Morgunblaðið - 25.08.2005, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 25. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Szymon Kuran er allur. Meðhonum er genginn einn sér-stæðasti og merkasti lista-
maður okkar í rúm tuttugu ár.
Szymon Kuran fæddist í Pól-
landi en kom til Íslands fyrir 21
ári frá Englandi, þar sem hann
hafði stundað framhaldsnám í
fiðluleik. Það var starf í Sinfón-
íuhljómsveit Íslands sem dró hann
hingað, góðu heilli fyrir hljóm-
sveitina og íslenskt tónlistarlíf.
Hann sýndi strax að hann var af-
burða fiðluleikari og var hann
lengstum annar konsertmeistari
hljómsveitarinnar. Það var eftir
honum tekið; hann bar hingað
með sér andblæ Evrópu og hefða
sem standa á gömlum merg. Hann
var ekki bara fiðluleikari af guðs
náð, hann var framúrskarandi
tónlistarmaður á öllum sviðum.
En þegar hann lék á fiðluna sína
mátti öllum vera ljóst að hann var
tónlistin sjálf, holdi klædd. Hann
og fiðlan voru eitt, – hann og tón-
listin voru eitt.
  
Þótt Sinfóníuhljómsveitin yrðiaðalstarfsvettvangur Szymon-
ar var hann fljótur að kynnast
tónlistarmönnum í öllum teg-
undum tónlistar. Hann var vin-
margur og allir vildu spila með
honum. Hann stofnaði tvær sveitir
með íslenskum tónlistarmönnum,
Kuran kompaní og Kuran Swing,
sem báðar áttu góðu gengi að
fagna. Það var sama hvort Szy-
mon Kuran var að spila einleik
með Sinfóníuhljómsveitinni eða
skemmta brúðkaupsgestum í sam-
leik með félaga sínum Reyni Jón-
assyni, hann lagði ætíð allt undir,
– hver stund í tónlistinni var ög-
urstund, – alltaf spilað upp á líf
og dauða og litlu augnablikin
voru engu minni upplifun en þau
stóru. Szymon Kuran átti ekki til
neina málamiðlun í fiðluleiknum.
Langur tími leið þar til Szymon
Kuran opinberaði okkur hæfileika
sína til tónsmíða. Þá gerði hann
það líka svo um munaði. Fyrir
fimm árum hætti hann í hljóm-
sveitinni til þess að geta betur
einbeitt sér að tónsmíðum sínum.
Í viðtali sem ég átti við hann vor-
ið 2001, þegar verk hans Requiem
var frumflutt, kvaðst hann hafa
samið tónlist frá barnsaldri og í
raun hefði hann lært að skrifa
nótur áður en hann lærði að
draga til stafs. Þá sagði hann:
„Ég er fljótur að fá hugmyndir og
koma þeim á blað, en það getur
tekið mig mörg ár að vinna úr
þeim. Ég geri endalausar lagfær-
ingar og breytingar. Ég er að
mörgu leyti minimalisti
og vil nota sem minnst
af nótum í verkum mín-
um. […] Ég verð stund-
um hissa á hvað sum
tónskáld geta samið
mörg verk á ári, ég skil
ekki hvernig það er
hægt. Hjá mér tekur það
alltaf rosalega langan
tíma að klára; – verða
saddur og klára.“
  
Þegar Requiem varfrumflutt í Krists-
kirkju vorið 2001 vissi
maður ekkert við hverju
mátti búast. Það kom þó
á daginn að þeim sjö ár-
um sem Szymon Kuran
varði í verkið var vel
varið. Ríkarður Örn
Pálsson sagði í dómi sín-
um um verkið: „Margt
kom undirrituðum á
óvart, en þó að stundum
væri farið hratt yfir
sögu […], stöppuðu all-
margir staðir sláandi
nærri ótíndu meist-
araverki. Þó að tíminn
geti einn skorið úr um
langlífi verksins, lá að
minnsta kosti eitt ljóst
fyrir allt til enda: hér
var talað frá djúpum hjartans.“
Þessi orð Ríkarðs finnst mér
lýsa vel hvers konar tónlist-
armaður Szymon Kuran var.
Hann talaði frá djúpum hjartans.
Requiem var samið í minningu
vinkonu tónskáldsins, sem lést
fyrir aldur fram úr krabbameini.
