djúpstæðu breytingum
sem orðið hafa og í vændum eru
á Vesturlöndum. Takist að rjúfa
kyrrstöðuna og naflaskoðunina,
sem einkennir þjóðmálaumræður
hér, verður það með tilvísun til
þróunar stjórnmála og þjóðlífs í
öðrum löndum.
Ummæli formanns Framsókn-
arflokksins um hnattvæðingu
efnahagslífsins og þverrandi áhrif
- stjómmálamanna eru rétt og lýsa
íslenskri stjómmálaumræðu vel.
Stjómmálamenn hafa einfaldlega
ekki sömu áhrif og áður á sviði
efnahagsstjómunar; um margt
hafa alþjóðlegir samningar og
hinn frjálsi markaður tekið af
þeim ráðin.
Grípi stjómvöld í tilteknu ríki
til einhliða og heftandi ráðstafana
á sviði efnahagsmála raskast
samkeppnisstaða atvinnulífsins.
Fjármagnið leggur á flótta og
finnur sér stað þar sem hagstæð-
ari skilyrði ríkja. Fylgja slíkum
umskiptum oft miklar hörmungar
en breytingin er ekki síst fólgin í
þeim mikla hraða, sem einkennir
rafræna fjármagnsflutninga nú-
tímans. Sogkrafturinn í efnahags-
lífi alþjóðavæðingar og netteng-
ingar er gífurlegur.
Ef til vill má segja íslenskum
• stjómmálamönnum til hróss að
flestir þeirra hafi ekki alvarlega
reynt að standa í vegi þessarar
þróunar þótt við blasi að Islend-
ingar hefðu aldrei getað leitt
hana hjá sér.
Þeir tímar eru alltjent vænt-
anlega liðnir er svonefndu
„handafli“ var beitt við stjórn
efnahagsmála, oftar en ekki til
hagsmunagæslu á pólitískum
forsendum. Þær stjómunarað-
ferðir voru framsóknarmönnum
fortíðarinnar jafnan tamar þótt
því fari fjarri að þeir hafi einir
íslenskra stjórnmálaflokka nýtt
sér það miðstýrða kerfi
tilflutninga á fjármagni. Það er í
ljósi þessarar sögu sem nokkra
tortryggni vekur að kveðið skuli
á um það í stefnuyfirlýsingu rfk-
isstjórnarinnar nýju að Byggða-
stofnun verði færð undir iðnað-
arráðuneytið, sem framsóknar-
menn nú stýra. Þótt tilvitnuð
ummæli Halldórs Asgrímssonar
séu til marks um að hann geri
sér fyllilega grein fyrir þeim að-
stæðum, sem nú ríkja er jafn-
Ijóst að hið nýja samhengi efna-
hags og viðskipta er mörgum ís-
lenskum stjórnmálamönnum
framandi.
Þessum umskiptum fylgja
óhjákvæmilega erfiðleikar og
þeir eru auðfundnir, sem telja að
það megi teljast hæpnar framfar-
ir að færa völdin úr höndum
stjórnmálamanna og afhenda þau
hinum frjálsa markaði. Það er
ekki síst af þessum sökum, sem
svo mikilvægt er að skýrar og
einfaldar leikreglur ríki á þessum
sviðum m.a. til að koma í veg fyr-
ir einokun og uppsöfnun við-
skiptavalds. Reynslan kennir
hins vegar að skömmtunarhyggja
og handaflsstýring stjómmála-
manna á vettvangi efnahagsmála
er ekki fallin til að bæta afkomu
almennings þegar til lengri tíma
er litið.
Stjómmálamenn hafa ekki
lengur sömu völd og áður og
„áhrif á gang mála“. Þótt „hnatt-
væðingin" svonefnda sé mikið
tískuhugtak nú um stundir verð-
ur ekki um það deilt að gjör-
breyttar aðstæður ríkja nú á
efnahags- og viðskiptasviðinu.
Ætla verður að enn örari breyt-
ingar séu í vændum og þá eink-
um í tengslum við hinn nettengda
veruleika.
Eðlilegt er að menn horfi jafn-
framt til næstu skrefa, sem telja
má rökrétt framhald þessara
breytinga. Þetta á ekki síst við
um þróunina í átt til beins lýð-
ræðis, sem víða er tekin að gera
vart við sig. Forsendur hafa
skapast, m.a. með tilkomu tölvu-
tækninnar, til að gera fólki kleift
að hafa mótandi áhrif á umhverfi
sitt og þjóðlífið með mun beinni
hætti en áður hefur þekkst.
