Hugur - 01.01.2000, Page 14

12
Sigríður Þorgeirsdótúr
HUGUR
ins þar eð hún var talin æðsti hluti mannshugans, voru konur jafnvel
ekki taldar hafa sálir. (Það er merkilegt að nú á tímum þegar sálin er
fremur léttvæg fundin, eru konur iðulega taldar meiri sálir en karlar.)
Þögnin, sem Aristóteles taldi höfuðdjásn konunnar, var ennfremur
gerð að skyldu, því konum var skipað að þegja í kirkjum langt fram
eftir öldum.
En nóg um Aristóteles. Kenningar hans enduróma í sögu hug-
mynda okkar um manninn. Karlinn er viðmið, sem konan er frávik
frá. Þegar upp er staðið má segja að heimspekingar eins og Aristóteles
spyrji hvað karlinn er, en til hvers konan er,8 og það er augljóst af
ofansögðu hvernig samfélagslegt hlutverk konunnar er leitt af líffræði-
legri undirstöðu kyns hennar. Kyn hennar er hlutskipti hennar.
En höldum nú áfram, því ég ætla mér að sýna hvernig hefðbundnar
heimspekilegar hugmyndir enduróma í kenningu Gunnars Dal. Þessar
hefðbundu hugmyndir hafa tekið breytingum, sem ég geri grein fyrir
með því að reifa glefsur úr kynjakenningum Rousseaus og Hegels.
Kynjaspeki Rousseaus nær alla leið til íslands því Björn í Sauðlauks-
dal ritaði í lok 18. aldar uppeldisrit fyrir konur og karla að nokkru
leyti í anda hennar. Þessar síðari tíma kenningar um kynin hafa samt
ekki kollvarpað hinni aristótelísku kynjakenningu, því rammi þeirra
er eðlishyggjan og tvíhyggjan sem Aristóteles leggur fræðilegan
grunn að.
Rousseau, Hegel og Björn í Sauðlauksdal
Konur eru í kenningu Rousseaus og Hegels einnig skilgreindar út frá
líffræði sinni, sínu náttúrulega hlutverki. Konur eru tilfinningastýrð-
ari og líkamlega skilyrtari en karlar. Það ber að athuga að tilfinninga-
semi kvenna er talin mjög neikvæð, já, beinlínis varasöm. Þetta við-
horf til tilfinninga má rekja til forngrískrar heimspeki, en skv. hinni
platonsku og aristótelísku heimspeki eru tilfinningar (gr. paþos) sjúk-
8 í túlkun sinni á kynjakenningu Aristótelesar leggur Susan Moller Okin réttilega
áherslu á að konan hafi ákveðnu hlutverki að gegna, en karlinum beri að leyfa
eðli sínu sem maður og skynsemisvera að njóta sín. Sjá bók Okin, Women in
Western Political Thought, Princeton: Princeton University Press, 1979, einkum 4.
kafla, „Woman's Place and Nature in a Functionalist World,“ bls. 73-98. Bók
Okin hefur að geyma afar greinargóða rannsókn á hugmyndum um konur í
stjómspekikenningum menningar okkar frá tímum Platons til vorra daga.