Þótt dauðinn sé inntak sálumess-
unnar vildi Szymon Kuran að
verkið yrði túlkað sem von-
arneisti, í þeirri trú að ekkert í
lífinu sé án tilgangs. Sú von lýsti
sem leiðarstjarna gegnum verkið
hans, eins og Ríkarður Örn sagði:
„…er þrátt fyrir dimmúðugan
drunga og stundum grimmdarleg
átök í ætt við kaldranaleika
mannlegrar reynslu náði einnig
að skína bjart og gera upplifunina
– og lífið – bærileg á heiðríkum
nótum hlýlegs hjartalags og bróð-
urþels.“
Hafi Szymon Kuran þökk fyrir
ómetanlegt framlag sitt til ís-
lensks tónlistarlífs.
Tónlistarmaður frá
djúpum hjartans
’Hann lagði ætíð alltundir, – hver stund í
tónlistinni var ögur-
stund – alltaf spilað
upp á líf eða dauða og
litlu augnablikin voru
engu minni upplifun en
þau stóru.‘
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
Szymon Kuran: Hann var ekki bara fiðluleik-
ari af guðs náð, hann var framúrskarandi tón-
listarmaður á öllum sviðum.
begga@mbl.is
Morgunblaðið/Ásdís
EITT af lykilverkum módernismans
er myndröð rússneska listmálarans
Kasimir Malevich, „Hvítt á hvítt“,
sem listamaðurinn byrjaði á árið
1918 sem tilraun til að losa mál-
verkið undan hlutbundnum veru-
leika og beina því til hins andlega.
Þótt Malevich hafi haldið sig innan
formrænu „súprematismans“ er
óhætt að segja að listamaðurinn hafi
lagt drög að einlitum málverkum
mínimalismans því að í kjölfar hvítu
verkanna málaði Alexander Rodc-
henko einlitt og kolsvart málverk
sem svar við verkum Malevich. Upp
frá því kemur heill hellingur af
myndlistarmönnum sem mála einlit
málverk. Yves Klein er sennilega
þekktastur þeirra og jafnframt
fyrstur til að kalla þessháttar verk
„mónókróm“. Félagi hans í Zero-
hópnum, Piero Manzoni, tók svo
upp hvíta litinn á sjötta áratugnum
og gerði myndröðina „Achrome“
þar sem hann blandaði saman ólík-
um efnum s.s. gesso, lími, polyetríni
o.fl. sem gerði málverkið svo efn-
iskennt að jaðraði við lágmyndir.
Klein og Manzoni nálguðust mynd-
flötinn sem tómt rými og var því
eðlilegt framhald fyrir listamenn
eins og Elliswoth Kelly, John
McKracken, Alan Charlton og
Blinky Palermo að taka listrýmið
með í leikinn og laga myndflötinn að
því. Aðrir listamenn eins og t.d. Ro-
bert Ryman og Gerhard Richter
notuðu hins vegar efnið til að leggja
áherslu á yfirborð myndflatarins. Í
póstmódernismanum kemur síðan
fram ógrynni af myndlistarmönnum
sem tileinka sér einlit málverk á
ólíkum forsendum og satt að segja
er stórmerkilegt að brunnurinn sé
enn ótæmdur því sífellt spretta upp
myndlistarmenn sem finna sig inn-
an þessa mínimalíska ramma.
Hulda Stefánsdóttir er listakona
sem er búsett í Bandaríkjunum.
Hún sýnir þessa dagana í Ásmund-
arsal, Listasafns ASÍ verk sem hún
kallar „Yfirlýstir staðir“. Hulda
sækir í hvíta málverkið og þótt verk
hennar séu ekki algerlega einlit er
augljóslega sama nálgunin í gangi
hvað myndflötinn varðar og hafa
verkin sterka tilvísun í verk eftir
listamenn á borð við Robert Ryman
og Raoul de Keyser sem láta liti
skína gegn um einlitt yfirborð.
Hulda teflir myndum sínum saman í
takti við listrýmið sem gefur henni
nokkuð lausan tauminn þegar kem-
ur að handverkinu. Eru málverkin
frjálslega unnin og efnistökin eru
laus og sýnast án áhyggna enda er
það ekki myndflöturinn einn og sér
sem skiptir meginmáli því að á end-
anum er það heildarmynd í rýminu
sem þarf að ganga upp. Rýmið verð-
ur þá flöturinn og hver mynd er
sem form og hluti af hrynjanda
verksins. Þannig séð byggist sýn-
ingin á nokkuð hefðbundnu kon-
kretmálverki.
Yfirlýstar ljósmyndir í bland við
málverkin færa sýninguna nær
veruleikanum án þess þó að taka frá
andlegum eigindum hennar enda
virkar veruleikinn enn fjarrænn í
oflýsingunni. Hver mynd, hvort sem
það er málverk eða ljósmynd, er
eins og hurð sem kann að opnast
þegar maður meðtekur rýmið.