Krafa nútímans er einfaldlega sú
að almenningur sé ekki ofurseld-
ur ákvörðunum stjórnmála-
manna og á það við um öll svið
þjóðlífsins. Með þessu er ekki
sagt að stjórnmálamenn séu al-
mennt til óþurftar í samtíman-
um. Verksvið þeirra þarf hins
vegar að skýra og skilgreina upp
á nýtt.
Einhverjum kann að þykja
slíkt umbótatal undarlegt og
jafnvel draumórakennt. Þeir hin-
ir sömu ættu þá ef til vill að leiða
hugann að þeim gífurlega öru
breytingum, sem orðið hafa á
vettvangi viðskipta og efnahags-
mála á Islandi á allra síðustu ár-
um. Þótt kyrrstaðan sé löngum
stundum kæfandi hér á landi
liggur þróunarferlið nokkuð Ijóst
fyrir.
Alþjóðavæðingin snýst ekki að-
eins um fjármagn, vaxtastig og
viðskipti. Henni fylgja ný viðmið,
aukinn og beinn samanburður við
önnur lönd og breyttar kröfu -
sem íslenskir stjómmálamenn
munu ekki fá hundsað.
STEFANÍA
GUÐMUNDSDÓTTIR
+ Stefanía Guð-
mundsdóttir var
fædd á Syðra-Lóni á
Langanesi 23. nóv-
ember 1922. Hún
lést á Sjúkrahúsi
Reykjavikur 25. maí
síðastiiðinn. For-
eldrar hennar voru
hjónin Herborg
Friðriksdóttir hús-
freyja, f. 19.4. 1889,
d. 28.7. 1958, og
Guðmundur Vil-
hjálmsson bóndi,
kaupfélagsstjóri og
oddviti, f. 29.3.
1884, d. 1.2. 1956. Systkini Stef-
aníu eru: Sigríður, Vilhjálmur
(látinn), Anna, Jón Erlingur
(látinn), Friðrik, Árni (látinn),
Þuríður (látin), Baldur (látinn),
Þorgeir Sigtryggur (látinn) og
Herdís.
Stefanía giftist Reyni Ár-
mannssyni póstfulltrúa 19.
aprfl 1951 og eignuðust þau
fjögur börn; Astu handavinnu-
Elsku amma mín.
Nú er þitt lífsins ljós brostið og
himnaljósið þér birtist. í hjarta mér
mun minning þín lifa. Állar þær
stundir sem átti ég með þér. Öll sú
hlýja sem faðmur þinn geymdi og
sú ást og kærleikur sem þitt stóra
hjarta bjó yfir. Og kossamir fimm á
hvora kinn þegar þú heilsaðir og
kvaddir.
Amma þú varst einstök kona. Þú
barst hag fjölskyldunnar fyrir
brjósti, hvattir okkur til náms og
studdir á allan þann hátt sem þú
gast. Ekki skal gieyma að þú kunnir
svo sannarlega að taka á móti gest-
um. Á svipstundu dekkaðir þú upp
veisluborð með hvítum dúk, kertum,
heitu súkkulaði með rjóma og
ógleymanlegu pönnukökunum. Og
litli Gylfi Steinn, langömmugull,
fékk svo sannarlega að njóta alls
þess sem þú hafðir að gefa. Hann
mun sakna þess að hitta þig ekki
vikulega. En hann mun sjá til þess
að pönnukökumar verði eins og hjá
þér því hann spurði ömmu sína um
daginn er hún var að baka pönnsur
hvort hún ætlaði ekki að rúlla eins
og amma lang.
Elsku amma og langamma, allar
þær góðu minningar sem áður fylltu
hjörtu okkar af gleði, fylla þau nú af
sorg og söknuði. Við biðjum góðan
Guð að vaka yfir afa Reyni og allri
fjölskyldunni.
Far þú í friði,
friður guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem.)
Lilja Dögg og Gylfi Steinn.
Stefanía Guðmundsdóttir frá
Syðra-Lóni á Langanesi, fyrrver-
andi matráðskona á Veðurstofu Is-
lands, lést á Sjúkrahúsi Reykjavík-
ur, eftir stutta legu, aðfaranótt 25.
maí sL, á 77. aldursári. Að leiðarlok-
um minnist ég fáeinum orðum
ánægjulegra kynna og þakka hlýju
hennar í minn garð og fjölskyldu
minnar. Mikilhæfur og eftirminni-
legur samferðamaður er horfinn af
sjónarsviðinu, missir vinum, og ást-
vinum.
Stefanía mótaðist af uppeldi sfnu
á mannmörgu og gestkvæmu menn-
ingarheimili í Þingeyjarsýslu. Það
er ekki ofsögum sagt að þar í sýslu
hafi risið hæst endurreisnarmenn-
ing síðustu aldamóta á íslandi. For-
eldrar Stefaníu, Guðmundur Vil-
hjálmsson bóndi og Herborg Frið-
riksdóttir húsfreyja á Syðra-Lóni,
voru sannir fulltrúar aldamótakyn-
slóðarinnar marglofuðu, dugleg og
framtakssöm heima og heiman.