Heildin er mjúk og notalegur staður
til að staldra við á. Kannski ekki það
nýstárlegasta sem hægt er að finna
í óhlutbundnu málverki þessa dag-
ana, en það má svosem reka ofan í
flest í samtímalistum með þeim
hættinum ef maður vill og víst að
menn geta enn ausið spennandi
hlutum upp úr hvíta brunninum og
er full ástæða til njóta þeirra.
Hvíti brunnurinn
MYNDLIST
Listasafn ASÍ – Ásmundarsalur
Opið alla daga nema mánudaga frá 13–
17. Sýningu lýkur 11. september.
Hulda Stefánsdóttir
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Gott er að staldra við á yfirlýstum stöðum Huldu Stefánsdóttur í Listasafni ASÍ – Ásmundarsal.
Jón B.K. Ransu
EINHVER reyndi að skrökva því
að mér fyrir nokkru að ekki væri
hægt að spila hreint á barokk-
flautu. Hún væri svo erfið við-
ureignar að óhjákvæmilegt væri að
falskir tónar kæmu af og til úr
henni. Á tónleikum Ensemble L’A-
ia í Hallgrímskirkju á þriðjudaginn
kom í ljós að þetta er helber vit-
leysa; þar var heldur betur leikið á
barokkflautu og ekki var að heyra
einn einasta óhreinan tón.
Eftir því sem ég best gat séð
samanstóð tónlistarhópurinn af
liðsmönnum úr Alþjóðlegu barokk-
sveitinni í Den Haag, þeirri sömu
og spilaði svo eftirminnilega Matte-
usarpassíu Bachs undir stjórn
Harðar Áskelssonar um helgina.
Nánar tiltekið voru þetta Georgia
Browne sem lék á barokkflautuna
fyrrnefndu, Ian Wilson á blokk-
flautu, Tuomo Suni á fiðlu, Nicho-
las Milne á víólu da gamba og
Cvetanka Sozovska á sembal.
Tónleikarnir báru yfirskriftina
„Yfir landamæri“ og á efnisskránni
voru verk eftir tónskáld sem áttu
það sameiginlegt að hafa leitað
fanga fjarri heimaslóðum. Handel,
sem var þýskur, starfaði stóran
hluta ævi sinnar í London, Quantz
og Telemann ferðuðust víða um
Evrópu og hinn franski Campra
eltist við erlend stílbrigði, sér-
staklega frá Ítalíu. Hljóðfæraleik-
ararnir á tónleikunum komu líka
frá ólíkum löndum; Finnlandi,
Ástralíu, Englandi, Írlandi og
Makedóníu.
Noémi Kiss sópran söng tvö verk
eftir Campra og Telemann og gerði
það ágætlega í sjálfu sér en rödd
hennar var þó of kuldaleg til að
hægt væri að hrífast af henni.
Hljóðfæraleikurinn var hins vegar í
fremstu röð, samspilið var hárná-
kvæmt, hröðustu nótnahlaup voru
skýr og jöfn, styrkleikajafnvægið
var fullkomið og túlkunin var svo
sannfærandi og einlæg að maður
féll í stafi af aðdáun. Tríó eftir
Quantz var einstaklega þokkafullt,
fjórða sónata Handels var snilld-
arlega leikin og sjötti kvartett
Telemanns var svo upphafinn og
innblásinn að mér fannst beinlínis
eins og ég væri að handfjatla dýr-
indis antíkmun frá barokktímanum,
hlut sem venjulega er í skotheldu
glerbúri. Í stuttu máli sagt var
hljóðfæraleikurinn listræn opinber-
un og ég veit að ég á aldrei eftir að
hlusta á barokktónlist á sama hátt
héðan í frá.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
„Hljóðfæraleikurinn var hinsvegar í fremstu röð; samspilið var hárná-
kvæmt, hröðustu nótnahlaup voru skýr og jöfn, styrkleikajafnvægið var
fullkomið og túlkunin var svo sannfærandi og einlæg að maður féll í stafi af
aðdáun,“ segir Jónas Sen meðal annars um tónleika Ensemble L’Aia.
Listræn opinberun
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
Noémi Kiss (sópran) og Ensemble L’Aia
fluttu tónlist eftir Quantz, Telemann,
Handel og Campra. Þriðjudagur 23.
ágúst.
Söng- og kammertónleikar
Jónas Sen