Samhent hjónin byggðu smám sam-
an upp jörðina þar sem þau hófu bú-
kennara í Hafnar-
Firði, f. 20.1. 1949,
gifta Gylfa Sig-
urðssyni trésmíða-
meistara; Berg-
þóru hjúkrunar-
fræðing á Laugar-
vatni, f. 3.1. 1950;
Ármann fram-
kvæmdastjóra í
Reykjavík, f. 2.12.
1951; og Halldór
prest í Reykjavík,
f. 10.11. 1953,
kvæntan Guðrúnu
Þ. Björnsdóttur
kennara. Barna-
börn Stefaníu eru tíu og
barnabarnabörn orðin þrjú.
Stefanía stundaði nám í hús-
mæðraskólanum á Laugalandi í
Eyjafirði 1940-1941. Þá vann
hún ýmis störf, var með smur-
brauðsgerð um árabil og síðan
matráðskona á Veðurstofu ís-
lands 1973-1992.
Útför Stefaníu fór fram frá
Fossvogskirkju 28. maí.
skap, en í landi jarðarinnar var
kauptúnið Þórshöfn.
Sístækkandi barnahópur krafðist
dugnaðar og útsjónarsemi, en við
sjálfan búskapinn bættist erill
gestagangs á heimili frumkvöðuls
og forystumanns í sýslunni. Guð-
mundur var ötull málsvari nýrra
viðhorfa, studdi samvinnuhugsjón-
ina með ráðum og dáð og hafði ráð-
ist í að stofna kaupfélag í sveit sinni.
Hann var kaupfélagsstjóri og odd-
viti um áratuga skeið. Bömin tólf,
og fósturböm nokkur að auki, ólust
því upp við fjölbreytni mannlegra
samskipta, en þrátt fyrir annríki
foreldranna fóra bömin ekki var-
hluta af kynnum við þá menningu
sem felst í listum, bókmenntum og
söng. Herborg var náfrænka Jóns
Trausta og mat hann mikils.
Stefanía hleypti heimdraganum
tæplega tvítug en bjó alla sína ævi
að ljúfum minningum æsku- og
mótunarára í heimaranni. Og minn-
ingar einar urðu þær ekki, heldur
safaríkt veganesti í annað lands-
horn og traustur grundvöllur þess
sem koma skyldi. Segja má með
sanni að Stefanía hafi ekki látið sér
neitt mannlegt óviðkomandi. Eðlis-
læg ást hennar á fólki og ást á bók-
um blandaðist arfleifð úr fóðurhús-
um.
í höfuðstaðnum vann Stefanía
fyrir sér og kynntist lífi og listum
þéttbýlisins. Hún minntist eitt sinn
með ánægju þess tíma er hún bjó
hjá þeim mætu hjónum Sólveigu og
Eysteini Jónssyni ráðherra, föður-
bróður mínum, en þeir faðir Stefan-
íu vora samherjar í samvinnuhreyf-
ingunni og landsmálum. Stefanía
giftist ung Reyni Ármannssyni
póstfulltrúa og eignuðust þau fjögur
vel gefin böm. Syrgja þau nú ást-
kæra eiginkonu og móður. Efnileg-
um barnabörnum hverfur ástrík
amma og skilur hvert það sínum
skilningi, eftir aldri og þroska.
I inngangi eru rakin æviatriði
Stefaníu og skal hér einungis getið
aðdraganda ævistarfs hennar utan
heimilis, sem var á Veðurstofu ís-
lands. Stefanía hóf störf hjá smur-
brauðsfyrirtæki og setti síðar á
laggirnar eigin slíka þjónustu sem
hún sinnti með heiðri og sóma í
heimahúsum. Hún var því vel undir-
búin er hún varð matráðskona á
Veðurstofu Islands í nýjum húsa-
kynnum stofnunarinnar snemma á
áttunda áratugnum. Því kröfumikla
starfi gegndi hún af miklum dugn-
aði um tveggja áratuga skeið, þar til
hún lét af störfum fyrir aldurs sak-
ir.
List og vinna felst í að sinna mat-
arþörf hálfs hundraðs manna yfir
daginn hvem virkan dag árið um
kring. Vinnan felst í skipulagningu,
innkaupum, tilreiðslu, afgreiðslu og
frágangi. Listin felst í að gera fjölda
manns til geðs eins og kostur er og
bregðast við mismunandi þörfum
sökum veikinda neytenda, sérvisku
eða matvendni. Og sitt útheimtir að
gera mönnum dagamun, gleðja með
gómsæti ef svo ber undir og halda
upp á merkisdaga og hátiðir. Þetta
þykist ég nú sjá fyrir mér er ég
hugleiði sjálfsagða tilvist Stefaníu á
Veðurstofunni, þótt mér hafi ekki
verið gefin skilningsrík eftirtektin á
sínum tíma. Að leiðarlokum kveður
samstarfsfólk á Veðurstofu íslands
húsfreyju sína um tvo áratugi með
hlýhug og þakklæti.
í brjósti hinnar lágvöxnu konu sló
stórt hjarta. Henni þótti vænt um
mannfólkið. Og þar sem saman fara
ríkar tilfinningar og sterkur vilji er
engin lognmolla.
Til vitnis um sjálfstæði Stefaníu
snemma er sú ákvörðun hennar að
fylgja ekki Framsóknarflokknum að
málum. Hún komst að þeirri niður-
stöðu að hann ætti ekki erindi á
mölina. Nú á dögum þykir slík
ákvörðun ekkert tiltökumál. Menn
slaga milli flokka án þess að blikna.
Jafnvel þingmenn gerast liðhlaupar
og er fagnað með blómum hinum
megin. Fyrr á tíð var baráttan í al-
gleymingi, nánast upp á líf og
dauða. Það krafðist hugsunar og
kjarks að leita annað í þeim efnum
en fólkið í kringum mann, fólkið
sem manni þótti vænst um. Jafnvel
vináttu var teflt í hættu.
í minningargrein um Guðmund
Vilhjálmsson, fóður Stefaníu, er
sagt að hann hafi verið ákveðinn í
skoðunum og látið þær hispurslaust
í ljós. Um margt virðist sú sem hér
er kvödd hafa verið lík föður sínum,
höfðingjanum á Syðra-Lóni.
Hins fórnfúsa starfs eiginkonu og
móður innan veggja heimilis er nú
einnig minnst, svo og stuðnings
Stefaníu við bónda sinn, Reyni,
bæði í ævistarfi hans í póstþjónust-
unni og við fórnfúsa iðju hans að
margvíslegum félagsmálum.
Á kveðjustund er mér þökk í huga
fyrir ánægjuleg samskipti við Stef-
aníu innan og utan vinnustaðar, fyrir
áhuga hennar á velgengni bama
minna allt frá því er þau unnu í sum-
arleyfum í póstinum hjá Reyni, og
fyrir visku og vexti bamabama
minna frá því þau komu til sögunnar.
Reyni, bömum þeirra hjóna og
bamabömum vottum við Jóhanna
kona mín samúð í söknuði þeirra.
Blessuð sé minning Stefaníu Guð-
mundsdóttur.
Þór Jakobsson.
Við afgreiðsluborðið stendur mat-
ráðskonan. Hún er miðja stofnunar-
innar. Hún fylgist með öllum. Hún
sér hvort þeim líður illa, hvort þeir
hafa nýlega staðið í einhverjum
stórræðum eða erfiðleikum, eða
hvort allt gengur bara sinn vana-
gang. Hún spyr þá í þaula, leggur
sitt mat á málið. Svo ýtir hún að
þeim einhverju góðmetinu til að róa
öldur hugans. Kannski er þeim
þungt í geði og þeir eru viðskotaill-
ir, þá tekur hún það svolítið á sig,
en samt allt með jafnaðargeði, að
minnsta kosi á ytra borði. Það er
ekki bara að hún fylgist með öllum.
Allir fylgjast með henni og verða
kannski undrandi þegar þeir skynja
að hún hefur líka sínar áhyggjur,
sínar vonir, sínar sorgir. Hún er
eins og móðir á stóra heimili, og
þótt hún sé kannski ekki jafn blíð
við öll börnin sín lætur hún sér annt
um þau öll, ekki síður um þau sem
eru erfiðari en önnur.
Ég þekkti Stefaníu ekkert fyrir
utan það sem ég kynntist henni á
vinnustað. Það var gaman að tala
við hana. Hún var svo skemmtilega
ágeng og spural um persónulega
hagi, að það var ekki um annað að
ræða en segja henni allt af létta.
Reynir, eiginmaður hennar, kom oft
með henni til vinnu á morgnana og
sótti hana í vinnulok. Þá var oft set-
ið og rabbað. Þau héldu tryggð við
vinnustaðinn löngu eftir að Stefanía
lét af störfum, komu við til að rifja
upp kynnin og styrkja þau.
Við Ingibjörg vottum Reyni og
börnum þeirra innilegustu samúð
og innilegustu samúð allra þeirra
sem unnu með henni og kynntust
henni á Veðurstofunni.
Ragnar Stefánsson.